του Τόρμπεν Άλμπρεχτ, 30 Οκτωβρίου 2020
Η εκατονταετηρίδα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας σηματοδοτήθηκε από τη δημοσίευση μιας σημαντικής έκθεσης για το μέλλον της εργασίας. Είναι περισσότερο επιτακτικό από ποτέ να αναληφθεί δράση υπό το πνεύμα των συστάσεών της.
Έναν χρόνο πριν, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας υιοθέτησε τη «Διακήρυξη της εκατονταετηρίδας για το μέλλον της εργασίας» ενόψει του δεύτερου αιώνα ζωής της οργάνωσης. Σήμερα—μετά από έναν χρόνο και μετά από μια άνευ προηγουμένου κρίση—ήρθε η στιγμή να επανεξετάσουμε τη διακήρυξη και, κάτι ακόμα πιο σημαντικό, να περάσουμε από την εποχή των διακηρύξεων στην εποχή των πράξεων.
Η διακήρυξη βασίστηκε στην έκθεση της ανεξάρτητης Παγκόσμιας Επιτροπής για το Μέλλον της Εργασίας. Ωστόσο, παρόλο που η έκθεση περιλάμβανε πολύ συγκεκριμένα μέτρα για τη δραστική διαμόρφωση του μέλλοντος της εργασίας, η επίσημη διακήρυξη της ΔΟΕ αφορούσε απλώς την υιοθέτηση μερικών γενικεύσεων και φράσεων εντυπωσιασμού. Υστερούσε στην ανάληψη ενεργητικών πολιτικών που μπορούν να διασφαλίσουν την «ανθρωποκεντρική προσέγγιση στο μέλλον της εργασίας, η οποία θέτει τα δικαιώματα και τις ανάγκες των εργαζόμενων, τις φιλοδοξίες και τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων, στην καρδιά της οικονομικής, της κοινωνικής και της περιβαλλοντικής πολιτικής».
Μια κατεπείγουσα συνθήκη
Οι ενεργητικές πολιτικές είναι πλέον ακόμα πιο επείγουσες, ειδικά επειδή στη διάρκεια της κρίσης της νόσου Covid-19 γίναμε μάρτυρες μιας μεγάλης αύξησης στη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών. Είδαμε τις ευκαιρίες που προσφέρουν αυτές οι τεχνολογίες. Αλλά και πόσο εξαρτημένοι είμαστε από πλατφόρμες με μονοπωλιακή θέση και πόσο ευάλωτοι είναι όσοι έχουν αναλάβει την καθημερινή λειτουργία τους. Γνωρίζουμε ότι πολλές θέσεις εργασίας που χάθηκαν στη διάρκεια της κρίσης δεν πρόκειται να ανακτηθούν με την ανάκαμψη, καθώς είναι πολύ πιθανόν να αντικατασταθούν από την τεχνολογία.
