Πέρασαν δύο χρόνια από την τολμηρή αποκάλυψη της Σοφίας Μπεκατώρου η οποία πυροδότησε πολλές ακόμα καταγγελίες για σεξουαλικές επιθέσεις και παρενοχλήσεις στους χώρους, κυρίως, του αθλητισμού και της τέχνης. Είναι πλέον γνωστό ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι η πιο διαδεδομένη μορφή έμφυλης βίας που είναι συχνά κοινωνικά ανεκτή και δεν καταγγέλλεται, αλλά μένει βαθιά ριζωμένη στην συνείδηση των θυμάτων επηρεάζοντας την εργασία αλλά και τη ζωή τους.
Τι συνέβη αυτά τα δύο χρόνια στη χώρα μας; Πόσο ευαισθητοποιηθήκαμε ως κοινωνία για την αξιόποινη πράξη της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας; Ποιους νέους τρόπους έχουμε για να την καταπολεμήσουμε, να υποστηρίξουμε τα θύματα και να τιμωρήσουμε τους δράστες;
Αυτό που σίγουρα έγινε είναι ότι μάθαμε περισσότερα για το θέμα:
Από την έρευνα του Κοινωνικού Πολύκεντρου της ΑΔΕΔΥ (2022) μάθαμε ότι:
Στον χώρο του δημόσιου τομέα η σεξουαλική παρενόχληση καλά κρατεί παρά το ασφαλές (ως προς τον κίνδυνο απόλυσης) εργασιακό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα:
- Η παρενόχληση συνδέεται με περιβάλλοντα που ευνοούν την διαφθορά και επηρεάζονται από κομματικές ή άλλου τύπου διασυνδέσεις και εξαρτήσεις.
- Η πλειονότητα των ανδρών και γυναικών δήλωσε ότι γνωρίζει ότι υπάρχουν αρνητικά σχόλια, εχθρική μεταχείριση ή απρεπής συμπεριφορά στον εργασιακό τους χώρο.
- Οι γυναίκες που έζησαν κάποια μορφή παρενόχλησης ανέφεραν ότι αν γίνει γνωστή η παρενόχληση, συχνά υποβαθμίζεται ως γεγονός, και αν παραμείνει κρυφή κοινοποιείται μόνον σε ελάχιστα άτομα εντός και εκτός της εργασίας τους.
- Οι γυναίκες ανέφεραν ότι αποτέλεσμα των απειλών παρενόχλησης είναι η άσκηση ψυχολογικής πίεσης στις ίδιες, η καλλιέργεια καθημερινής αγωνίας, θλίψης, σωματικού και ψυχικού πόνου, καθώς και αποφυγής της εργασίας ή επιθυμίας να μετακινηθούν σε άλλη θέση ή ακόμα και να παραιτηθούν.
- Τις περισσότερες φορές όταν ανέφεραν τα περιστατικό παρενόχλησης στην ανώτερη ιεραρχία της υπηρεσίας τους, αυτό είτε αγνοήθηκε, είτε δεν αντιμετωπίστηκε ουσιαστικά παρότι μπορεί να αναγνωρίστηκε το πρόβλημα.
- Πρόβλημα δεν αποτελεί μόνο ότι δεν εφαρμόζονται οι διαδικασίες, αλλά ότι αυτές δεν υφίστανται κάν, εφόσον υπάρχει σχεδόν καθολική έλλειψη πρωτοκόλλων αντιμετώπισης της παρενόχλησης.
Η ΕΡΕΥΝΑ: Σκοπός της ήταν να καταγράψει σε τι βαθμό οι εργαζόμενες στο Δημόσιο υφίστανται σεξουαλική και ηθική παρενόχληση κατά τη διάρκεια της εργασίας τους και πώς μπορούν αυτές οι συμπεριφορές να αντιμετωπισθούν με τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων. Διενεργήθηκε δειγματοληπτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό των δημοσίων υπαλλήλων και εμπειρική μελέτη με συνεντεύξεις εργαζομένων γυναικών οι οποίες είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή ηθική παρενόχληση στην εργασία τους στο Δημόσιο.
