Την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2023, διοργανώθηκε εκδήλωση για την επίσημη παρουσίαση του project “Το Μέλλον της Εργασίας – The Future of Work”, της κοινής πρωτοβουλίας του ιδρύματος Friedrich Ebert Stiftung Αθήνας και της δεξαμενής σκέψης Re-public. Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Βάλια Πετούρη, ενώ εναρκτήριο χαιρετισμό απηύθυναν οι Arne Schildberg, Διευθυντής FES Αθήνας, και Δημήτρης Οικονόμου, συνιδρυτής του Re-public. Με αφορμή την παρουσίαση του project, ακούστηκαν τρεις διαφορετικές οπτικές πάνω στις διακυβεύσεις της εργασίας στην Ελλάδα σήμερα.
Ο πρώτος ομιλητής, Ηλίας Λιβανός, ερευνητής στο CEDEFOP, ανέλυσε την εξέλιξη της επισφάλειας της εργασίας στο διάστημα 2000-2018, με εμφανή αύξησή της κατά την περίοδο της κρίσης του 2008 και έπειτα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον οικονομικό ορισμό του Arne Kalleberg, επισφαλής εργασία είναι η απασχόληση η οποία είναι αβέβαιη, απρόβλεπτη, και επικίνδυνη. Παραδείγματα επισφαλούς εργασίας εντοπίζονται στις συμβάσεις εργασίας (ακούσια μερική ή προσωρινή απασχόληση), στα αντικοινωνικά ωράρια εργασίας (πολλές ώρες – εργασία τα σαββατοκύριακα), στο θεσμικό πλαίσιο (μη καταβληθείσες υπερωρίες), και στις συνθήκες απασχόλησης (ανεπαρκής αμοιβή). Τα μεγαλύτερα ποσοστά, ειδικότερα, παρατηρούνται στις απασχολήσεις κατά τις αντικοινωνικές ώρες και τα σαββατοκύριακα.
Έπειτα, η επισφαλής εργασία κυμαίνεται και ανάλογα με τη γεωγραφική θέση, με τη μεγαλύτερη επισφάλεια να σημειώνεται το 2018 στις τουριστικές περιοχές, όπως τα Επτάνησα, τα νησιά των Κυκλάδων και την Κρήτη. Με βάση τα συμπεράσματα του ομιλητή, η Ελλάδα βρίσκεται ασφαλώς σε πολύ χειρότερο επίπεδο σε σχέση με άλλες χώρες, γεγονός που βασίζεται στο θεσμικό πλαίσιο, αλλά και σε ευρύτερο δομικό πρόβλημα της οικονομίας, ενώ υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση σε συγκεκριμένες ομάδες εργαζομένων όπως οι νέοι, οι μη γηγενείς και οι γυναίκες.
Στη συνέχεια, μίλησε ο Χάρης Δούκας, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ο οποίος επικεντρώθηκε στο φλέγον στην Ελλάδα σήμερα ζήτημα της ενέργειας, και ειδικά στην ενεργειακή μετάβαση της απολιγνιτοποίησης – απανθρακοποίησης. Πρόκειται για ένα σχέδιο πράσινης μετάβασης που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, από μια οικονομίαορυκτών καυσίμων σε μια κοινωνία μηδενικών πομπών. Για μια χώρα, στην οποία πρωταρχική πηγή ηλεκτρικής ενέργειας ήταν για πολλά χρόνια ο λιγνίτης (58% το 2008), είναι παρών ο κίνδυνος της απώλειας εργασίας χιλιάδων εργαζομένων στον τομέα αυτό. Πολλοί σταθμοί λιγνίτη έχουν κλείσει ήδη, και στην Κοζάνη μόνο έχουν χαθεί 17.000 θέσεις εργασίας. Στη Μεγαλόπολη, από την άλλη, από 25.000 εργαζομένους στον τομέα, σήμερα παρατηρούνται περίπου 750, ενώ πρωτοφανής είναι η δημιουργία σε γειτονική απόσταση εργοστασίων λιγνίτη και φυσικού αερίου.
Ζήτημα γεννάται φυσικά ως προς τα υποκατάστατα ενέργειας που μπορούν να αξιοποιηθούν, και δεν είναι μικρός ο κίνδυνος δημιουργίας εξαρτήσεων από μη δημόσιους φορείς. Έτσι, σύμφωνα με τον Χ. Δούκα, παρόλο που η απανθρακοποίηση είναι ο σωστός δρόμος, θα πρέπει η μετάβαση να γίνει με ηπιότερους ρυθμούς, με σίγουρες εναλλακτικές λύσεις, αλλά και με μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων. Επίσης, ο ομιλητής πρότεινε τη διοχέτευση τουλάχιστον του 15% της παραγόμενης ενέργειας στον ίδιο το δήμο και τις τοπικές κοινωνίες, αλλά και τη εν γένει μεγαλύτερη συμμετοχή των κατοίκων των κρίσιμων περιοχών στην παραγωγή ενέργειας και στις ωφέλειες που προκύπτουν από αυτή.
