Η αμερικανική ταινία με τίτλο «Ποιος Φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;» αφηγείται τη σχέση ενός προβληματικού ζευγαριού. Οι πρωταγωνιστές πολλές φορές χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα, οδηγούνται σε νοσηρά παιχνίδια μεταξύ τους και δυσκολεύονται να διαλύσουν τις ψευδαισθήσεις τους. Πρόκειται για μια ιστορία δυσάρεστων καταστάσεων και εν τέλει για μια σχέση αγάπης και μίσους. Όπως ακριβώς η σχέση που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μεταξύ ανθρώπων και συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ). Μια σχέση ψευδαισθήσεων για το τι είναι ικανός να κάνει ο άνθρωπος και για το μέχρι που μπορούν να φτάσουν και να μας απειλήσουν αυτά τα τέχνο-ευφυή συστήματα και η αυτονομημένη εξέλιξή τους. Συστήματα που πολλοί αγαπούν αλλά και πολλοί αγαπούν να μισούν για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Αλλά, τι ακριβώς είναι αυτά τα συστήματα ΤΝ, πόσο θα μετασχηματίσουν το χώρο της εργασίας και ποια επαγγέλματα τελικά απειλούνται;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ο κλάδος της επιστήμης των υπολογιστών που έχει ως σκοπό μέσα από κατάλληλους αλγόριθμους να χρησιμοποιεί υπάρχουσα γνώση και να εκπαιδεύει μηχανές ώστε να προσαρμόζονται σε νέες καταστάσεις και να εκτελούν αυτόματα διάφορες ενέργειες και εργασίες, σε σημείο που αυτές οι μηχανές καθίστανται αυτόνομες – έως έναν βαθμό – και για αυτό χαρακτηρίζονται και ως «έξυπνες». Οι «έξυπνες» μηχανές στοχεύουν να προσομοιάσουν στην ανθρώπινη συμπεριφορά, αν όχι να υποκαταστήσουν τον άνθρωπο σε διάφορες κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες. Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και τα τεχνολογικά ευρήματά της έχουν μπει για τα καλά στην ανθρώπινη καθημερινότητα. Ηλεκτρικές σκούπες ρομπότ, ψηφιακοί βοηθοί που ανταποκρίνονται σε φωνητικές εντολές, αυτοματισμοί οδήγησης και πλατφόρμες αυτόματης συγγραφής άρθρων ή ακόμα και δικογράφων είναι μερικά μόνο παραδείγματα. Για να κριθεί επιτυχημένο, αποτελεσματικό αλλά και ασφαλές ένα τεχνολογικό εύρημα που βασίζεται στην ΤΝ έχει ανάγκη από δεδομένα και μάλιστα από πολλά διασυνδεδεμένα δεδομένα. Δεδομένα τα οποία έχουν συλλεγεί εν γνώσει ( ; ) και με τη συναίνεση ( ; ) των πολιτών (GDPR) και τα οποία βρίσκονται σε πολλές και άλληλο-διασυνδεδεμένες βάσεις δεδομένων. Η επιτυχία βέβαια αυτών των συστημάτων βασίζεται στη «μετάδοση» των δεδομένων με τις απαραίτητες γρήγορες ταχύτητες του διαδικτύου (δίκτυα 5G). Άρα για να μιλάμε για καθιέρωση και επέκταση με πλήρη διαλειτουργικότητα σε καθημερινή παραγωγική διαδικασία (και όχι μόνο περιστασιακή χρήση) αυτών των συστημάτων στον εργασιακό χώρο χρειάζονται επενδύσεις ψηφιακής αναβάθμισης.
Ένα από τα συστήματα ΤΝ που έχει κλέψει την παράσταση τον τελευταίο καιρό και βρίσκεται στο επίκεντρο της επικαιρότητας είναι το ChatGPT. To ChatGPT είναι ένα μηχανικό σύστημα συνομιλίας που βασίζεται στην ΤΝ. Είναι εκπαιδευμένο για να ανταποκρίνεται σε διάφορα ζητήματα και ερωτήσεις, παρέχοντας απαντήσεις στους χρήστες με βάση τις πληροφορίες που επεξεργάζεται από τα δεδομένα που του έχουν δοθεί. Για να το φανταστούμε κάπως απλοϊκά είναι ένας συνδυασμός μηχανής αναζήτησης με Wikipedia και ο σκοπός του είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να βρουν απαντήσεις σε ερωτήσεις, μέσω μιας ιδιότυπης διαλεκτικής συνομιλίας.
