Εισαγωγή
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν μια ολοένα αυξανόμενη έλλειψη ειδικευμένων εργαζομένων λόγω της μείωσης του πληθυσμού. Επομένως, τίθεται το ερώτημα: πρέπει να εργαζόμαστε περισσότερο και για πιο μεγάλο διάστημα; Παρά το γεγονός ότι εξακολουθεί να υπάρχει σχετικά υψηλός αριθμός ανεργίας στην Ελλάδα, το ποσοστό των ανέργων θα μειωθεί μακροπρόθεσμα λόγω των δημογραφικών αλλαγών και οι ελλείψεις σε ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό θα συνεχίσουν να αυξάνονται, όπως πρόσφατα στην τουριστική βιομηχανία (SZ 2022). Ως εκ τούτου, συζητήσεις σχετικά με τους σωστούς τρόπους οργάνωσης του ωραρίου εργασίας και πώς αυτοί μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση του εργατικού δυναμικού προβλέπεται να απασχολήσουν και την Ελλάδα.
Παράταση των ωρών εργασίας – μια καλή ιδέα;
Η Ελλάδα παίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Γιατί πουθενά αλλού στην Ευρώπη οι άνθρωποι δεν εργάζονται τόσο πολύ όσο εδώ. Ο εβδομαδιαίος μέσος όρος είναι 48,2 ώρες, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 40,5 ώρες (statista 2024). Αλλά οι πολλές ώρες εργασίας είναι εξαιρετικά προβληματικές για πολλούς λόγους:
Πρώτα απ’ όλα, οι πολλές ώρες εργασίας – τόσο εβδομαδιαίως, όσο και σε όλη τη διάρκεια της ζωής – επιβαρύνουν τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Τελικά αυτό οδηγεί σε μια αυξανόμενη τάση παραίτησης σχετιζόμενη με ασθένεια κι αυτό προκαλεί επιπλέον εργασία για τους συναδέλφους που πρέπει να αντισταθμίσουν την απουσία προσωπικού (Wirtz et al. 2009). Επιπλέον, οι περισσότερες ώρες εργασίας αυξάνουν την πιθανότητα σφάλματος, τους κινδύνους για ατυχήματα και την εξάντληση (Arlinghaus 2021). Επιπροσθέτως, όσο περισσότερο εργάζονται οι άνθρωποι μέχρι τη σύνταξη, οι καταπονήσεις και επιβαρύνσεις που συνδέονται με την εργασία συσσωρεύονται, ανεξαρτήτως της μείωσης των σωματικών και ψυχικών αντοχών που σχετίζονται με την ηλικία. Για αυτόν τον λόγο, μακροπρόθεσμα εμφανίζονται υψηλότερα ποσοστά αναρρωτικής άδειας, γεγονός που όχι μόνο επιτείνει την έλλειψη ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, αλλά προκαλεί και υψηλότερο κόστος δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης.
Δεύτερον, οι πολλές ώρες εργασίας έρχονται σε σύγκρουση με τις ατομικές ανάγκες του εργαζομένου για αυτονομία χρόνου. Τα μικρά χρονικά διαστήματα ανάπαυλας για προσωπική αναζωογόνηση, κοινωνικές σχέσεις ή χόμπι είναι πολύτιμο αγαθό για πολλούς ανθρώπους. Εκτός αυτού, οι πολλές ώρες εργασίας υπονομεύουν τη συμβατότητα οικογένειας και εργασίας (Büning/Eppers 2018). Αποτελούν εμπόδιο για την πραγματοποίηση της επιθυμίας να αποκτήσει κάποιος παιδιά και για την φροντίδα τους στο σπίτι. Ειδικά οι γονείς επιθυμούν και χρειάζονται περιορισμένο ωράριο εργασίας προς χάριν της μεγαλύτερης ισότητας στο πλαίσιο των συνεργασιών όσον αφορά τη συμμετοχή στην απασχόληση (Lott 2023). Επιπλέον, η ευθύνη της φροντίδας είναι ήδη άνισα κατανεμημένη σε βάρος των γυναικών και των μητέρων. Οι πολλές ώρες εργασίας κατά τη διάρκεια της ημέρας και της εργάσιμης εβδομάδας αντιτίθενται περαιτέρω στην ίση κατανομή των απαιτήσεων φροντίδας, διότι περιορίζουν (την κατανομή) των διαθέσιμων «στιγμών» ανάπαυλας ανάμεσα στους συντρόφους, τους γονείς και εντός των οικογενειών.