Στη συνέχεια, το λόγο πήρε η Μαρία Στρατηγάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γυναικών Πανεπιστημιακών, η οποία εξέτασε την κοινωνικοοικονομική διάσταση της εργασίας στο πλαίσιο του φύλου και επισήμανε την ανάγκη για εισαγωγή του φύλου στη συζήτηση για το μέλλον της εργασίας. Διέκρινε την έμφυλη διάσταση του εργασιακού ζητήματος σε τρία επίπεδα: στην αγορά εργασίας, στη συμφιλίωση εργασίας-οικογένειας, και στο ευρύτερο επίπεδο της κοινωνίας και της διάρθρωσης της οικονομίας.
Όσον αφορά στο πρώτο επίπεδο, σημείωσε ότι είναι φανερή η μείωση του έμφυλου χάσματοςστους τομείς της εύρεσης απασχόλησης, της ανεργίας και των μισθών, αλλά και των θέσεων ιεραρχίας. Ωστόσο, οι γυναίκες μετακινούνται με μεγαλύτερη ευκολία στα «ανδροκρατούμενα» επαγγέλματα, καθώς παρουσιάζουν μεγαλύτερη επαγγελματική ευελιξία, παρόλο που τα «γυναικοκρατούμενα» επλήγησαν λιγότερο κατά την περίοδο της κρίσης. Επιπλέον, παρατηρείται μεγαλύτερη αναγνώριση σήμερα της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας, αν και η δυσκολία τόσο στις καταγγελίες όσο και στην εκδίκασή τους παραμένει ακόμα απογοητευτικά υψηλή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την άλλη, έχει αναγνωρίσει εδώ και χρόνια το οικονομικό όφελος της ισότητας των φύλων στην εργασία, εντάσσοντάς την στους αναπτυξιακούς στόχους της. Παρόλες αυτές τις εξελίξεις, το χάσμα μεταξύ των φύλων διατηρεί την ανθεκτικότητά του, και δεν υπάρχει επιθυμία των επιχειρήσεων να αντιμετωπίσουν πραγματικά το πρόβλημα, αλλά αντιθέτως ενεργοποιούνται μόνο όταν η καταπολέμηση διακρίσεων στο εσωτερικό τους συνάδει με τους εμπορικούς τους σκοπούς.
Αναφορικά με τη συμφιλίωση εργασίας – οικογένειας, η Μ. Στρατηγάκη αναγνώρισε την έντονη διασύνδεσή τους, ειδικά κατά την περίοδο της πανδημίας και του εγκλεισμού των οικογενειών, οπότε και αυξήθηκε σε πανελλήνιο επίπεδο η τηλεργασία. Η Ε.Ε. προβλέπει πολιτικές συμφιλίωσης, όπως για παράδειγμα τη δημιουργία παιδικών σταθμών, αλλά παραμένει το ερώτημα σε ποιους θα πρέπει να απευθύνονται αυτές οι πολιτικές. Σήμερα, απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στις γυναίκες, θεωρώντας αυτονόητο ότι η συμφιλίωση των δύο χώρων είναι δική τους ευθύνη.
Στο τελευταίο γενικότερο επίπεδο, η πανδημία και η τηλεργασία ανέδειξαν το σημαντικό ρόλο της κοινωνικής και υγειονομικής φροντίδας για την οικονομική ανάπτυξη, όταν προηγουμένως θεωρούνταν απλώς ως ένα «αναγκαίο κακό» για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Πάνω σ’ αυτό, η Ε.Ε., τον Σεπτέμβριο το 2022, εξήγγειλε την «Ευρωπαϊκή στρατηγική για τη φροντίδα», σε προσπάθεια κατοχύρωσης του δικαιώματος στη φροντίδα και εδραίωσης μιας οικονομίας της φροντίδας. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται η πρόβλεψη της λεγόμενης «Μετάβασης στη Φροντίδα» , ώστε να επαναδιατυπωθούν οι όροι εργασίας, και να εξασφαλιστεί η ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα.
Tο project «Το Μέλλον της Εργασίας» αποτελεί μία πλατφόρμα ανταλλαγής καλών πρακτικών, διαλόγου και προώθησης προοδευτικών προτάσεων πολιτικής από ένα ευρύ φάσμα Ελλήνων και διεθνών εμπειρογνωμόνων, με στόχο τη διαχείριση των προκλήσεων και την αξιοποίηση των ευκαιριών που επιφέρει η 4η βιομηχανική επανάσταση στον τομέα της εργασίας. Η καινοτομία του project έγκειται στην ολιστική προσέγγισή του, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο οικονομικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το υψηλό επίπεδο του πάνελ των ομιλητών, οι παρεμβάσεις του κοινού και η σκληρή δουλειά της ομάδας Future of Work συνέβαλαν στη μεγάλη επιτυχία αυτής της εκδήλωσης, θέτοντας τις βάσεις ώστε το project να συμβάλει στην επίτευξη των παραπάνω στόχων.
