Συνέντευξη του Δικηγόρου Mανώλη Zαχαράκη στο The Future of Work
Ο Μανώλης Ζαχαράκης είναι εταίρος στην ομάδα Απασχόλησης & Εργασιακών Πρακτικών της Ζέπος & Γιαννόπουλος, κορυφαίας ελληνικής εταιρίας παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών επιχειρηματικού δικαίου με διεθνή προσανατολισμό και πελάτες από όλον τον κόσμο. Ασχολείται με διάφορα εργασιακά ζητήματα που προκύπτουν από τις δραστηριότητες των πελατών της εταιρίας στην Ελλάδα, καθώς και με ζητήματα διασυνοριακής απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων διαδικασιών συμμετοχής εργαζομένων που σχετίζονται με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Εταιρίας (Societas Europaea), διεθνών αναθέσεων κ.λπ.
Σε αιχμαλωτίζει με τις νομικές του γνώσεις και τη σαφήνεια της σκέψης του αναφορικά με τις ευκαιρίες που προκύπτουν για την Ελλάδα, ως Χώρα Επιλογής για τη μετανάστευση εργατικού δυναμικού υψηλής κατάρτισης, τα εμπόδια και τις προκλήσεις που περιλαμβάνει η διαδικασία της μετεγκατάστασης, καθώς και τις βελτιώσεις που πρέπει να γίνουν στο νομοθετικό πλαίσιο.
Μανώλη, πρόσφατα υποστηρίξατε την Deutsche Telekom (DT) στο μεταναστευτικό κομμάτι της έναρξης λειτουργίας του Κόμβου ΤΠ της DT στη Θεσσαλονίκη. Μπορείτε να μας μιλήσετε για την εμπειρία σας και για το πόσο δύσκολη ήταν η διαδικασία της μετεγκατάστασης περισσότερων από 400 ανθρώπων μέσα σε μια περίοδο ρεκόρ διάρκειας 3 εβδομάδων;
Πράγματι, το γεγονός ότι η ομάδα μας συμμετείχε σε αυτό το εξαιρετικά απαιτητικό έργο είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον και μας προσφέρει μεγάλη ικανοποίηση καθώς ανατρέχουμε στην επιτυχή και έγκαιρη ολοκλήρωσή του για τον πελάτη.
Ο όγκος του έργου απαιτούσε εκτεταμένη εργασία τόσο στο προπαρασκευαστικό στάδιο όσο και κατά την τελική υλοποίηση. Λαμβάνοντας υπόψη την άκαμπτη προθεσμία, δεδομένου ότι έπρεπε να προσληφθούν περισσότεροι από 250 αλλοδαποί εργαζόμενοι στην Ελλάδα μέσα σε μια περίοδο 3 εβδομάδων, χρειάστηκε να οργανώσουμε μια απλοποιημένη και ομαλή διαδικασία για να υποστηρίξουμε το μεταναστευτικό κομμάτι της μετεγκατάστασής τους και να εξασφαλίσουμε άδειες διαμονής για αυτούς τους εργαζόμενους και τις οικογένειές τους (συνολικά πάνω από 650 άτομα).
Ο συντονισμός πολλών ομάδων στο έργο ήταν κρίσιμος για την οργάνωση μιας ομαλής ροής των απαραίτητων εγγράφων για τη διαδικασία μετανάστευσης, καθώς ένα μέρος των δικαιολογητικών προετοιμάστηκε από μας, ένα άλλο μέρος από άλλους παρόχους στην Ελλάδα, ενώ το τελευταίο μέρος των δικαιολογητικών ήταν διαθέσιμο μόνο κατά την άφιξη των ατόμων στην Ελλάδα, η οποία εκτελέστηκε με τρεις εβδομαδιαίες ναυλωμένες πτήσεις (charter). Δεδομένου ότι κάθε φάκελος της αίτησης περιείχε κατά μέσο όρο 10 δικαιολογητικά, υπολογίζουμε ότι περισσότερα από 7.000 αρχεία συγκαταλέγονται στο έργο.
