Εργαζόμενες/οι Δημόσιου Τομέα στη δίνη του Ψηφιακού Μετασχηματισμού

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός βρίσκεται στο επίκεντρο των διαρθρωτικών αλλαγών που ήδη συντελούνται ή επίκεινται στην αγορά εργασίας, προκαλώντας ποικίλα ερωτήματα και αντιφατικές απαντήσεις ως προς το μελλοντικό τοπίο και τη λειτουργία της εργασίας. Στο σύντομο αυτό κείμενο επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση ενδεχόμενων αλλαγών που επιφέρει ο ψηφιακός μετασχηματισμός στην εργασία του ανθρώπινου δυναμικού της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.

Επιτάχυνση της ψηφιοποίησης του ελληνικού δημόσιου τομέα

Η πανδημία COVID-19 λειτούργησε ως καταλύτης για την επιτάχυνση της εφαρμογής των ψηφιακών τεχνολογιών στη δημόσια διοίκηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ελλάδα ο συνολικός δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) σημείωσε σχετική πρόοδο, και από το 32,3 το 2018 ανήλθε στο 38,9 το 2022, οπότε η χώρα πέρασε από την 28η στην 25η θέση. Ειδικότερα ως προς την ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης, ο δείκτης για την Ελλάδα το 2022 ήταν 39,4 έναντι 67,3 της Ε.Ε.-27, κατατάσσοντας τη χώρα στην 26η από την 27η θέση,[i] εξαιτίας των χαμηλών βαθμολογιών στις «ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες για πολίτες», με δείκτη 52 έναντι 75 της Ε.Ε.-27 και στις «ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες για επιχειρήσεις» με 48 έναντι 82 της Ε.Ε.-27.[ii] Ένα από τα βασικά έργα της ψηφιοποίησης του ελληνικού δημοσίου την περίοδο αυτή είναι η «Ενιαία Ψηφιακή Πύλη της Δημόσιας Διοίκησης» (gov.gr), η οποία εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του 2020, και συγκεντρώνει 1.543 υπηρεσίες του δημόσιου τομέα από τις 5.000 που έχουν καταγραφεί έως σήμερα.[iii]Η ψηφιοποίηση σημαντικών υπηρεσιών του δημοσίου επέφερε και υπερθετική αύξηση των ψηφιακών συναλλαγών του πολίτη με το δημόσιο, οι οποίες από 8.000.000 συναλλαγές το 2018 ξεπέρασαν το 1.000.000.000 (συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών ψηφιακών συναλλαγών).[iv]

Ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες και ανθρώπινο δυναμικό

Η διερεύνηση του αποτυπώματος των παραπάνω ψηφιακών εξελίξεων στις/στους εργαζόμενες/ους του δημοσίου είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, καθώς αφορά πλήθος διαφορετικών εργασιακών αντικειμένων και ρόλων. Ακόμα πιο δύσκολο είναι να προσδιοριστεί ο αριθμός των θέσεων εργασίας που θα αλλάξουν, θα χαθούν ή θα δημιουργηθούν, λόγω της αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών. Πολλές από τις προσεγγίσεις για το ζήτημα αυτό, παρότι εκκινούν από διαφορετική αφετηρία, συμφωνούν καταρχήν στο ότι η εισαγωγή ψηφιακών τεχνολογιών στον δημόσιο τομέα προωθεί την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών, βελτιώνει την προσβασιμότητα και την ποιότητά τους (PSI, 2018, EY, 2022, ΣΕΒ, DELOITTE, 2022), ενώ έχει θετική επίδραση στον τρόπο που ασκείται η εργασία. (Μαραβελάκης Π., Μαραγκός Η., 2022). Ταυτόχρονα όμως, οι αλλαγές αυτές επιφέρουν μειώσεις μισθών και περικοπές θέσεων εργασίας, κυρίως για εργαζόμενες/ους σε διοικητικού, λογιστικού τύπου υπηρεσίες, αλλά και σε διεκπεραιωτικά, γραμματειακά καθήκοντα καθώς και σε εργασίες χαμηλών δεξιοτήτων (PSI, 2018).[v] Από την άλλη πλευρά, με τη σταδιακή μείωση των συναλλαγών που απαιτούν φυσική παρουσία, οι υπάλληλοι θα ασχολούνται με  πιο σημαντικές και αναβαθμισμένες υπηρεσίες (ΣΕΒ, DELOITTE, 2022), επομένως θα αυξηθεί η ζήτηση για ανθρώπινο δυναμικό με εξειδικευμένες τεχνικές και ήπιες δεξιότητες/ικανότητες. (PSI, 2018, OECD, 2021).

