Αντιμετωπίζουν οι ΛΟΑΤΚΙΑ+ διακρίσεις στην αγορά εργασίας της ΕΕ;

Ενώ τα δικαιώματα των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων, των τρανσεξουαλικών, των κουίρ, των ιντερσέξ και των ασέξουαλ (ΛΟΑΤΚΙΑ+) αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), σε άλλες το επίσημο αίσθημα ενάντια των ΛΟΑΤΚΙΑ+ αυξάνει, με την εισαγωγή μέτρων διακριτικής μεταχείρισης. Έτσι, τίθεται το ερώτημα σε ποιο βαθμό τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας αντιμετωπίζουν διακρίσεις στην αγορά εργασίας της ΕΕ. Δυστυχώς, τα σχετικά στοιχεία– ειδικά σε σχέση με τα αμφιφυλόφιλα, τα τρανσέξουαλ, τα κουίρ, τα ιντερσέξ και τα ασεξουαλικά άτομα– είναι μάλλον δυσεύρετα.

Μία αιτία της έλλειψης στοιχείων είναι ότι δεν επιθυμούν όλοι να αποκαλύψουν τον γενετήσιο προσανατολισμό τους ή την ταυτότητα φύλου τους καθώς υπάρχει ιστορικό διακρίσεων (αναφέρεται ως μεροληψία μη γνωστοποίησης). Συνεπώς, τα στοιχεία πάσχουν από μεροληψία επιλογής, η οποία εμποδίζει τον εντοπισμό αρνητικής αντιμετώπισης των ΛΟΑΤΚΙΑ+ στην αγορά εργασίας. Οι πιθανότητες να αποκαλύψει κάποιος ότι είναι ΛΟΑΤΙ (σημείωση: χρησιμοποιούμε παραλλαγές των αρχικών σε αυτή την ανάρτηση ανάλογα με τις υπό εξέταση ομάδες) εξαρτώνται από άλλα κοινωνικοοικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά: αυξάνονται με την ηλικία, με το μορφωτικό επίπεδο, με το αν είναι κάποιος σε σχέση, με το αν έχει αμειβόμενη εργασία και με περισσότερα δικαιώματα για τους ΛΟΑΤΚΙΑ+ στη χώρα. Αυτή η «μεροληψία που σχετίζεται με το κοινωνικά επιθυμητό» σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες σε έρευνες τείνουν να απαντούν στις ερωτήσεις με τρόπο που θα οδηγήσει σε ευνοϊκή αντιμετώπιση. Έτσι, το ποσοστό των καταγεγραμμένων νοικοκυριών ομοφυλόφιλων ζευγαριών είναι μεγαλύτερο σε χώρες με περισσότερη ισότητα (Σχήμα 1).

Σχήμα 1. Άτομα σε ομοφυλοφιλική σχέση έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκαλύψουν τον γενετήσιο προσανατολισμό τους σε χώρες με περισσότερη ισότητα (2019)

Υπάρχουν στοιχεία που να τεκμηριώνουν την ύπαρξη διακρίσεων;

Ωστόσο, μπορούν να εκτιμηθούν στοιχεία που να τεκμηριώνουν την ύπαρξη διακρίσεων κατασκευάζοντας μία ομάδα ατόμων σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις και συγκρίνοντάς τα με άτομα σε ετεροφυλοφιλικές σχέσεις χρησιμοποιώντας την έρευνα για το εργατικό δυναμικό της ΕΕ. Οι σχέσεις ανδρών-ανδρών και γυναικών-γυναικών ομαδοποιούνται για να μειωθούν συγκεκριμένες μεροληψίες στα στοιχεία ΛΟΑΤΚΙΑ+ (βλ. παράρτημα για έναν κατάλογο αυτών των μεροληψιών).

Σε πρώτη ματιά, τα άτομα σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις φαίνεται να έχουν περισσότερες διοικητικές ευθύνες, υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης, και να απασχολούνται σε επαγγέλματα που απαιτούν περισσότερες δεξιότητες. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά δείχνει σημάδια διακρίσεων.

