Η φετινή χρονιά θα είναι κρίσιμη για την οικονομία πλατφόρμας. Μετά την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Δεκέμβριο του 2021 για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στις πλατφόρμες και τις μακρές συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο το 2022, φέτος η οδηγία ενδέχεται να υιοθετηθεί οριστικά.
43 εκατομμύρια άνθρωποι θα εργάζονται στην οικονομία πλατφόρμας έως το 2025
Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχή. Η οικονομία πλατφόρμας ξεκίνησε να αναδύεται στην Ευρώπη στα μέσα της δεκαετίας του 2000 ωθούμενη από ταχέως αναπτυσσόμενες τεχνολογικές καινοτομίες, όπως η ευρεία χρήση του διαδικτύου και των κινητών συσκευών μαζί με διαδικτυακές εφαρμογές. Η πανδημία COVID-19 επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό της εργασίας και ενίσχυσε την ανάγκη προσφοράς εργασίας για άτομα που εργάζονται μέσω πλατφορμών όπως Just Eat, Uber ή Bolt.
Σήμερα, πάνω από 28 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ εργάζονται μέσω διαδικτυακών πλατφορμών και σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις έως το 2025, 43 εκατομμύρια άνθρωποι θα επιλέξουν να εργάζονται στην οικονομία πλατφόρμας.[1]
Εν τω μεταξύ, οι διαδικτυακές πλατφόρμες επηρεάζουν την οργάνωση και τις συνθήκες εργασίας. Η απουσία νομικά δεσμευτικών ορισμών για τις δραστηριότητες πλατφόρμας και την παροχή εργασίας προκαλεί βαθύτερο κατακερματισμό στην αγορά εργασίας της ΕΕ, οδηγώντας σε διάφορες παρερμηνείες του εργατικού δικαίου και δημιουργώντας ρυθμιστικά κενά για παραπλανητικές πρακτικές.
Πρόταση βελτίωσης των συνθηκών εργασίας στις πλατφόρμες
Τον Δεκέμβριο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντέδρασε με πρόταση οδηγίας για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στις πλατφόρμες. Ο βασικός στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι τα άτομα που εργάζονται μέσω διαδικτυακών πλατφορμών θα αποκτήσουν το σωστό καθεστώς απασχόλησης με βάση την πραγματική τους σχέση με την πλατφόρμα και ότι μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα ισχύοντα εργασιακά δικαιώματα και δικαιώματα κοινωνικής προστασίας.[2] Επί του παρόντος, οι εργαζόμενοι θεωρούνται αυτοαπασχολούμενοι και αποτελεί δική τους ευθύνη να προσβάλλουν το καθεστώς δικαστικά. Κατά συνέπεια, πολλοί εργαζόμενοι σε πλατφόρμες παρουσιάζονται εσφαλμένα ως αυτοαπασχολούμενοι ή ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Το γεγονός αυτό έχει διάφορες αρνητικές επιπτώσεις, όπως περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στην κοινωνική προστασία, ενώ μακροπρόθεσμα οδηγεί τις συνθήκες εργασίας σε ένα «καθεστώς αβεβαιότητας».
Η δεύτερη βασική παράμετρος είναι η διασφάλιση της δικαιοσύνης, της διαφάνειας και της λογοδοσίας στην αλγοριθμική διαχείριση στο πλαίσιο της εργασίας σε πλατφόρμα. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες βασίζονται σε αλγόριθμους και είναι σημαντικό οι εργαζόμενοι να κατανοούν τα ζητήματα που σχετίζονται με τις συνθήκες εργασίας και τη διαχείριση της εργασίας τους. Μέχρι στιγμής, οι αλγόριθμοι δεν υπόκεινται σε δημόσιο έλεγχο υπό το πρόσχημα της προστασίας του επιχειρηματικού απορρήτου.[3]
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάνει ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της θέσπισης μιας ισχυρής οδηγίας
Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο τέλος του έτους έγινε ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της θέσπισης μιας ισχυρής οδηγίας. Στις 12 Δεκεμβρίου 2012, η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων (EMPL) ψήφισε υπέρ ενός συμβιβαστικού κειμένου, που εστιάζει στην «προστασία των εργαζομένων, την προστασία των καλών εργοδοτών, την προστασία των «γνήσιων» αυτοαπασχολούμενων» – σύμφωνα με την εισηγήτρια Elisabetta Gualmini (Ευρωβουλευτής, Σοσιαλιστές και Δημοκράτες).[4] Σε αντίθεση με την πρόταση της Επιτροπής, η οποία προβλέπει πέντε κριτήρια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νόμιμο τεκμήριο απασχόλησης, το συμβιβαστικό κείμενο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι υπέρ της επίτευξης γενικού τεκμηρίου χωρίς κριτήρια. Αυτό συνάδει με τις βασικές απαιτήσεις των συνδικάτων.[5] Ωστόσο, τον Ιανουάριο η έκθεση πρέπει ακόμα να περάσει από μια τελική ψηφοφορία στην Ολομέλεια, γεγονός που ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τη συμφωνία, καθώς τα μέλη του Κοινοβουλίου τείνουν να είναι λιγότερο προσανατολισμένα στην προστασία των εργαζομένων από ό,τι η επιτροπή EMPL.[6]
Το Συμβούλιο επιχειρεί την αποδυνάμωση της πρότασης
Στο Συμβούλιο, η τσεχική Προεδρία παρουσίασε το δικό της συμβιβαστικό κείμενο, το οποίο έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τη συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο συνομοσπονδιακός γραμματέας της ETUC, Ludovic Voet, εκτιμά ότι η πρόταση «θα αποδυναμώσει την προστασία των εργαζομένων σε πλατφόρμες υπό επισφαλείς συνθήκες».[7] Επίσης επτά κράτη μέλη έχουν αντιταχθεί στην τελευταία τσεχική πρόταση. Το χρονικό περιθώριο για την επίτευξη συμφωνίας από την τσεχική Προεδρία έχει σχεδόν εξαντληθεί, ενώ τον Φεβρουάριο του 2023 η Στοκχόλμη αναλαμβάνει προκειμένου να καταλήξει σε μια συμβιβαστική λύση. Ο επίτροπος Nicolas Schmidt ζήτησε από το Συμβούλιο να επανέλθει στο αρχικό κείμενο της οδηγίας[8] Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό η νέα σουηδική Προεδρία να συνεχίσει προς αυτήν την κατεύθυνση με σκοπό να μειώσει ακόμα περισσότερο το επίπεδο προστασίας των εργαζομένων.
Το ερευνητικό έργο του FES προχωρά πέρα από την τρέχουσα συζήτηση
Βεβαίως, η οδηγία αντιμετωπίζει κρίσιμες πτυχές προκειμένου να ρυθμίσει την οικονομία πλατφόρμας στην Ευρώπη. Ωστόσο, δεν καλύπτει όλες τις πτυχές της εργασίας σε πλατφόρμες. Ωστόσο, είναι σημαντικό να προχωρήσουμε πέρα από την τρέχουσα συζήτηση. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, το Κέντρο ικανοτήτων Future of Work του Friedrich-Ebert-Stiftung ξεκίνησε πέρυσι το διεθνές ερευνητικό έργο «Mapping Platform Economy» (Χαρτογράφηση Οικονομίας Πλατφόρμας). Το έργο αυτό ρίχνει φως στην πολυπλοκότητα του οικοσυστήματος των πλατφορμών απεικονίζοντας αρκετές ρυθμιστικές πτυχές της εργασίας σε πλατφόρμες σε εθνικό επίπεδο σε περισσότερες από 30 χώρες.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, λίγες μόνο ευρωπαϊκές χώρες έχουν προσπαθήσει να θεσπίσουν ένα ρυθμιστικό πλαίσιο με επίσημο ορισμό των διαδικτυακών πλατφορμών ή συγκεκριμένους κανονισμούς για την προστασία των εργαζομένων σε πλατφόρμες. Χωρίς σαφή κατανόηση των διαδικτυακών πλατφορμών, η ρύθμιση της οικονομίας πλατφόρμας αποτελεί δύσκολο εγχείρημα.
Επιπλέον, η χαρτογράφηση αποκαλύπτει σε ποιες χώρες μπορούμε να βρούμε επίσημα μητρώα εταιρειών πλατφόρμας ή τις περιοχές στις οποίες υπάρχουν πρωτοβουλίες συλλογικής διαπραγμάτευσης και δικαστικές υποθέσεις που αφορούν την εργασία σε πλατφόρμες.