Η ελληνική εμπειρία από την ψηφιοποίηση στις δημόσιες υπηρεσίες

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, παράλληλα με τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους, καταγράφεται μια σχετική μείωση του τακτικού προσωπικού και αύξηση του έκτακτου προσωπικού (Πίνακας 1).[vi]

Πίνακας 1: Στοιχεία του Μητρώου Ανθρώπινου Δυναμικού του Ελληνικού Δημοσίου (Απογραφή).

Συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι μεταξύ Δεκεμβρίου του 2019 και Δεκεμβρίου του 2022 το τακτικό προσωπικό (εκτός ΝΠΙΔ) του Δημόσιου Τομέα μειώθηκε κατά 0,6%, ενώ το μη τακτικό προσωπικό αυξήθηκε κατά 49,5%.[viii] Την ίδια περίοδο μειώθηκε και το τακτικό προσωπικό των ΝΠΙΔ κατά 9,47%, ενώ το μη τακτικό προσωπικό των ΝΠΙΔ μειώθηκε κατά 6,15%. Επιπλέον, οι μισθοί του τακτικού προσωπικού των δημοσίων υπηρεσιών και των ΝΠΙΔ δεν σημείωσαν ουσιαστική αύξηση μετά τη μισθολογική κατακρήμνιση (μείωση από 11% έως 16% μεταξύ 2010-2020) της τελευταίας δεκαετίας (Μαυρουδέας, Πασσάς, 2022).

Παρ’ όλα αυτά, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της ελληνικής δημόσιας διοίκησης δεν φαίνεται να ανησυχεί, για την ώρα τουλάχιστον, το ανθρώπινο δυναμικό της, το οποίο στέκεται περισσότερο στις θετικές συνέπειες των ψηφιακών αλλαγών παρά στις αρνητικές, που ενδεχομένως έχουν (και θα έχουν) για την εργασία του. Σε έρευνα του Κοινωνικού Πολύκεντρου της ΑΔΕΔΥ το 2019 (Γιούλος Γ., Φιλιοπούλου Μ., 2019), η πλειονότητα των ερωτώμενων, δηλώνει ότι η εισαγωγή των ΤΠΕ στην εργασία τους τα τελευταία πέντε χρόνια άλλαξε σημαντικά τα καθημερινά καθήκοντά τους και αναφέρει καλύτερη οργάνωση, βελτίωση της παραγωγικότητας και αύξηση της αποτελεσματικότητας τους. Στο κρίσιμο ερώτημα της πιθανής κατάργησης θέσεων εργασίας λόγω εισαγωγής ΤΠΕ, οι ερωτώμενες/οι απαντούν ότι αισθάνονται εργασιακά ασφαλείς και πιστεύουν ότι δεν απειλούνται από τις ψηφιακές τεχνολογίες, ενώ μόνο ένα μικρό ποσοστό απαντά ότι η εφαρμογή τους στη δημόσια διοίκηση θα επιφέρει κατάργηση θέσεων εργασίας. Σε νέα έρευνα της ΑΔΕΔΥ (Μαραβελάκης Π., Μαραγκός Η., 2022), οι απαντήσεις είναι επίσης θετικές ως προς τις δυνατότητες που παρέχει ο ψηφιακός μετασχηματισμός για την αξιοποίηση των δεξιοτήτων του, για τη βελτίωση του τρόπου εργασίας και του ρόλου που θα έχει σε αυτήν. Ανεπαρκή κρίνουν, ωστόσο, οι εργαζόμενες/οι την ενημέρωση που λαμβάνουν από την υπηρεσία τους για τις επερχόμενες αλλαγές και για τα νέα καθήκοντα που ενδεχομένως θα αναλάβουν, λόγω ψηφιοποίησης.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι επειδή ο ψηφιακός μετασχηματισμός στην ελληνική δημόσια διοίκηση βρίσκεται ακόμη στα πρώτα στάδια εφαρμογής του, οι αλλαγές που επιφέρει στο ανθρώπινο δυναμικό της δεν είναι, προς το παρόν, σαφείς. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις που διαμορφώνονται στην αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, τα υπάρχοντα δεδομένα και τα στοιχεία που προκύπτουν από έρευνες εθνικών και διεθνών συνδικαλιστικών οργανώσεων του δημόσιου τομέα μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών συνδέεται αφενός με τη συρρίκνωση της συνολικής απασχόλησης σε αυτές, κυρίως λόγω της σταδιακής κατάργησης εργασιών διοικητικού και χειρωνακτικού χαρακτήρα, και αφετέρου με την αύξηση της ζήτησης για εργασίες που απαιτούν υψηλές ψηφιακές και κοινωνικές δεξιότητες. Το αν και το πώς οι δημόσιες υπηρεσίες θα φροντίσουν για την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού τους στα νέα δεδομένα ή θα προσφεύγουν ολοένα και περισσότερο σε εξωτερικές πηγές προσωπικού είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση.