Διαπιστώσαμε πόσο σημαντικές είναι οι καλές δημόσιες υπηρεσίες και χειροκροτήσαμε τους εργαζόμενους στον τομέα της φροντίδας και της πρόνοιας, και ειδικά τους επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι στήριξαν στους ώμους τους την ανθρωπότητα και έσωσαν ανθρώπινες ζωές, συχνά διακινδυνεύοντας οι ίδιοι. Θα υπάρξει όμως μακροπρόθεσμη αναγνώριση της φροντίδας και επένδυση σε αυτήν, όπως καλύτερες αποδοχές και εργασιακές συνθήκες για τους φροντιστές;
Η δύσκολη θέση των αδήλωτων εργαζόμενων είναι πλέον εμφανής, ειδικά στον νότο. Έχουμε πράγματι να περιμένουμε καλύτερη κοινωνική προστασία μετά την κρίση; Ή μέτρα που θα διασφαλίζουν τη ρύθμιση των νέων μορφών άτυπης εργασίας, όπως στις ταχέως αναπτυσσόμενες πλατφόρμες απασχόλησης, ώστε να προστατεύονται τα άτομα που απασχολούνται σε αυτές;
Οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού—οι οποίες υφίστανται ήδη την πίεση της πολιτικής μονομερούς εξουσίας που ασκούν οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου—κατέστησαν και αυτές εμφανή τα όριά τους στη διάρκεια της κρίσης. Θα κατορθώσουν να ανασυνταχθούν με τέτοιον τρόπο ώστε η βιωσιμότητα, αλλά και τα ανθρώπινα και τα εργασιακά δικαιώματα, να αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα;
Η τρέχουσα υγειονομική κρίση και η επακόλουθη οικονομική κρίση θα επισπεύσουν τις ζυμώσεις που ήδη έχουν ξεκινήσει, ιδιαίτερα την ψηφιοποίηση και την απεξάρτηση από τον άνθρακα—ενδεχομένως και την αποπαγκοσμιοποίηση. Μόνον εάν εφαρμοστούν ενεργητικές πολιτικές υπέρ της προάσπισης των εργαζόμενων από κυβερνήσεις και πολυμερείς οργανισμούς θα είναι εφικτή μια δίκαιη μετάβαση σε ένα ανθρωποκεντρικό μέλλον για την εργασία. Η έκθεση της παγκόσμιας επιτροπής του 2019 διατυπώνει σημαντικές ιδέες για τη μορφή που θα μπορούσαν να πάρουν αυτές οι πολιτικές.
Επενδυτικές προτεραιότητες
Η έκθεση παρότρυνε τις κυβερνήσεις να επενδύσουν στην οικονομία της φροντίδας, την πράσινη οικονομία και τις αγροτικές οικονομίες. Έκανε έκκληση να παρέχουν υψηλής ποιότητας υλικές, ψηφιακές και κοινωνικές υποδομές, ως απαραίτητη προϋπόθεση για τον μετασχηματισμό των οικονομιών μας και την προώθηση αξιοπρεπούς και βιώσιμης εργασίας. Τώρα που κυβερνήσεις και πολυμερείς οργανισμοί πρέπει να διαθέσουν τεράστια ποσά για να ευνοήσουν την ανάκαμψη, οι προτεραιότητες της έκθεσης μπορούν να γίνουν ο οδηγός τους. Και η ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου—ενός επίσης βασικού στοιχείου των προτάσεων της επιτροπής—θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι τα μέτρα ανάκαμψης θα ωφελήσουν και την οικονομία αλλά και την ευρύτερη κοινωνία.
Στην έκθεση γίνεται επίσης έκκληση για μια μετασχηματιστική και μετρήσιμη ατζέντα για την ισότητα των φύλων, συμπεριλαμβανομένων δημόσιων πολιτικών που θα καλλιεργούν την από κοινού ανάληψη της μη αμειβόμενης εργασίας. Πρόκειται για ένα ζήτημα ακόμα πιο επείγον σήμερα, καθώς παρατηρούμε μια εναντίωση στην ισότητα των φύλων και μια αύξηση στο ποσοστό μη αμειβόμενης εργασίας που αναλογεί σε γυναίκες.
Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά την έκκληση της επιτροπής για το καθολικό δικαίωμα στη διά βίου μάθηση, στη βοήθεια προς εργαζόμενους και ανέργους να επιμορφώνονται, να αναβαθμίζουν τις υπάρχουσες δεξιότητές τους και να αποκτούν καινούριες, μέσα από ένα κατάλληλα χρηματοδοτούμενο οικοσύστημα κατάρτισης. Μέσα σε συνθήκες ανεργίας με ποσοστά που αυξάνουν συνεχώς και εν μέσω όλο και ταχύτερης εφαρμογής νέων τεχνολογιών, η χρηματοδότηση της απόκτησης νέων δεξιοτήτων από ανέργους και εργαζόμενους ευάλωτους απέναντι στις τεχνολογικές μεταβολές πρέπει να περιλαμβάνεται σε όλα ανεξαιρέτως τα σχέδια ανάκαμψης.