Η συνεργασία που προσέφερε το Υπουργείο Μετανάστευσης σε αυτό το έργο ήταν εξαιρετική και ο ρόλος του καίριος για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό μιας διαδικασίας που έπρεπε να ικανοποιήσει την ανάγκη τόσο για ταχύτητα και για ασφάλεια, όπως απαιτείται σε όλες τις υποθέσεις μετανάστευσης, ενώ η πρακτική του προσέγγιση στο στάδιο υλοποίησης εξασφάλισε την ομαλή εξέλιξη του έργου χωρίς αποκλίσεις. Το Υπουργείο αναγνώρισε την επίδραση της σύστασης του Κόμβου ΤΠ στη Θεσσαλονίκη στο βραχυπρόθεσμο μέλλον της πόλης, καθώς και τη συνολική έμφαση στον αναπτυσσόμενο κλάδο πληροφορικής της χώρας, και εξέδωσε άδειες διαμονής για τους ιδιώτες άδειες για λόγους δημοσίου συμφέροντος.
Η τεχνογνωσία της εταιρίας μας σε θέματα μετανάστευσης και οι εξαιρετικοί πόροι μας, συμπεριλαμβανομένων δικηγόρων, λογιστών και άλλων επαγγελματιών, υποστήριξαν τη διαχείριση του έργου με τέτοιο τρόπο που οδήγησε το Υπουργείο Μετανάστευσης να χρησιμοποιήσει τις μεταγενέστερες αφίξεις του έργου (κατά τη διάρκεια του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου) ως πιλοτικό έργο για τη θέσπιση της ηλεκτρονικής υποβολής αιτήσεων για άδεια διαμονής, μέθοδος η οποία σύντομα θα αρχίσει να εφαρμόζεται στις περισσότερες αιτήσεις μετανάστευσης ενόψει της συνεχιζόμενης ψηφιοποίησης των διαδικασιών του Υπουργείου.
Από αυτή την άποψη, το δεύτερο κύμα του έργου, που συμπεριλάμβανε επιπλέον 275 άτομα και το οποίο αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη, λαμβάνει χώρα εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικά, σε πρωτοφανή κλίμακα τόσο για την εταιρία μας όσο και για το Υπουργείο Μετανάστευσης. Η αποδοτικότητα αυτής της εξέλιξης και η προώθηση της φήμης της χώρας μας ως συνέπεια του εν λόγω έργου επισημάνθηκε και εκτιμήθηκε από τον πελάτη ο οποίος τελικά αναγνώρισε ότι αυτή η διαδικασία δεν ήταν τίποτα λιγότερο από ένα «ελληνικό θαύμα» σε σύγκριση με παρόμοιες διαδικασίες που προσπαθεί να εφαρμόσει ο Όμιλος DT σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.
Το τελευταίο διάστημα, σημαντικός αριθμός μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων και εταιριών τεχνολογίας επιλέγουν την Ελλάδα ως περιφερειακό κόμβο καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Ποια είναι η ιδιαιτερότητα της ελληνικής δικαιοδοσίας σε σχέση με τις γειτονικές μας χώρες;
Είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί πολλές άμεσες επενδύσεις από πολυεθνικές, ειδικά στον κλάδο της τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω:
- Η Pfizer ίδρυσε Κέντρο Ψηφιακής Καινοτομίας στη Θεσσαλονίκη με στόχο να προσλάβει περισσότερους από 300 εργαζομένους.
- Η Deutsche Telekom ίδρυσε τον Κόμβο ΤΠ στη Θεσσαλονίκη που θα απασχολεί περισσότερους από 500 ειδικούς πληροφορικής μέσα στην επόμενη διετία.
- Η Amazon Web Services ίδρυσε επίσης γραφείο στην Αθήνα, ενώ πρόσφατα ένωσε τις δυνάμεις της με ελληνικές εταιρίες σε ένα πιλοτικό έργο που στοχεύει να αναδείξει τη Νάξο σε «έξυπνο νησί».
- Η Microsoft επενδύει στη δημιουργία τριών κέντρων δεδομένων στην Ελλάδα, ένα έργο με εκτιμώμενη αξία περίπου 1 δις Ευρώ.