Η έρευνα είναι διαθέσιμη εδώ: https://kpolykentro.gr/wp-content/uploads/2022/05/SEXUAL-HARASSMENT-%CE%91%CE%A4-WORK_whole.pdf
Από τις δύο έρευνες του ActionAid μάθαμε ότι:
- Το 85% από τις ερωτηθείσες έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους, αρκετές μάλιστα συστηματικά.
- Το 92% από το ποσοστό αυτό είχε σημαντικές επιπτώσεις σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, οι οποίες συνίστανται σε παραίτηση, απόλυση και μείωση των επαγγελματικών προοπτικών τους.
- Οι μισές γυναίκες έχουν παρενοχληθεί από συνάδελφο, 1/4 περίπου αναφέρει ότι ο δράστης ήταν πελάτης, ενώ 1 στις 5 φορές εμπλέκεται ο διευθυντής/ ιδιοκτήτης της επιχείρησης.
- Οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης εκδηλώνονται στον χώρο του γραφείου, σε ποσοστό 56%.
- Το 56% των εργαζομένων στην εστίαση και τον τουρισμό μίλησε για το περιστατικό σε κάποιο άλλο άτομο.
- Το 55% των ερωτηθεισών γυναικών, ανέφερε ότι τα άτομα που ήταν παρόντα δεν προέβησαν σε καμία υποστηρικτική ενέργεια, ενώ ορισμένες συμμετέχουσες δήλωσαν πως τα άτομα που ήταν παρόντα ενθάρρυναν με τη συμπεριφορά τους τον δράστη ή υποβάθμισαν την ευθύνη του για το περιστατικό σε σχέση με την ευθύνη της γυναίκας-θύματος.
- Πολλοί άνδρες φαίνεται να αναγνωρίζουν μόνο τις σοβαρές μορφές παρενόχλησης (σωματική ή σεξουαλική παρενόχληση), παραβλέποντας τις άλλες (λεκτικές ή ψυχολογικές) μορφές της, παρόλο που αυτές αποτελούν συχνά τα πρώτα στάδια μιας παρενοχλητικής συμπεριφοράς.
- Οι στάσεις και οι αντιδράσεις των μαρτύρων των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης είναι κρίσιμες όσον αφορά τη στήριξη και την υποστήριξη των θυμάτων να καταγγείλουν τους δράστες.
- Οι περισσότεροι άνδρες αντιμετωπίζουν τη σεξουαλική παρενόχληση μάλλον ως μια προσωπική υπόθεση των γυναικών που στοχοποιούνται, παρά ως υπόθεση που αφορά ολόκληρο το εργασιακό περιβάλλον.
ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ: Η Αction Aid βασιζόμενη στην έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας» (2020) που είχε κάνει πριν αναδειχθεί το ζήτημα στην επικαιρότητα, συνέχισε με το νέο πρόγραμμα Safe at Work (2022) που έχει στόχο την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης μέσω νομικής συμβουλευτικής και εκπροσώπησης των θυμάτων, δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού και καμπάνιας ενημέρωσης του ευρέως κοινού. Στο πλαίσιο του προγράμματος διεξήχθη έρευνα σε άνδρες.
Η έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας» είναι διαθέσιμη εδώ:
https://notpartofourjob.actionaid.gr/public/ActionAid_Harassment-Report.pdf
Η έρευνα «Απόψεις και στάσεις των ανδρών απέναντι στη σεξουαλική παρενόχληση» είναι διαθέσιμη εδώ:
https://www.actionaid.gr/sites/default/files/ActionAidHellas_SafeAtWork_Report_2022.pdf
Γιατί όλα αυτά;
Η σχέση της ισότητας των φύλων και της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι πολύ στενή. Πολλές μορφές κοινωνικής δυσλειτουργίας συνδέονται με τα έντονα πατριαρχικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας (δεν είναι τυχαίο ότι βρισκόμαστε σταθερά στην τελευταία θέση του Ευρωπαϊκού Δείκτη Ισότητας των Φύλων), χαρακτηριστικά που διαπερνούν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και όχι μόνον τον τρόπο που δρούμε. Η άνιση κατανομή της εργασίας, των πόρων, του χρόνου, της φροντίδας, ανάμεσα στα φύλα και τα διαφορετικά στερεότυπα για τις στάσεις και τις συμπεριφορές ανδρών και γυναικών δημιουργούν ένα υπόβαθρο που υποδέχεται και ανέχεται την σεξουαλική παρενόχληση.