Με την αυξανόμενη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στους χώρους εργασίας και την ισχύ που συσσωρεύουν οι πλατφόρμες απασχόλησης, η αξιοποίηση και διαχείριση της τεχνολογίας προς όφελος της αξιοπρεπούς εργασίας πρέπει επίσης να αποτελεί προτεραιότητα. Στις προτάσεις της επιτροπής είναι και μια προσέγγιση ελέγχου της τεχνητής νοημοσύνης από τον άνθρωπο (human-in-command) και ένα σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης για τις ψηφιακές πλατφόρμες απασχόλησης, ώστε να διασφαλίζονται ορισμένα ελάχιστα δικαιώματα και να κατοχυρώνεται η προστασία.
Η επιτροπή έκανε επίσης έκκληση για μια «καθολική εγγύηση εργασίας» που θα διασφαλίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων, έναν επαρκή βασικό μισθό και έναν ασφαλή και υγιεινό χώρο εργασίας, ανεξάρτητα από το συμβατικό πλαίσιο ή το εργασιακό καθεστώς. Θα μπορούσε να αποτελεί την απάντηση στον ευάλωτο χαρακτήρα των άτυπων μορφών απασχόλησης που έχουν αναδειχθεί στη διάρκεια της κρίσης της νόσου Covid-19, μαζί με τη σπουδαιότητα ενός ασφαλούς και υγιεινού χώρου εργασίας.
Το ίδιο ισχύει για την κοινωνική προστασία, καθώς στην πανδημία έχουμε δει το κόστος των ανεπαρκών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας—ακόμα και με απώλεια ανθρώπινων ζωών. Προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις στον απόηχο της κρίσης πρέπει να είναι η καθολική ελάχιστη κοινωνική προστασία, συνοδευόμενη από ανταποδοτικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης που παρέχουν αυξημένη προστασία.
Μια διεθνής συνεργασία
Όλες οι παραπάνω πολιτικές δεν πρέπει να κατευθύνουν μόνο τις κυβερνήσεις αλλά και τους πολυμερείς οργανισμούς. Η ΔΟΕ έχει προσφέρει σημαντική καθοδήγηση μέσα από τις προτάσεις της σε παγκόσμιο, περιφερειακό, τομεακό και θεματικό επίπεδο στη διάρκεια της κρίσης. Ένα ανθρωποκεντρικό πρόγραμμα προόδου και ανάπτυξης για μετά την κρίση εξαρτάται περισσότερο από ποτέ από τον συντονισμό ανάμεσα στους διάφορους τομείς πολιτικής και ανάμεσα στις χώρες. Η διεθνής συνεργασία παραμένει ζωτικής σημασίας όσον αφορά την κρίση και τα μέτρα ανάκαμψης.
Υπό αυτές τις συνθήκες, θα ήταν χρήσιμο να ενεργοποιηθεί εκ νέου η παγκόσμια επιτροπή ή να βρεθούν άλλοι τρόποι διαμόρφωσης ενός προγράμματος δράσης για το μέλλον της εργασίας μετά το πέρας της πανδημίας, με συγκεκριμένα μέτρα που θα διασφαλίσουν μια δίκαιη μετάβαση. Σήμερα είναι ακόμα πιο επιτακτικό από πέρσι να κάνουμε τα λόγια πράξεις και να θέσουμε σε εφαρμογή μια τέτοια ατζέντα, με ανάλογα μέτρα υλοποίησης.
Λίγα λόγια για τον Τόρμπεν Άλμπρεχτ
Ο Τόρμπεν Άλμπρεχτ είναι διεθνούς φήμης ειδικός επιστήμονας στο μέλλον της εργασίας. Υπήρξε μέλος της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Μέλλον της Εργασίας της ΔΟΕ. Διετέλεσε υφυπουργός στο Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων της Γερμανίας από το 2014 έως το 2018 και ήταν ο εμπνευστής του «Work 4.0», μιας πρωτοβουλίας διαλόγου για τη διαμόρφωση ποιοτικών θέσεων εργασίας στην ψηφιακή εποχή.