- Η Google ανακοίνωσε επίσης τα σχέδιά της να εγκαταστήσει την πρώτη περιοχή cloud στην Ελλάδα, ένα έργο που εκτιμάται ότι θα συνεισφέρει περίπου 2,2 δις ευρώ στα οικονομικά αποτελέσματα της Ελλάδας και θα δημιουργήσει περίπου 20.000 θέσεις εργασίας μέχρι το 2030.
Αυτού του είδους οι εξελίξεις πηγάζουν επίσης από τη συνεχή προσπάθεια της Ελλάδας να εξελιχθεί σε πιο εξωστρεφή και ελκυστικό επενδυτικό προορισμός, προωθώντας ενεργά τον ψηφιακό μετασχηματισμό της στο σύνολο του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Η ελληνική κυβέρνηση έχει καταφέρει να συνεργαστεί αποτελεσματικά με μεγάλες πολυεθνικές και να διευκολύνει τα σχέδιά τους για περαιτέρω επενδύσεις στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε κάποιες αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες και συγκεκριμένα το Elevate Greece, την επίσημη πλατφόρμα που εγκαινίασε η ελληνική κυβέρνηση και η οποία αποτελεί κορυφαίο πόρο για εις βάθος πληροφόρηση αναφορικά με το Ελληνικό Οικοσύστημα Νεοφυών Επιχειρήσεων (Startups), φιλοδοξώντας να το βοηθήσει να αναπτυχθεί και να επεκταθεί, το Brain Regain, έναν μη κερδοσκοπικό σύλλογο που υποστηρίζεται από μεγάλο αριθμό Ελλήνων εργοδοτών και επιδιώκει να διευκολύνει την επιστροφή των ελληνικών πόρων που έφυγαν από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της ύφεσης, καθώς και το Endeavor Greece, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που υποστηρίζει εγχειρήματα επιχειρηματικότητας με σημαντικό αντίκτυπο.
Η ελληνική κυβέρνηση θέσπισε επίσης φορολογικά κίνητρα για τη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων και ιδιωτών στην Ελλάδα, γεγονός που έχει διευκολύνει σημαντικά τις αποφάσεις για επενδύσεις στην Ελλάδα στο πλαίσιο της εξαιρετικά ανταγωνιστικής «άγρας δικαιοδοσίας» (forum shopping).
Στην πράξη, πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα να διαχειριστεί και να υποστηρίξει τη διακρατική μετεγκατάσταση των διεθνών εργαζομένων υψηλής κατάρτισης, από τη μία πλευρά, και των ψηφιακών νομάδων που έχουν τόσο πολύ προωθηθεί από την άλλη;
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα για να διευκολύνει τη μετεγκατάσταση των διεθνών εργαζομένων. Από μεταναστευτική άποψη, διακρίνουμε τρεις ομάδες αιτούντων. Η πρώτη ομάδα είναι υπήκοοι της ΕΕ που απολαμβάνουν το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ΕΕ, οι οποίοι υπόκεινται στη λιγότερο γραφειοκρατική διαδικασία όσον αφορά την εγκατάσταση στην Ελλάδα, καθώς μετά την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα είτε ως υπάλληλοι είτε ως αυτοαπασχολούμενοι απλά απαιτείται να καταχωρηθούν στην αρμόδια Αστυνομική Αρχή του τόπου κατοικίας τους σύμφωνα με μια απλή διαδικασία. Η δεύτερη ομάδα είναι υπήκοοι εκτός ΕΕ που ξεκινούν να εργάζονται στην Ελλάδα και οι οποίοι διαθέτουν αρκετές επιλογές αδειών διαμονής, αν και η πρόσβαση στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισμένη, όπως εξάλλου συμβαίνει σε όλη την ΕΕ. Τέλος, η ψηφιακή νομαδική βίζα και άδεια διαμονής είναι η μόνη διαθέσιμη επιλογή για άτομα που επιθυμούν να εργαστούν από την Ελλάδα και όχι στην Ελλάδα, καθώς είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτή η επιλογή δεν παρέχει πρόσβαση στην ελληνική αγορά εργασίας και οι ψηφιακοί νομάδες δεν μπορούν να εργαστούν για Έλληνες εργοδότες. Οι ψηφιακοί νομάδες εργάζονται για αλλοδαπούς εργοδότες αν και παρέχουν τις υπηρεσίες τους με έδρα την Ελλάδα, γεγονός που με τη σειρά του εγείρει μια σειρά από ζητήματα σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία για τη συγκεκριμένη εργασιακή σχέση (ειδικά αν η παρουσία στην Ελλάδα γίνει ο «συνήθης τόπος εργασίας» του εργαζομένου που είναι το καθοριστικό κριτήριο για την εφαρμογή της ελληνικής εργατικής νομοθεσίας και στις εργασιακές σχέσεις που υπόκεινται σε διαφορετικό νομικό πλαίσιο), καθώς και τη φορολογική και ασφαλιστική αντιμετώπιση της παρουσίας του νομάδα στην Ελλάδα. Εξ όσων γνωρίζω, αυτά τα ζητήματα δεν έχουν επιλυθεί πλήρως, αν και φαίνεται να αποτελούν αντικείμενο μιας συνεχιζόμενης συζήτησης με σκοπό μια πιθανή ευρωπαϊκή ρύθμιση για το συγκεκριμένο ζήτημα.