Πώς καταπολεμάται;
Η Κύρωση της Σύμβασης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας Νο.190 για την παρενόχληση στον κόσμο της εργασίας έγινε με τον Ν.4808/21 έγινε αλλά δυστυχώς είναι ημιτελής. Περιλήφθηκε μαζί με άλλα θέματα στον Νόμο του Υπουργείου Εργασίας, (χωρίς να ληφθούν υπόψιν οι προηγούμενοι νόμοι και οι ισχύοντες ορισμοί της ΕΕ). Περιορίσθηκε κυρίως στον ιδιωτικό τομέα αφήνοντας σε μετέπειτα Υπουργική Απόφαση τις εξειδικευμένες διατάξεις για το δημόσιο τομέα. [1]
Όμως, κανένα φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνον μέσω των νομικών και θεσμικών ρυθμίσεων και ιδιαίτερα όταν αυτό επενδύεται με ισχυρές αντιλήψεις και συμπεριφορές π.χ. ότι ένας άνδρας μπορεί και πρέπει να εκφράζει τις ερωτικές διαθέσεις του προς την συναδέλφισσα ή την υφισταμένη του χωρίς την συναίνεσή της, για να περιορισθώ στο ελάχιστο. Ούτε όμως και κανένα φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί χωρίς τις θεσμικές και νομικές ρυθμίσεις της καταστολής και της τιμωρίας του.
Είναι ευχής έργον που (δυστυχώς) χάρη στην πανδημία, βρισκόμαστε μπροστά σε μια βελτίωση της κατάστασης ως προς την ενθάρρυνση της καταγγελίας της σεξουαλικής παρενόχλησης από (λίγες ακόμα βέβαια) γυναίκες που την υπέστησαν. Και αυτό γιατί άλλαξε κάπως ο τρόπος «υποδοχής» των καταγγελιών από τον δημόσιο πολιτικό λόγο και τον λόγο των ΜΜΕ.
Λέγαμε παλιά ότι στο δικαστήριο το θύμα βιάζεται ακόμα μια φορά. Αυτό μπορεί να συμβεί και για την πειθαρχική δίωξη της σεξουαλικής παρενόχλησης. Το θύμα κινδυνεύει να θυματοποιηθεί ακόμα μια φορά και να ενοχοποιηθεί όταν καταγγέλλει τον προϊστάμενό του, όταν η τοπική ΕΔΕ αποφανθεί ότι η καταγγελία έγινε για ενδοεπαγγελματική εκδίκηση.
Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται ολοκληρωμένη πολιτική αντιμετώπισης στην οποία να περιλαμβάνονται μεν οι νόμοι για την καταγγελία και τιμωρία (που να εφαρμόζονται φυσικά), αλλά και παράλληλα να συνοδεύονται με δράσεις ευαισθητοποίησης ανδρών και γυναικών, συγκεκριμένες διαδικασίες καταγγελίας, άμεσες διοικητικές ενέργειες απομάκρυνσης των δραστών από τα θύματα, υποστήριξης των θυμάτων, συμβουλευτικής και καθοδήγησης για τα δικαιώματά τους και φυσικά προστασίας των μαρτύρων. Με άλλα λόγια θα πρέπει κάθε δημόσιος και ιδιωτικός φορέας (Υπουργείο, Πανεπιστήμιο, Δήμος, Οργανισμός, Επιχείρηση κλπ.) να σχεδιάσει ένα Πρωτόκολλο για την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο του με προδιαγραφές μηδενικής ανοχής και σαφείς διαδικασίες καταγγελίας και τιμωρίας των δραστών. Ποιες είναι οι πρώτες τέτοιες ενέργειες;
Και όμως κινείται!