3 σημεία στο τοπίο της οικονομίας πλατφόρμας που απαιτούν περαιτέρω προσοχή
Στην έκθεση έργου, οι συντάκτες – Delia Badoi και Inga Sabanova – εντοπίζουν τρία σημεία στο τοπίο της οικονομίας πλατφόρμας που απαιτούν περαιτέρω προσοχή από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Πρώτον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εισαγάγουν ένα επίσημο μητρώο εταιρειών πλατφόρμας το οποίο θα είναι διαθέσιμο στο κοινό προκειμένου να συγκεντρωθούν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των ενεργών πλατφορμών και των εργαζομένων σε πλατφόρμες, καθώς και το καθεστώς απασχόλησής τους. Αυτό το είδος πληροφοριών είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την αντιμετώπιση της νομικής ευθύνης των εταιρειών πλατφόρμας, όχι μόνο όσον αφορά την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αλλά και με σκοπό την εξασφάλιση δίκαιων συνθηκών εργασίας για τους εργαζόμενους που απασχολούνται σε αυτές τις πλατφόρμες. Επί του παρόντος, μητρώα αυτού του είδους υφίστανται μόνο σε λίγα κράτη μέλη όπως η Γαλλία ή η Πορτογαλία, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζονται αποκλειστικά σε φορολογικά ζητήματα και τα δεδομένα δεν είναι δημοσίως διαθέσιμα.[9]
Δεύτερον, η εργασία με μεσολάβηση πλατφόρμας δεν είναι επαρκώς κατανοητή. Οι εργασίες που εκτελούνται μέσω πλατφορμών όπως οι εργασίες παράδοσης ή φροντίδας δεν είναι νέες από την άποψη της κλίμακας των εμπλεκόμενων εργασιών ή του επιπέδου των απαιτούμενων δεξιοτήτων. Ωστόσο, η εργασία σε πλατφόρμες εισάγει νέες μορφές μειωμένης εξασφάλισης με τη χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων για την αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης εργασίας που απαιτούν περαιτέρω προσοχή.
Τρίτον, πρέπει να αναγνωριστεί ότι σημαντικό μερίδιο των εργαζομένων σε πλατφόρμες είναι μετανάστες και γυναίκες. Για παράδειγμα, η χρήση πλατφορμών αφορά επίσης τομείς όπως η φροντίδα, ο καθαρισμός και η οικιακή εργασία. Οι συγκεκριμένοι κλάδοι είναι γυναικοκρατούμενοι. Το αρχικό βήμα που απαιτείται είναι η αναγνώριση ότι η εργασία σε πλατφόρμες συνδέεται άμεσα με τις ανισότητες μεταξύ των φύλων και τις εθνικές ανισότητες στις αγορές εργασίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όχι μόνο για την ανάπτυξη επιλογών πολιτικής για τη διασφάλιση δίκαιων συνθηκών εργασίας για τους εργαζόμενους ανεξαρτήτως φυλής, εθνικότητας και φύλου, αλλά και για την ίση συλλογική εκπροσώπηση αναγνωρίζοντας τις φωνές των εργαζομένων που προέρχονται από διαφορετικές ομάδες και υπόβαθρα. Ειδικά τα συνδικάτα διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην καθιέρωση του κοινωνικού διαλόγου.
Τι να περιμένουμε για το 2023;
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το 2023 μπορεί να αποτελέσει σημαντική χρονιά για την οικονομία πλατφόρμας. Κρίσιμος παράγοντας είναι ο τελικός συμβιβασμός επί της πρότασης οδηγίας της Επιτροπής. Μόνο μια ισχυρή οδηγία μπορεί να έχει πραγματικό αντίκτυπο στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες!
[1] Βλ.: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_21_6605
[2] Βλ.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52021PC0762&from=EL
[3] https://www.etuc.org/sites/default/files/page/file/2022-04/EN-ETUC%20resolution%20on%20the%20proposal%20of%20the%20European%20Commission%20of%20a%20Directive%20on%20improving%20working.pdf
[4] Βλ.: https://www.euractiv.com/section/gig-economy/news/meps-tighten-platform-worker-protection-in-key-committee-vote/
[5] Βλ.: https://www.etuc.org/sites/default/files/page/file/2022-04/EN-ETUC%20resolution%20on%20the%20proposal%20of%20the%20European%20Commission%20of%20a%20Directive%20on%20improving%20working.pdf
[6] Βλ.: https://www.etui.org/news/eu-parliament-reached-agreement-platform-work-directive
[7] Βλ.: https://www.etui.org/news/eu-parliament-reached-agreement-platform-work-directive
[8] Βλ.: https://www.euractiv.com/section/gig-economy/interview/eu-commissioner-council-should-revert-to-platform-workers-directive-original-text/
[9] Βλ.: https://library.fes.de/pdf-files/bueros/bruessel/19257.pdf