Η ελληνική αγορά σημείωσε τεράστια ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία, ειδικά στον τομέα της τεχνολογίας και των νεοφυών επιχειρήσεων, καθώς πηγές αναφέρουν ότι ο κλάδος τεχνολογίας αποτιμήθηκε το 2014 σε λιγότερα από 0,5 δις δολάρια, ενώ σήμερα ξεπερνά τα 8 δις δολάρια. Παρόλο που αυτή η ανάπτυξη βασίστηκε κυρίως σε τοπικούς πόρους, δεδομένης της αναγνώρισης, εδώ και πολύ καιρό, των ελληνικών πόρων υψηλής κατάρτισης στην παγκόσμια αγορά τεχνολογίας, τα τελευταία χρόνια αλλοδαποί εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών νομάδων, έχουν συμβάλει σε αυτή την ανάπτυξη και έχουν πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο σε όλη την αγορά. Αυτά τα «εισαγόμενα» ταλέντα έχουν την προοπτική να προσθέσουν σημαντική τεχνογνωσία, εμπειρογνωμοσύνη και δυνατότητες δικτύωσης για την ελληνική αγορά. Η μετεγκατάσταση ταλαντούχων ατόμων στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής μελών της ελληνικής διασποράς και Ελλήνων υπηκόων που εργάζονταν στο εξωτερικό για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να οδηγήσει στην απρόσκοπτη μεταφορά τέτοιους είδους γνώσης προστιθέμενης αξίας στους Έλληνες συναδέλφους τους και στην τοπική αγορά γενικότερα. Οι έμπειροι ιδρυτές και διαχειριστές νεοφυών επιχειρήσεων έχουν πολλά να προσφέρουν στην αναδυόμενη αγορά μέσω της υποστήριξης και αποτελεσματικής καθοδήγησης των τοπικών πόρων με σκοπό να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Η αγορά γίνεται ολοένα και πιο εξωστρεφής και οι πόροι που μεταφέρονται στην Ελλάδα αναμένεται επίσης να διευρύνουν περαιτέρω την αντίληψη των ελληνικών εταιριών κατά την αναζήτηση χρηματοδότησης και συνολικής υποστήριξης με σκοπό την επιτυχή κλιμάκωση της επιχείρησής τους προκειμένου να ανταγωνιστούν πιο αποτελεσματικά στην παγκόσμια αγορά. Αυτή είναι μια τάση που αναμένεται να συνεχιστεί και συνεπώς οι τοπικοί πόροι έχουν πολλά περισσότερα να κερδίσουν παρά να χάσουν από τη μετεγκατάσταση ξένων ταλέντων στην Ελλάδα.