Περίπου το 22,5% των ατόμων σε ετεροφυλοφιλική σχέση έχουν την ευθύνη της διαχείρισης ή της εποπτείας άλλων εργαζομένων σε σύγκριση με περίπου το 26% των ατόμων σε ομοφυλοφιλική σχέση. Μια μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο επιβεβαιώνει ότι οι λεσβίες και οι ομοφυλόφιλοι υπάλληλοι έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν διευθυντικούς ή εποπτικούς ρόλους, αλλά προειδοποιεί ότι οι ομοφυλόφιλοι άνδρες αντιμετωπίζουν αυτό που ονομάζεται «γυάλινη οροφή»: υπάρχουν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να είναι χαμηλόβαθμοι διευθυντές και λιγότερες να κατέχουν υψηλές διευθυντικές θέσεις, σε σχέση με συγκρίσιμους ετεροφυλόφιλους άνδρες. Το χάσμα στις διευθυντικές θέσεις υψηλού επιπέδου αντιστοιχεί σε -6% για λεσβίες και αμφιφυλόφιλες γυναίκες και σε -16% για ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.

Σχήμα 2. Διαφορές σε επίπεδο εκπαίδευσης και σεξουαλικός προσανατολισμός: ποσοστό ατόμων υψηλού, μεσαίου και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου ανά σεξουαλικότητα και πηγή δεδομένων (2019)

Ένας άλλος παράγοντας στην αγορά εργασίας είναι ότι τα άτομα που διατηρούν ομοφυλοφιλική σχέση έχουν κατά μέσο όρο υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο (περίπου 44%) σε σύγκριση με τους ετεροφυλόφιλους ομολόγους τους (28%), κυρίως λόγω του χάσματος μεταξύ των ατόμων χαμηλού μορφωτικού επιπέδου μάλλον και όχι τόσο μεσαίου μορφωτικού επιπέδου (Σχήμα 2).

Αυτό το χάσμα μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκαλύψουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους (βλ. παραπάνω). Ωστόσο, άλλη έρευνα επίσης αποδεικνύει ότι υπάρχουν διαφορές στο εκπαιδευτικό επίπεδο.

Είναι πιο πιθανό τα άτομα σε ομοφυλοφιλική σχέση να αποκτήσουν υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης για να μετριαστεί κάθε πιθανή επίπτωση στο εισόδημά τους λόγω διακρίσεων και για να έχουν πρόσβαση σε πιο ανεκτικούς χώρους εργασίας. Επίπεδα αυτοαναφερόμενων διακρίσεων κατά τους τελευταίους 12 μήνες στην εργασία ή κατά την αναζήτηση εργασίας επιβεβαιώνουν ότι οι διακρίσεις μειώνονται καθώς αυξάνεται το επίπεδο εκπαίδευσης (29% όσων έχουν ολοκληρώσει μόνο την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευσης ή έχουν χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης αναφέρουν διακρίσεις έναντι 21% όσων έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση). Επιπλέον, το Διάγραμμα 3β δείχνει ότι τα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο σε ομοφυλοφιλική σχέση αντιμετωπίζουν περισσότερες διακρίσεις όσον αφορά το καθεστώς απασχόλησης. Επίσης, είναι πιθανότερο να επιλέξουν επαγγέλματα που προσφέρουν ανεξαρτησία ως προς τα καθήκοντα, και την κοινωνική αντίληψη ώστε να προστατεύονται από παρενόχληση και διακρίσεις.

Η εκπαιδευτική επίδοση των σεξουαλικών μειονοτήτων μπορεί επίσης να εξαρτάται από τον χρόνο των ομοφυλοφιλικών εμπειριών και της έλξης προς το ίδιο φύλο. Στοιχεία στις ΗΠΑ δείχνουν ότι το μορφωτικό επίπεδο είναι χαμηλότερο για τους νεότερους ΛΟΑΤ σε σύγκριση με τους ετεροφυλόφιλους, καθώς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκτεθούν σε παράγοντες κινδύνου, όπως η απώλεια της γονεϊκής υποστήριξης λόγω του ότι αποκάλυψαν τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις σε μικρότερη ηλικία από τους μεγαλύτερους σε ηλικία ΛΟΑΤ.