Για τους σκοπούς αυτού του άρθρου μπήκα στον πειρασμό να ρωτήσω το ChatGPT…ποιος φοβάται το GhatGPT και αν το ίδιο – αλλά και γενικότερα η Τεχνητή Νοημοσύνη – είναι σε θέση να απειλήσει επαγγέλματα και να επηρεάσει των χώρο της εργασίας. Οι απαντήσεις του έχουν ενδιαφέρον και ήταν οι εξής:
«Ως ένα μηχανικό σύστημα, δεν είμαι σε θέση να εκτιμήσω ποιος φοβάται το ChatGPT ή οποιοδήποτε άλλο αντίστοιχο σύστημα ΤΝ. Ωστόσο, ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται άβολα ή ανασφάλεια όταν μιλούν με ένα μηχανικό σύστημα, αν και το ChatGPT είναι σχεδιασμένο να παρέχει φιλικές και εποικοδομητικές απαντήσεις στους χρήστες του. Ως σύστημα ΤΝ, είμαι προγραμματισμένο να μην προκαλώ καμία απειλή σε επαγγέλματα ή σε οποιονδήποτε άλλον. Η κύρια λειτουργία μου είναι να παρέχω βοήθεια και πληροφορίες σε ανθρώπους που με χρησιμοποιούν και να συνομιλώ μαζί τους σε διάφορα θέματα. Δεν έχω την ικανότητα να απειλήσω κανένα επάγγελμα ή οποιονδήποτε άλλον. Αντίθετα, η επιδίωξή μου είναι να βοηθήσω ανθρώπους και να παρέχω αξιόπιστες πληροφορίες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να λύσουν τα προβλήματά τους και να βελτιώσουν τη ζωή τους. Η Τεχνητή Νοημοσύνη ωστόσο έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει τον χώρο της εργασίας και πιθανότατα θα συνεχίσει να το κάνει στο μέλλον. Η επίδρασή της στην αγορά εργασίας μπορεί να είναι αρκετά σημαντική και σε κάποιες περιπτώσεις δύσκολο να προβλεφθεί εκ των προτέρων. Ορισμένες από τις επιπτώσεις που η ΤΝ μπορεί να έχει στον χώρο της εργασίας είναι οι εξής:
- Αυτοματοποίηση εργασιών: Η ΤΝ μπορεί να αυτοματοποιήσει ορισμένες εργασίες που παραδοσιακά εκτελούνταν από ανθρώπους, όπως η καταγραφή δεδομένων ή η αναζήτηση πληροφοριών. Αυτό μπορεί να έχει επιπτώσεις στον αριθμό των ανθρώπων που χρειάζονται για να εκτελέσουν αυτές τις εργασίες. Η ΤΝ μπορεί να αυτοματοποιήσει αρκετές εργασίες, όπως η επεξεργασία δεδομένων, η παρακολούθηση και η επικοινωνία με τους πελάτες κλπ. Η ΤΝ μπορεί να αναλύει μεγάλες ποσότητες δεδομένων και να εξάγει σημαντικές πληροφορίες για τις επιχειρήσεις, όπως η πρόβλεψη των αναγκών των πελατών, η βελτίωση της διαχείρισης του αποθέματος κλπ.
- Ρομποτική: Η ΤΝ μπορεί να ελέγχει τη λειτουργία των ρομπότ και των αυτόνομων οχημάτων, μειώνοντας την ανάγκη για ανθρώπινη επίβλεψη.
- Δημιουργία νέων επαγγελματικών κλάδων: Η ΤΝ μπορεί να δημιουργήσει νέους επαγγελματικούς κλάδους, όπως αυτόν των ειδικών στην ΤΝ ή των επαγγελματιών στον τομέα της ρομποτικής.
Ορισμένοι τομείς εργασίας που αναμένεται να επηρεαστούν περισσότερο από την ΤΝ είναι η παραγωγή, οι μεταφορές, η υγεία, η τραπεζική και οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, η λιανική πώληση και οι υπηρεσίες εξυπηρέτησης πελατών.
Η επίδραση της ΤΝ στον χώρο εργασίας θα έχει και θετικές και αρνητικές συνέπειες. Θετικές συνέπειες περιλαμβάνουν την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, τη μείωση του κόστους, τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών, και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, όπως ειδικούς στην ανάπτυξη και στην συντήρηση της τεχνολογίας της ΤΝ. Από την άλλη πλευρά όμως η ΤΝ μπορεί να οδηγήσει στη μείωση θέσεων εργασίας, καθώς οι εργασίες απλής επαναλαμβανόμενης ρουτίνας που απαιτούν μόνο βασικές δεξιότητες μπορούν να αυτοματοποιηθούν».