Κατά τη γνώμη σας, τι βελτιώσεις απαιτούνται στο νομοθετικό πλαίσιο προκειμένου να διευκολυνθεί η διαδικασία της διασυνοριακής απασχόλησης και να μειωθεί η γραφειοκρατία;
Περιορισμοί μετανάστευσης υπήρχαν ανέκαθεν σε όλη την ΕΕ, με αντίστοιχη επίπτωση και στην ελληνική αγορά. Δεδομένου ότι οι ελληνικές άδειες διαμονής επιτρέπουν τη μετακίνηση ξένων υπηκόων σε όλη την ΕΕ (σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα παρέχουν και δικαίωμα εργασίας εκεί), δεν πρόκειται για ένα θέμα που επιτρέπει στην Ελλάδα να προβεί σε πλήρως αυτόνομες ρυθμίσεις. Από την άλλη πλευρά, μπορεί φυσικά να θεσπίσει μέτρα που θα παρέχουν περισσότερη σαφήνεια σχετικά με τη φορολογική και ασφαλιστική μεταχείριση των κατόχων άδειας διαμονής και θα στοχεύουν σε πιο εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο θα φέρει προστιθέμενη αξία στην ελληνική αγορά.
Η ψηφιακή νομαδική βίζα είναι ένα εργαλείο που θέσπισαν περισσότερες από 10 ευρωπαϊκές χώρες, με πολλές ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους στην προσπάθεια κάθε χώρας να προσελκύσει τα καλύτερα ταλέντα. Αν και είναι απίθανο αυτό το θέμα να ρυθμιστεί βραχυπρόθεσμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει ξεκινήσει μια συζήτηση για το θέμα αυτό και θα χρειαστεί να παρακολουθήσουμε τυχόν σχετικές εξελίξεις.
Οι πληροφορίες στην ελληνική μεταναστευτική αγορά φαίνεται να δείχνουν ότι εξετάζεται ένα δυνητικά νέο προϊόν, η Τεχνολογική Βίζα (Tech Visa). Αυτή η άδεια διαμονής θα διευκολύνει περαιτέρω την πρόσβαση εξαιρετικών ταλέντων από τον κλάδο τεχνολογίας στην ελληνική αγορά, είτε ως εργαζόμενοι είτε ως ιδρυτές νέων επιχειρήσεων, σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η ήδη εντυπωσιακή ανάπτυξη της ελληνικής αγοράς τεχνολογίας. Η Ελλάδα έχει ήδη γιορτάσει τον πρώτο της «μονόκερο» (δηλ. μια νεοφυή επιχείρηση τεχνολογίας με αξία που εκτιμάται ότι ξεπερνά το 1 δις δολάρια) με τη Viva Wallet, σε συνέχεια της στρατηγικής επένδυσης της JP Morgan που σύντομα αναμένεται να συμφωνηθεί, ενώ προτείνεται ο στόχος των 10 μονόκερων για την Ελλάδα μέχρι το 2030.
Πώς βλέπετε το Μέλλον της Εργασίας στην Ελλάδα;
Η Ελλάδα είναι μια ευρωπαϊκή χώρα με μακρά ιστορία και ισχυρά γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα, καθώς αποτελεί πέρασμα μεταξύ τριών ηπείρων. Εκτός από την κυρίαρχη ναυτιλιακή βιομηχανία, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί ο επιχειρηματικός τομέας της με έμφαση στην τεχνολογία, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι εξαιρετικοί τοπικοί πόροι, σε συνδυασμό με το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα που μπορεί να έχουν στην τοπική αγορά εξαιρετικά ταλέντα από το εξωτερικό.
Για να γίνει αυτό, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να συνεχίσει την προσπάθειά της για μείωση της γραφειοκρατίας στην καθημερινότητα των ελληνικών επιχειρήσεων, να σχεδιάσει ένα πιο αποτελεσματικό μεταναστευτικό σύστημα που θα προσελκύσει τα απαιτούμενα ταλέντα και, τέλος, να εναρμονίσει το εργασιακό της πλαίσιο με τις ευρωπαϊκές βέλτιστες πρακτικές, προκειμένου να προάγει την ασφάλεια και τη σταθερότητα που χρειάζονται οι επιχειρήσεις για να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους. Τέτοιες προσπάθειες έχουν την ικανότητα να μετατρέψουν την Ελλάδα σε Χώρα Επιλογής για επιχειρηματίες και επιχειρήσεις.