Τρίτον, οι περισσότερες ώρες εργασίας συγκρούονται με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις για περαιτέρω κατάρτιση. Τα επαγγελματικά προσόντα αποτελούν κρίσιμα στοιχεία για τη διατήρηση της δυνατότητας απασχόλησης και την προσαρμογή των εργαζομένων στις απαιτήσεις μελλοντικής εργασίας. Αυτό δεν είναι μόνο ατομικό, αλλά και οικονομικό ζήτημα. Οι πολλές ώρες εργασίας μειώνουν τα κίνητρα των εργαζομένων για περαιτέρω κατάρτιση. Αυτό είναι εμφανές και στην άσκηση πολιτικού και κοινωνικού εθελοντισμού: αυτά υποχρεούνται να παραμείνουν σε δεύτερο πλάνο, πίσω από τις απαιτήσεις του χώρου εργασίας ή να αντιμετωπιστούν ως πρόσθετη πρόκληση στην οργάνωση της σχέσης οικογένειας-εργασίας. Επομένως, οι περισσότερες ώρες εργασίας δυσκολεύουν τη δημοκρατική ένταξη και την συμμετοχή στα κοινά.
Επιπλέον, οι μοιραίες συνέπειες των διευρυμένων ωραρίων εργασίας παρουσιάζονται όχι μόνο στους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις, αλλά και στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, το οποίο είναι σημαντικό στην Ελλάδα: οι (πάρα)πολλές ώρες εργασίας περιπλέκουν την πρόσβαση στην απασχόληση, από την οποία προέρχονται οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Επιπροσθέτως, οι πολλές ώρες εργασίας αποτελούν περιοριστικό παράγοντα για την ενεργοποίηση του εργατικού δυναμικού του πληθυσμού. Και τέλος προκαλούν υψηλότερα επίπεδα απουσίας μεταξύ των εργαζομένων, δηλαδή λόγω σωματικής και ψυχικής εξάντλησης ή οικογενειακών-εργασιακών συγκρούσεων. Συνολικά, αυτό οδηγεί σε μείωση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης.
Το μειωμένο ωράριο εργασίας ως κλειδί για μεγαλύτερη συμβατότητα μεταξύ οικογένειας-εργασίας και ρυθμίσεις του ωραρίου εργασίας σύμφωνες με την ηλικία
Οι πολλές ώρες εργασίας συνδέονται με πληθώρα προβλημάτων. Αν μη τι άλλο, το διευρυμένο ωράριο εργασίας δεν ισοδυναμεί με υψηλότερη επιχειρηματική ή γενικότερη οικονομική παραγωγικότητα. Αυτό αποδεικνύεται με στοιχεία από προηγούμενες εμπειρίες με μειωμένο ωράριο στη Γερμανία, όπως η εβδομάδα εργασίας 35 ωρών, που λειτουργεί ήδη μακροπρόθεσμα στον τομέα της βιομηχανίας μετάλλων και ηλεκτρικής ενέργειας (Seifert 2023). Επιπροσθέτως, οι σημερινές πιλοτικές εφαρμογές της 4ήμερης εβδομάδας εργασίας υποδεικνύουν έλλειψη σύνδεσης μεταξύ μειωμένου ωραρίου και μειωμένης παραγωγικότητας (Lewis et al. 2023).
Επιπλέον, το μειωμένο ωράριο φαίνεται να είναι καταλληλότερο για την υποστήριξη της υγείας, της δυνατότητας εργασιακής απασχόλησης, της κατάρτισης και της ισότητας των φύλων ως βάση διατήρησης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού και καλών συνθηκών εργασίας.
Το μειωμένο ωράριο απαιτεί πράγματι μια γενικότερη, προσαρμοσμένη οργάνωση της εργασίας, η οποία περιλαμβάνει πρόσθετο προσωπικό και υποχρεωτικούς κανόνες υποκατάστασης για αποφυγή της εντατικοποίησης της εργασίας. Αλλά συγχρόνως, οι ώρες εργασίας χρησιμοποιούνται συχνά πιο αποτελεσματικά, δηλ. λόγω της μείωσης των δραστηριοτήτων κατασπατάλησης χρόνου όπως τα περιττά meetings. Πέρα από αυτό, οι λιγότερες ώρες εργασίας συνδέονται με υψηλότερο κίνητρο και καλύτερη υγεία μεταξύ των εργαζομένων, καθώς και με μείωση του αριθμού των παραιτήσεων από την εργασία, η οποία τελικά οδηγεί σε τουλάχιστον σταθερή ή ακόμη και υψηλότερη παραγωγικότητα (Lewis et al. 2023). Και προχωρώντας ακόμη πιο πέρα, το οικολογικό αποτύπωμα μπορεί επίσης να επηρεαστεί θετικά : υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι το μειωμένο ωράριο εργασίας μπορεί να συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών που βλάπτουν το κλίμα, όπως για παράδειγμα χάρη στη μείωση των μετακινήσεων που σχετίζονται με την εργασία (Mompelat/Minio-Paluello 2021).