Στον Δήμο Αθηναίων το Δημοτικό Συμβούλιο ψήφισε ομόφωνα (Α.Δ.Σ. 89/09-03-2021) ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με τίτλο «Μηδενική Ανοχή» (που πρότεινε η παράταξη του Παύλου Γερουλάνου) για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης στον Δήμο, από και προς εργαζομένους/ες, αιρετούς/ές, και κατοίκους που προσέρχονται στους δημοτικούς χώρους. Το πρόγραμμα στη συνέχεια υιοθετήθηκε και από άλλους δήμους της χώρας.
Στον χώρο των Πανεπιστημίων δημοσιοποιήθηκαν πρόσφατα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης κυρίως από το διδακτικό προσωπικό προς τις φοιτήτριες, γεγονός που πυροδότησε την επεξεργασία πρωτοκόλλων αντιμετώπισης των καταγγελιών από τις Επιτροπές Ισότητας των Φύλων. Σήμερα εκπονούνται σε όλα τα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας τέτοια πρωτόκολλα μιας που αυτά αποτελούν παράλληλα και προϋπόθεση για την χρηματοδότηση ερευνητικών έργων από το Horizon Europe.
Στον χώρο της κοινωνίας των πολιτών, η πρωτοβουλία #MeNow_MeToo https://menowmetoo.gr/, που ξεκίνησαν το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας και η Σοφία Μπεκατώρου, στοχεύει στην «διασύνδεση» θυμάτων που κακοποιήθηκαν στο ίδιο πλαίσιο ή/και από τον ίδιο δράστη, καθώς και στην άσκηση πίεσης για βελτίωση του συστήματος προστασίας και πρόσβασης των θυμάτων στην δικαιοσύνη.
Παρόλα αυτά, αν η κυβέρνηση δεν βελτιώσει άμεσα το θεσμικό πλαίσιο και αξιοποιήσει την εμπειρία των γυναικείων οργανώσεων που σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία μπορούν να εκπροσωπούν τα θύματα, η ενθάρρυνση των καταγγελιών από το κίνημα metoo κινδυνεύει να πάει χαμένη. Και αυτό λόγω της απογοήτευσης από ατελέσφορες πειθαρχικές διαδικασίες και της συχνής επαναθυματοποίησης των θυμάτων κατά την διερεύνηση, παραπομπή και εκδίκαση, ως να ήταν η σεξουαλική παρενόχληση ένα αδίκημα, όπως τα άλλα στα οποία δεν υπεισέρχονται προσωπικές και εργασιακές εξαρτήσεις και κατάχρηση εξουσίας.
Για να μην πάει χαμένη η πρόοδος μέχρι σήμερα, ας συνειδητοποιήσουμε επίσης, όλοι και όλες ότι η μηδενική ανοχή δεν αφορά μόνον τους νόμους και τα πρωτόκολλα των οργανισμών. Αφορά και εμάς όταν γινόμαστε μάρτυρες σεξουαλικών εκβιασμών και πιέσεων προς τις συναδέλφισσες, ή τις φοιτήτριές μας και αντί να αντιδράσουμε αμέσως και αποτελεσματικά, απλά σιωπούμε.
[1] Για διεξοδική ανάλυση του νομικού πλαισίου βλέπε το κεφάλαιο «Η σεξουαλική παρενόχληση και η παρενόχλησης λόγω φύλου στην εργασία ως μορφές έμφυλης βίας με αφορμή τη Διεθνή Σύμβαση της Εργασίας 190» της Παναγιώτας Πετρόγλου στον συλλογικό τόμο «Εμφυλη βία- βία κατά των γυναικών» που επιμελήθηκαν οι Ντίνα Βαΐου, Γεωργία Πετράκη, Μαρία Στρατηγάκη (εκδόσεις Αλεξάνδρεια) https://alexandria-publ.gr/shop/emfili-via-via-kata-ton-ginekon/.