Εργασιακή κατάσταση και λόγοι αποχώρησης από την τελευταία εργασία

Φαίνεται  ότι στην ΕΕ τα άτομα σε ομοφυλοφιλική σχέση έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι άνεργα σε σχέση με άτομα σε ετεροφυλοφιλική σχέση, περίπου 5,9% έναντι 4,6% (Σχήμα 3α). Πριν όμως συμπεράνουμε ότι αυτό οφείλεται σε διακρίσεις στην αγορά εργασίας, πρέπει να ληφθούν υπόψη άλλοι λόγοι, όπως οι διαφορές στα επαγγέλματα ή στη γονεϊκή κατάσταση. Οι έρευνες θα πρέπει να περιλαμβάνουν την αναφερόμενη από τον ίδιο τον ερωτώμενο σεξουαλικότητα και ταυτότητα φύλου, προκειμένου να αυξηθούν τα διαθέσιμα στοιχεία και να μετρηθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια οι διακρίσεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ+.

Ωστόσο, φαίνεται ότι αυτή η διαφορά στο ποσοστό ανεργίας αποτελεί ένδειξη διακρίσεων. Πρώτον, η μεροληψία μη γνωστοποίησης έχει ως αποτέλεσμα ένα ποσοστό υποεκτίμησης. Το σχήμα 3β δείχνει ότι η διαφορά στο ποσοστό ανεργίας μεταξύ ατόμων σε ομοφυλοφιλική σχέση και ατόμων σε ετεροφυλοφιλική σχέση αυξάνεται καθώς μειώνεται το μορφωτικό επίπεδο. Έτσι, εάν τα άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου έχουν λιγότερες πιθανότητες να αποκαλύψουν τη σεξουαλικότητά τους, το ποσοστό ανεργίας υποεκτιμάται. Επιπλέον, οι άνεργοι σε ομοφυλοφιλική σχέση έχουν λιγότερες πιθανότητες να αποκαλύψουν τη σεξουαλικότητά τους. Δεύτερον, στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν ότι άτομα ΛΟΑΤ ήταν περισσότερο εκτεθειμένα σε διαταραχές της αγοράς εργασίας κατά την πανδημία, με το 56% (σε σύγκριση με το 44% των ετεροφυλόφιλων ατόμων) να αναφέρει ότι, κατά την περίοδο της COVID, τα ίδια ή κάποιος άλλος στο νοικοκυριό του έχασαν την εργασία τους· τα άτομα ΛΟΑΤ είχαν, επίσης, περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν μείωση των ωρών εργασίας τους. Τρίτον, ομοφυλόφιλοι άνδρες και λεσβίες γυναίκες έχουν 1,8 φορές λιγότερες πιθανότητες από τους ετεροφυλόφιλους ομολόγους τους να κληθούν από έναν υπεύθυνο προσλήψεων  (βάσει 13 μελετών αλληλογραφίας).

Άτομα που είναι σε ομοφυλοφιλική σχέση είναι επίσης πολύ πιο πιθανό από ό,τι άτομα σε ετεροφυλοφιλική σχέση να έχουν φύγει από την τελευταία τους δουλειά επειδή απολύθηκαν ή επειδή καταργήθηκε η θέση τους (20% έναντι 13%), επειδή μια σύμβαση ορισμένου χρόνου έληξε (26% έναντι 15%), ή για «άλλους λόγους» (16% έναντι 10%). Τέλος, το Σχήμα 3γ δείχνει ότι η διαφορά στα ποσοστά ανεργίας είναι ιδιαίτερα σημαντική σε χώρες με λιγότερους νόμους υπέρ της ισότητας και κατά των διακρίσεων (5,9% έναντι 2,7%, σύμφωνα με την Ένωση Λεσβιών και Ομοφυλοφίλων της Ευρώπης (ILGA)), υποδεικνύοντας ότι οι νόμοι μπορούν να ασκήσουν σημαντική επιρροή στην διαμόρφωση των κοινωνικών στάσεων απέναντι στους ΛΟΑΤΚΙΑ+.