Η μείωση του ωραρίου περιλαμβάνει επίσης υψηλότερες πιθανότητες για αυτόνομη χρήση μικρών διαστημάτων ανάπαυλας, κάτι που είναι επιθυμητό από τους εργαζόμενους (Wanger/Weber 2023, Lott/Windscheid 2023). Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να αποφευχθούν οι λεγόμενες “επιπτώσεις ανάκαμψης”, που προκύπτουν από τις πολλές ώρες εργασίας κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας και της εργάσιμης εβδομάδας. (Buhl/Acosta 2016). Παρουσιάζονται όταν τα διαστήματα ανάπαυλας πρέπει να χρησιμοποιηθούν εντατικά, δηλαδή λόγω της ετερονομίας ή της συντομίας τους. Αυτό δεν συμβάλλει στην αναζωογόνηση, αλλά μειώνει την προσωπική ανάκαμψη. Τα επιθυμητά αποτελέσματα εμφανίζονται όταν ο χρόνος χρησιμοποιείται αυτόνομα και με ατομικό σκοπό, ώστε να μπορεί να σχετίζεται με την ξεκούραση ή τον χρόνο για την οικογένεια και τις προσωπικές σχέσεις με πιο πρόσφορο τρόπο.
Τέτοιες ρυθμίσεις του ωραρίου εργασίας δεν ανταποκρίνονται μόνο στις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων, αλλά μπορούν να αυξήσουν την ελκυστικότητα της απασχόλησης, ιδίως για τις γυναίκες, τους γονείς και τον πρεσβύτερο πληθυσμό. Αυτό, τελικά, μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερη κοινωνική και εργασιακή συμμετοχή εντός αυτών των ομάδων. Λόγω των δημογραφικών αλλαγών, του αυξανόμενου ποσοστού των νοικοκυριών όπου το κύριο εισόδημα προέρχεται από περισσότερα από ένα άτομα και των υψηλότερων απαιτήσεων για συμμετοχή των πατέρων στη φροντίδα της οικογένειας, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερες προκλήσεις στην οργάνωση των εργασιακών και οικογενειακών καθηκόντων, όπως η φροντίδα των παιδιών ή η περίθαλψη στο σπίτι. Οι ρυθμίσεις του ωραρίου, οι οποίες είναι διαθέσιμες για επιλογή με συναπόφαση του εργαζομένου ως προς τις θέσεις και τη διάρκεια των ημερήσιων και εβδομαδιαίων ωρών εργασίας, είναι χρήσιμες και υποστηρίζουν μια εργασία που είναι κατάλληλη για τον θεσμό της οικογένειας (Lott/Klenner 2018).
Επιπλέον, οι λιγότερες ώρες εργασίας συμβάλλουν στον σχεδιασμό του χώρου εργασίας, ώστε να είναι ανάλογος με την ηλικία, πράγμα που σημαίνει στην πραγματικότητα την εξασφάλιση της δυνατότητας ηλικιακής εξέλιξης εντός των επιχειρήσεων. Σε συνδυασμό με τη διαχείριση της επαγγελματικής υγείας καθώς και με προγράμματα επανένταξης εντός των εταιρειών, που απευθύνονται σε υπαλλήλους που ασθένησαν. Το περιορισμένο ωράριο μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση ελκυστικών συνθηκών εργασίας, οι οποίες είναι επαρκείς για τη διατήρηση ειδικευμένων εργαζομένων και την αποφυγή της διαρροής των ικανών και ευφυών . (Voss et al. 2023).