Προβληματισμοί και Προκλήσεις
Αυτό που δεν μας λέει – τουλάχιστον ξεκάθαρα – το ChatGPT, είναι ότι η εισβολή της ΤΝ στον εργασιακό χώρο δεν απειλεί μόνο θέσεις εργασίας που απαιτούν βασικές δεξιότητες επαναλαμβανόμενης ρουτίνας και οι οποίες έχουν ήδη περιοριστεί από αυτοματοποιημένα συστήματα και λογισμικά της προηγούμενης 3ης τεχνολογικής επανάστασης, αλλά απειλεί πλέον ανώτερες και καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Στη φάση δηλαδή που διανύουμε ήδη, η ΤΝ πέρα από θέσεις γραμματειακής ή διοικητικής υποστήριξης απειλεί θέσεις υψηλής πνευματικής εξειδίκευσης. Απειλούνται θέσεις του τριτογενούς τομέα και λιγότερο θέσεις χειρωνακτικής εργασίας του πρωτογενούς τομέα. Με άλλα λόγια, τη δεδομένη στιγμή, τα συστήματα ΤΝ (Chatboxes, ChatGPT κλπ.) «απειλούν» τις θέσεις εργασίας (αλλά και τις αμοιβές) ενός γραμματέα, ενός οικονομολόγου, ενός συμβούλου επιχειρήσεων ή ενός νομικού, παρά ενός κηπουρού ή ενός κτηνοτρόφου ή ενός οικοδόμου. Έτσι λοιπόν σε αντίθεση με τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις όπου τα τεχνολογικά επιτεύγματα αντικατέστησαν μαζικά θέσεις χειρωνακτικής εργασίας όπως βιομηχανικούς εργάτες, η 4η βιομηχανική επανάσταση της ΤΝ έρχεται να επηρεάσει περισσότερο τα …«λευκά κολάρα».
Οι εξελίξεις αυτές μας οδηγούν αναπόδραστα σε μια σειρά ηθικών, φιλοσοφικών και νομικών διλημμάτων και προκλήσεων, που θα συνεχίσουν να αναζητούν απαντήσεις, όπως:
- Μέσα σε ποιο νομικό πλαίσιο αναπτύσσεται και διαμορφώνεται η ΤΝ;
- Ποια δικαιώματα γεννιούνται και ποια μπορεί να παραβιαστούν;
- Ποιος καρπώνεται και πως διαμοιράζεται ( ; ) η υπεραξία του πλούτου που παράγουν τα συστήματα ΤΝ;
- Θα πληρώνουν φόρο τα ρομπότ;
- Η ανάπτυξη της έρευνας σε νέα συστήματα ΤΝ θα κατευθυνθεί κατά προτεραιότητα σε ζητήματα υγείας πχ και εξάλειψης νόσων, προστασίας του περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής ή στην αντιμετώπιση της φτώχειας;
- Ποιος ελέγχει και με ποιες διαδικασίες ασφάλειας τα τεράστια σε όγκο και αξία κρίσιμα δεδομένα που χρησιμοποιούν τα συστήματα ΤΝ για την λειτουργία τους;
Αυτά και άλλα διλήμματα και προκλήσεις χρήζουν πολιτικών απαντήσεων που θα δοθούν τα επόμενα χρόνια και θα σχηματίσουν έτσι και τις νέες πολιτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στην πρόοδο και το συντηρητισμό. Και αυτό γιατί, πάντα η οικονομία και οι μεγάλες τεχνολογικές επαναστάσεις καθόριζαν τα πολιτικά ρεύματα και πολιτικές συγκρούσεις και ιδεολογίες.
Δεν θα πρέπει όμως να τρομάζουμε από την αύξηση της Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά να μας προβληματίζει η μείωση της Φυσικής Νοημοσύνης. Το πως δηλαδή η αλληλεπίδραση των ανθρώπων με τα συστήματα ΤΝ επηρεάζουν και τροποποιούν τη δική τους φυσική ικανότητα στον εργασιακό τους χώρο. Στην ουσία δηλαδή αλλάζει ο τρόπος δουλειάς τους αλλά και η ανθρώπινη συμπεριφορά και στάση τους. Για παράδειγμα όταν ένας οδηγός φορτηγού ή λεωφορείου επαναπαύεται στη χάραξη δρομολογίου ή στην αυτόματη οδήγηση σε συστήματα πλοήγησης ΤΝ και GPS, που ενίοτε σφάλουν, χωρίς να εμπιστεύεται ο ίδιος τα δικά του αισθητήρια όργανα και ικανότητες, τότε μπορεί να έχουμε πολύ επικίνδυνα αποτελέσματα. Και εδώ είναι που ξεκινούν τα τεράστια ζητήματα της εμπιστοσύνης και της ευθύνης. Δυο λέξεις κλειδιά για την εξέλιξη της σχέσης αγάπης – μίσους μεταξύ ανθρώπου και ΤΝ. Δυο λέξεις όμως που χρήζουν ξεχωριστής ανάλυσης και προσέγγισης σε ξεχωριστό άρθρο…