Μη παρατηρημένες παράμετροι που θα μπορούσαν να εξηγήσουν τη διαφορά στο ποσοστό ανεργίας και να αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω έρευνας, όταν υπάρξουν περισσότερα διαθέσιμα στοιχεία, περιλαμβάνουν τον αντίκτυπο της τεκνοποίησης στα αποτελέσματα της αγοράς εργασίας της ΕΕ για άτομα σε ομοφυλοφιλική σχέση σε σύγκριση με τους ετεροφυλόφιλους ομολόγους τους. Άτομα σε ομοφυλοφιλική σχέση έχουν λιγότερες πιθανότητες να αποκτήσουν παιδιά, ιδιαίτερα λόγω του αυξημένου κόστους. Μελέτες έχουν δείξει ότι σε ετεροφυλοφιλικές σχέσεις με παιδιά, οι άνδρες έχουν αύξηση απολαβών ενώ οι γυναίκες μείωση. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να διαχωριστούν οι επιπτώσεις της γονεϊκής ιδιότητας από τις διακρίσεις για όσους είναι σε ομοφυλοφιλική σχέση.

Σχήμα 3. Διαφορές στο ποσοστό ανεργίας (2019)

Σχήμα 3α: Το ποσοστό ανεργίας είναι υψηλότερο μεταξύ ατόμων σε ομοφυλοφιλική σχέση (2019)

Σχήμα 3. Διαφορές στο ποσοστό ανεργίας (2019)

Σχήμα 3β: Η διαφορά στο ποσοστό ανεργίας ανάμεσα σε άτομα σε ομοφυλοφιλική σχέση και σε άτομα σε ετεροφυλοφιλική σχέση αυξάνεται όσο μειώνεται το επίπεδο εκπαίδευσης (2019)

Σχήμα 3. Διαφορές στο ποσοστό ανεργίας (2019)

Σχήμα 3γ: Η διαφορά στο ποσοστό ανεργίας είναι ιδιαίτερα υψηλή σε χώρες στις οποίες οι ΛΟΑΤΚΙΑ+ έχουν λιγότερα δικαιώματα (2019)

Άρα, αν και σαφώς χρειαζόμαστε καλύτερα στοιχεία σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με την ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητα, υπάρχουν ήδη τεκμήρια ότι υφίστανται σημαντικές διακρίσεις στην αγορά εργασίας. Καλύτερα δεδομένα θα επιτρέψουν να αντιμετωπιστούν προκαταλήψεις και να σχεδιαστούν πολιτικές για την αντιμετώπιση των διακρίσεων. Επίσης, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙΑ+, προκειμένου να μειωθεί η αρνητική αντιμετώπιση και, κατά συνέπεια, οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας.

Παράρτημα: Έλλειψη πόρων για τον εντοπισμό διακρίσεων κατά των ΛΟΑΤΚΙΑ+ στην αγορά εργασίας

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαρτογράφησε τις υφιστάμενες πηγές δεδομένων για την ισότητα όσον αφορά τους ΛΟΑΤΚΙΑ+.  Παρόλο που υπάρχουν κάποιες πηγές, συνήθως πάσχουν εξ’ αιτίας ενός από τους παρακάτω λόγους ή κάποιου συνδυασμού τους: έχουν διεξαχθεί σποραδικά (περιορίζοντας έτσι τη συγκρισιμότητα διαχρονικά), έχοντας ως στόχο μόνο τους ΛΟΑΤΚΙΑ+ (περιορίζοντας την αντιπροσωπευτικότητα και τη συγκρισιμότητα με ετεροφυλόφιλους όσον αφορά τα αποτελέσματα στην αγορά εργασίας), έχουν εστιάσει στην εμπειρία των διακρίσεων και των εγκλημάτων μίσους (περιορίζοντας την ικανότητα ανάλυσης των διακρίσεων στην αγορά εργασίας) και έχουν οργανωθεί σε εθνικό επίπεδο (περιορίζοντας τη συγκρισιμότητα μεταξύ χωρών).

Η Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (ΕΕΔ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εν τω μεταξύ, παρέχει σχετικές πληροφορίες για τον εντοπισμό διακρίσεων, συμπεριλαμβανομένης της απασχόλησης/ ανεργίας, του ωραρίου και του τύπου των συμβάσεων εργασίας. Ωστόσο, η σεξουαλικότητα ή η ταυτότητα φύλου των ερωτηθέντων δεν είναι διαθέσιμη. Παρόλα αυτά, είναι δυνατή η σύγκριση της εργασιακής κατάστασης ατόμων σε νοικοκυριά ομοφυλοφίλων με αυτή ατόμων σε νοικοκυριά ετεροφυλόφιλων.