Συμπέρασμα
Οι μειωμένοι χρόνοι εργασίας μπορούν να συμβάλουν σε οικονομικούς, κοινωνικούς, καθώς και οικολογικούς στόχους. Μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση ενός ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, να κρατήσουν τους εργαζομένους υγιείς και να διασφαλίσουν διαστήματα ανάπαυλας για μάθηση και εκπαίδευση. Λόγω της ευρύτερης έλλειψης ειδικευμένων εργαζομένων στη Γερμανία, η 4ήμερη εργάσιμη εβδομάδα έχει ήδη δοκιμαστεί. Ακόμη και αν σήμερα στην Ελλάδα η κατάσταση της απασχόλησης δεν είναι στην κατηγορία του επείγοντος: όταν πρόκειται για τη βιωσιμότητα του εργατικού δυναμικού, το μειωμένο ωράριο θα διαδραματίσει και εδώ μεγαλύτερο ρόλο στις μελλοντικές συζητήσεις.
Παραπομπές
Arlinghaus, A. (2021): Lange Arbeitszeiten gefährden physische und psychische Gesundheit. Argumente für eine Arbeitszeitverkürzung aus arbeitswissenschaftlicher Sicht. In: WISO, Jg. 44, Nr. 4, S. 44–57, www.zeitschriftwiso.at/fileadmin/user_ upload/Arlinghaus.pdf.
Buhl, J. / Acosta, J. (2016): Work less, do less? Working time reductions and rebound effects. In: Sustainability Science 11 (2), 261–276.
Bünning, M. / Eppers, N. (2018): Wie wollen Eltern arbeiten? Ein geschlechtergerechter Arbeitsmarkt braucht neue Modelle. In: WZB-Mitteilungen Nr. 161, 24–28, https://bibliothek.wzb.eu/fulltext/journal-vt/wzb-mitteilungen/wm2018_161.pdf.
Lewis, K. et al. (2023): The Results are in: The UK’s Four-Day Week Pilot. https://autonomy.work/wp-content/uploads/2023/02/The-results-are-in-The-UKs-four-day-week-pilot.pdf
Lott, Y. (2023): Wann Eltern Feierabend machen wollen. WSI-Policy-Brief Nr. 74. https://www.wsi.de/de/faust-detail.htm?produkt=HBS-008535
Lott, Y. / Klenner, C. (2018): Are the ideal worker and ideal parent norms about to change? The acceptance of part-time and parental leave at German workplaces. In: Community, Work & Family, Jg. 21, Heft 5, 564 – 580.
Lott, Y. / Windscheid, E. (2023): 4-Tage-Woche. WSI-Policy Brief Nr. 79. https://www.boeckler.de/de/faust-detail.htm?sync_id=HBS-008610
Mompelat, L. / Minio-Paluello, M. (2021): Stop The Clock. The environmental effects of shorter working week. https://6a142ff6-85bd-4a7b-bb3b-476b07b8f08d.usrfiles.com/ugd/6a142f_5061c06b240e4776bf31dfac2543746b.pdf
Seifert, H. (2023): Was können frühere Arbeitszeitverkürzungen für die Debatte um die 32-Stunden-Woche lehren? Wirtschaftsdienst, 103(10), S. 716 – 718.. https://intapi.sciendo.com/pdf/10.2478/wd-2023-0195.
Statista (2024): Durchschnittliche Wochenarbeitszeit von Vollzeitbeschäftigten in den Ländern der Europäischen Union (EU-27) im Jahr 2022. https://de.statista.com/statistik/daten/studie/75864/umfrage/durchschnittliche-wochenarbeitszeit-in-den-laendern-der-eu/
Süddeutsche Zeitung (SZ) (2022): Griechenland: Viele Touristen, zu wenig Arbeitskräfte. https://www.sueddeutsche.de/karriere/arbeitsmarkt-griechenland-viele-touristen-zu-wenig-arbeitskraefte-dpa.urn-newsml-dpa-com-20090101-220501-99-113064
Voss, D. / Wellmann, H. / Windscheid, E. (2023): Wie Arbeit mit eingeschränkter Gesundheit gelingen kann. Vernetzung und Kooperation als Schlüssel für mehr Teilhabe an Erwerbsarbeit. Report Nr. 9. https://www.boeckler.de/de/faust-detail.htm?sync_id=HBS-008531
Wanger, S. / Weber, E. (2023): Arbeitszeit: Trends, Wunsch und Wirklichkeit. IAB-Forschungsbericht 16/2023. https://doku.iab.de/forschungsbericht/2023/fb1623.pdf
Wirtz, A. et al. (2009): Lange Arbeitszeiten und Gesundheit. https://www.baua.de/DE/Angebote/Publikationen/Fokus/artikel20.html