Πηγές για περαιτέρω ανάγνωση

• Bertrand A., Bakshi S., McQueen J. (2022). «How can government workers and technology align to serve future citizens?» EY Report, https://www.ey.com/en_gl/government-digital-innovation/how-can-government-workers-and-technology-align-to-serve-future-citizens

• Γιούλος Γ., Φιλιοπούλου Μ. (2019). «Έρευνα αποτύπωσης των στάσεων και των αντιλήψεων των εργαζομένων στη δημόσια διοίκηση για την ψηφιοποίηση-αυτοματοποίηση των διαδικασιών», Κοινωνικό Πολύκεντρο ΑΔΕΔΥ, Οκτώβριος 2019, https://kpolykentro.gr/wp-content/uploads/2019/12/20191108_digitalministry_report_press.pdf

• European Commission (2022). «Digital Economy and Society Index (DESI) 2022. Thematic chapters», https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/digital-economy-and-society-index-desi-2022

• European Commission (2022). «Digital Economy and Society Index (DESI) 2022. Greece». Greece in the Digital Economy and Society Index | Shaping Europe’s digital future (europa.eu)

• Μαραβελάκης Π., Μαραγκός Η. (2022). «Η θέση των δημοσίων υπαλλήλων μέσα σε μια διοίκηση που μετασχηματίζεται ψηφιακά. Μελέτη της σχέσης των δεξιοτήτων και γνώσεων των υπαλλήλων με το καθηκοντολόγιό τους στην ελληνική δημόσια διοίκηση», Κοινωνικό Πολύκεντρο ΑΔΕΔΥ, Οκτώβριος 2022, https://kpolykentro.gr/wp-content/uploads/2023/02/DhmYpalPolykentro_167x24_dr04BALL.pdf

• Μαυρουδέας Σ., Πασσάς Κ. (2022). «Το επίπεδο και η εξέλιξη των αμοιβών στον ελληνικό δημόσιο τομέα από την κρίση του 2009-0 μέχρι σήμερα», Κοινωνικό Πολύκεντρο, ΑΔΕΔΥ, https://kpolykentro.gr/2022/04/05/mel-exelixi-amoivon-dt/

• Μητροπούλου Δ., Μπαλαούρα Μ., Δεληγιάννης Α., Μελίδης Α. (2021). «Ψηφιακός μετασχηματισμός της δημόσιας διοίκησης. Ο ρόλος και η αξία των ανοιχτών τεχνολογιών». Μελέτη του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών ΕΕΛΛΑΚ για το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, Ιούλιος 2021, Αθήνα, Ψηφιακός-μετασχηματισμός.pdf (poulantzas.gr)

• OECD (2020). «The Future of Work in the Public Service Preparing the workforce for change in a context of uncertainty». Working Party on Public Employment and Management, December, 2020, https://www.oecd-ilibrary.org/sites/1a9499ff-en/index.html?itemId=/content/component/1a9499ff-en