Κατανόηση της μεροληψίας στα δεδομένα ΛΟΑΤΚΙΑ+

Συγκεκριμένες μεροληψίες που υπάρχουν στα δεδομένα ΛΟΑΤΚΙΑ+ περιλαμβάνουν:

• Δεν επιθυμούν όλοι να γνωστοποιήσουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους ή την ταυτότητα φύλου τους λόγω ιστορικού διακρίσεων (μεροληψία μη γνωστοποίησης). Συνεπώς, τα δεδομένα πάσχουν από μεροληψία επιλογής, η οποία υπονομεύει τον εντοπισμό αρνητικής αντιμετώπισης των ΛΟΑΤΚΙ+, καθώς η ειλικρίνεια σχετικά με το εάν κάποιος είναι ΛΟΑΤΙ εξαρτάται από άλλα κοινωνικοοικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά: αυξάνεται με την ηλικία, με το μορφωτικό επίπεδο, με το εάν είναι κάποιος σε σχέση, με το εάν έχει αμειβόμενη εργασία και με τα γενικά δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙΑ+ στη χώρα (μεροληψία που σχετίζεται με το κοινωνικά επιθυμητό).
• Καθώς δεν διαθέτουμε σαφή άποψη σχετικά με το ακριβές μέγεθος ή με τη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού ΛΟΑΤΚΙΑ+, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η αντιπροσωπευτικότητα ενός δείγματος.
• Οι σεξουαλικές μειονότητες αποτελούν σχεδόν πάντα λιγότερο από το 10% του δείγματος (ανάλογα με τον πληθυσμό) και συχνά υποαναφέρονται, οπότε είναι δύσκολο να επιτευχθεί στατιστική σημαντικότητα (μέγεθος δείγματος και στατιστική αξιοπιστία).
• Εν γένει, στα ζευγάρια υπάρχει εξειδίκευση στις δουλειές του νοικοκυριού: ο ένας ασχολείται περισσότερο με δραστηριότητες προσανατολισμένες στην αγορά, ενώ ο άλλος εστιάζει περισσότερο στις δουλειές του σπιτιού. Στις πατριαρχικές κοινωνίες, οι γυναίκες, κατά μέσο όρο, ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού. Αυτό έχει μόνο εν μέρει αλλάξει λόγω μίας γενικής στροφής προς πιο ισότιμα πρότυπα φύλου. Συνεπώς, η κύρωση της αγοράς εργασίας για τους άνδρες σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις είναι υπερεκτιμημένη, ενώ για τις γυναίκες σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις είναι υποεκτιμημένη.
• Το φύλο του ερωτώμενου ορισμένες φορές ταξινομείται εσφαλμένα ή επανακωδικοποιείται, όταν τα ομόφυλα ζευγάρια αντιμετωπίζονται ως απόκλιση από το φυσιολογικό (σφάλματα μέτρησης).

Το να συμπεριλαμβάνεται η σεξουαλικότητα και η ταυτότητα φύλου του ερωτώμενου, όπως αυτός την αναφέρει, θα βελτίωνε σημαντικά τη δυνατότητα εντοπισμού διακρίσεων, καθώς μειώνει τις περισσότερες από τις προαναφερθείσες μεροληψίες. Επιπλέον, θα μπορούσαν στη συνέχεια να εξεταστούν οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας για όλους τους ΛΟΑΤΚΙΑ+ και όχι μόνο για όσους διατηρούν ομοφυλοφιλική σχέση. Άλλες δημογραφικές μεταβλητές που αφορούν καθεστώς μειονότητας και που επί του παρόντος δεν είναι διαθέσιμες, όπως η φυλή, θα πρέπει επίσης να συμπεριληφθούν ώστε να εξεταστεί ο ρόλος που διαδραματίζει η διατομεακότητα των ταυτοτήτων στις διακρίσεις στην αγορά εργασίας. Η εμπειρία ενός λευκού ομοφυλόφιλου άνδρα είναι πολύ διαφορετική από εκείνη μίας μαύρης τρανσέξουαλ, για παράδειγμα.