• Peña-Casas R., Ghailani D. and Coster S. (2018). «The impact of digitalisation on job quality in European Public Services the Case of Homecare and Employment Service Workers». Final Report, June 2018, European Social Observatory, OSE, European Public Service Union (EPSU), https://www.epsu.org/sites/default/files/article/files/FINAL%20REPORT%20EPSU%20DIGITALISATION%20-%20OSE%20June%202018.pdf

• Public Services International (PIS) (2019). «Digitalization and Public Services: A Labour Perspective». Report prepared by Eckhard Voss and Raquel Rego, September 2019, https://pop-umbrella.s3.amazonaws.com/uploads/4fbc6dfa-0406-4050-b7eb-96033ab593ff_2019%20-%20EN%20Digit%20main%20report%20with%20foreword.pdf

• ΣΕΒ, DELOITTE (2022). «Από το Κράτος 0.2 στο Κράτος 2.0. Τα οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού του Δημόσιου Τομέα», Ιούνιος 2022, https://www.sev.org.gr/ekdoseis/apo-to-kratos-0-2-sto-kratos-2-0-ta-ofeli-tou-psifiakou-metaschimatismou-tou-dimosiou-tomea/

• Σωτηρόπουλος Α.Δ. (2021). «Η δημόσια διοίκηση στην εποχή μετά τον κορωνοϊό», διαΝΕΟσις, Ιανουάριος 2021, Αθήνα, https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2021/01/Sotiropoulos_final.pdf

• Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης (2021). «Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025», https://digitalstrategy.gov.gr/website/static/website/assets/uploads/digital_strategy.pdf  

• World Economic Forum (2023). «Future of Jobs Report 2023. INSIGHT REPORT», May 2023, Geneva, https://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2023.pdf

[i]  Δεν είναι δυνατή η διαχρονική σύγκριση των αποτελεσμάτων για τον δείκτη λόγω αλλαγών στον τρόπο υπολογισμού του.

[ii] Η πρόταση Path to the Digital Decade θέτει ως στόχο όλες οι βασικές δημόσιες υπηρεσίες για πολίτες και επιχειρήσεις να είναι πλήρως διαδικτυακές έως το 2030. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/europes-digital-decade-digital-targets-2030_en 

[iii] Συνέντευξη του υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκου Πιερρακάκη στην εφημερίδα Το Βήμα. Δελτία Τύπου – Ανακοινώσεις/29 Απριλίου 2023, https://mindigital.gr/archives/5142

[iv] «Για μια Ελλάδα της δημιουργίας και της αυτοπεποίθησης», άρθρο του υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκου Πιερρακάκη στο επετειακό αφιέρωμα για τα δύο χρόνια του «PowerGame», Δελτία Τύπου ‒ Ανακοινώσεις /17 Απριλίου, 2023, https://mindigital.gr/archives/5121 

[v] Σε έκθεση του OECD (2021) αναφέρεται ότι, σύμφωνα με το Γραφείο Στατιστικών για Εργασιακά Θέματα των ΗΠΑ, το 1985 οι θέσεις γραφείου αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 19% του δημόσιου εργατικού δυναμικού στις ΗΠΑ, έναντι 4,3% το 2017.

[vi] Σημειώνεται ότι στην παρούσα φάση είναι δύσκολο να συσχετιστούν οι αλλαγές αυτές με την ψηφιοποίηση στη δημόσια διοίκηση, εξαιτίας των μακροχρόνιων περιορισμών που υπήρξαν στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Οικονομικής Προσαρμογής, αλλά και των έκτακτων αναγκών που προέκυψαν από την υγειονομική κρίση στην περίοδο 2020-2021.

[vii] Υπουργείο Εσωτερικών, Στατιστικά στοιχεία του Μητρώου Ανθρώπινου Δυναμικού του Ελληνικού Δημοσίου (Απογραφή), https://84.205.194.219//hrstatistics/pub/menu.php

[viii] Σε αυτούς περιλαμβάνονται Ορισμένου χρόνου ‒συμβάσεις έργου– ωρομίσθιοι, εκπαιδευτικοί, προσωπικό για την αντιμετώπιση προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης και φυσικών καταστροφών, ειδικευόμενοι Ιατροί και Νοσηλευτές, προσλαμβανόμενοι για την αντιμετώπιση του COVID-19, προσλαμβανόμενοι μέσω προγραμμάτων ΟΑΕΔ κτλ.