Η τεχνητή νοημοσύνη έγινε πρωτοσέλιδο από τότε που το ChatGPT κατέπληξε τον κόσμο με την ικανότητά του να μιμείται την ανθρώπινη ομιλία. Η αντίδραση σε μια τέτοια δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη ήταν πολύ έντονη, με πολλές διακεκριμένες προσωπικότητες να ζητούν μια παύση στην ανάπτυξή της. Σε επίπεδο ΕΕ, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούν επί του παρόντος να ρυθμίσουν την τεχνητή νοημοσύνη με τον πολυσυζητημένο νόμο για την τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, όπως συμβαίνει πολύ συχνά, ο κόσμος της εργασίας περνά απαρατήρητος.
Το ευρωπαϊκό συνδικάτο industriAll, που εκπροσωπεί τους εργαζομένους στον τομέα της μεταποίησης σε όλη την ήπειρο, ζητά μια νομοθετική πρόταση για τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας και για ισχυρότερες συλλογικές διαπραγματεύσεις σε όλα τα επίπεδα προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Ανάγκη επείγουσας νομοθετικής πρότασης για την τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο εργασίας
Ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαιτεί μόνο από τους κατασκευαστές να ταξινομούν τη δική τους τεχνολογία ως χαμηλού ή υψηλού κινδύνου πριν τη διαθέσουν στην αγορά, και δεν περιλαμβάνει κανόνες για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας.
Ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη βρίσκεται επί του παρόντος σε νομοθετική διαδικασία με έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Τα συνδικάτα χαιρέτησαν τις σημαντικές βελτιώσεις που έγιναν από τις προοδευτικές δυνάμεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η θέση τους περιλαμβάνει το καθήκον να διαβουλεύονται με τους εργαζόμενους και τα συνδικάτα τους πριν εισαγάγουν την τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο εργασίας. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές ανησυχίες, καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέτυχε να καλύψει το κενό που θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων. Δυστυχώς, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας θα περιοριστεί μόνο εάν ενέχει «σημαντικό κίνδυνο». Αυτή η ασαφής διατύπωση αφήνει πολλά περιθώρια ερμηνείας και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί εκ των προτέρων και με συγκεκριμένους όρους το τι συνιστά «σημαντικό κίνδυνο». Η προσθήκη αυτού του επιπλέον επιπέδου στην ταξινόμηση υψηλού κινδύνου θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τα δικαιώματα των εργαζομένων να προστατεύονται από τις δυσμενείς επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας.
Ακόμη και αν το Κοινοβούλιο καταφέρει να διασφαλίσει τις βελτιώσεις στις διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο για το τελικό κείμενο, ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη υστερεί όσον αφορά την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Τα συνδικάτα ζητούν εδώ και καιρό ένα κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας. Ελπίζουμε να δούμε μια ειδική νομοθετική πρόταση για αυτό το θέμα κατά την επόμενη θητεία της Επιτροπής.
Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι κομβικές για τον μετριασμό των κινδύνων στον χώρο εργασίας
Υπάρχουν ολοένα και αυξανόμενα αποδεικτικά στοιχεία για τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στον κόσμο της εργασίας. Μια πρόσφατη μελέτη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης καταδεικνύει ότι οι εργαζόμενοι στους μεταποιητικούς τομείς βιώνουν αυξημένη ένταση και άγχος ως αποτέλεσμα του ταχύτερου ρυθμού εργασίας που υπαγορεύει η τεχνητή νοημοσύνη, και ανησυχούν όλο και περισσότερο για το απόρρητο των δεδομένων τους.
Ωστόσο, η μελέτη καταδεικνύει επίσης ότι η λύση βρίσκεται στην εμπλοκή των εργαζομένων μέσω του σωματείου τους. Η τεχνητή νοημοσύνη τείνει να έχει πιο θετικό αντίκτυπο όταν ζητείται η γνώμη των εργαζομένων σχετικά με την εισαγωγή της νέας τεχνολογίας και όταν εκείνοι εκπαιδεύονται να τη χρησιμοποιούν αποτελεσματικά. Αυτό είναι το σημείο όπου οι συλλογικές διαπραγματεύσεις καθίστανται κομβικές. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι ο μόνος τρόπος για τους εργαζόμενους να συμμετέχουν αποτελεσματικά στη λήψη αποφάσεων σε εταιρικό επίπεδο διότι είναι η μόνη φορά που οι εργαζόμενοι, εκπροσωπούμενοι από το συνδικάτο τους, κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τη διοίκηση και διαπραγματεύονται μαζί της επί ίσοις όροις.
Για πολλούς, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις αφορούν μόνο τη διασφάλιση καλύτερων μισθών και τη βελτίωση των βασικών συνθηκών εργασίας, όπως ο χρόνος εργασίας. Ωστόσο, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις έχουν πολύ μεγαλύτερες προεκτάσεις από αυτό. Πρόκειται επίσης για τη διασφάλιση μιας δίκαιης ψηφιακής και πράσινης δίδυμης μετάβασης και μιας δικαιότερης κοινωνίας. Σε χώρες όπου οι δομές συλλογικών διαπραγματεύσεων είναι ισχυρές και λειτουργούν καλά σε όλα τα επίπεδα, ειδικά σε τομεακό επίπεδο, μπορούμε να δούμε ότι η μετάβαση είναι πολύ πιο ανεπτυγμένη και ωφελεί όλους. Η βάση δεδομένων συλλογικών διαπραγματεύσεων του industriAll Europe παρέχει μια σειρά από καλά παραδείγματα συλλογικών συμβάσεων για τη μετάβαση.
Ένας εύρυθμος κοινωνικός διάλογος και ένα σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων διασφαλίζει όχι μόνο την έγκαιρη ενημέρωση και τη διαβούλευση των εργαζομένων σχετικά με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών στον χώρο εργασίας, αλλά και το ότι θα έχουν την ευκαιρία να: διαπραγματευτούν την επαρκή κατάρτιση όσον αφορά τη χρήση της νέας τεχνολογίας, προσαρμόσουν την οργάνωση της εργασίας, επικαιροποιήσουν τις απαραίτητες διατάξεις για την υγεία και την ασφάλεια, και να δημιουργήσουν διαύλους για την αλλαγή τεχνολογιών που μπορεί να μην λειτουργούν καλά. Οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποι των συνδικάτων τους είναι εκείνοι που γνωρίζουν καλύτερα την πραγματικότητα των επιπτώσεων των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας επειδή οι καθημερινές τους δραστηριότητες επηρεάζονται άμεσα από αυτές. Η συμμετοχή τους μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία της τεχνητής νοημοσύνης και να διασφαλίσει μια ψηφιακή μετάβαση που να λειτουργεί για όλους.
Η κατάρτιση στην εργασία πρέπει να είναι εγγυημένη
Τα προγράμματα κατάρτισης στην εργασία και δια βίου μάθησης είναι απαραίτητα, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει τη φύση των θέσεων εργασίας. Ωστόσο, αυτά τα προγράμματα κατάρτισης απαιτούν τεράστιες επενδύσεις και τις κατάλληλες συνθήκες πλαισίου για να λειτουργήσουν. Και πάλι, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι κομβικές. Το καλύτερο παράδειγμα αυτού προέρχεται από τη Σουηδία, όπου έχουν κατοχυρωθεί στη νομοθεσία δύο συμφωνίες-ορόσημο οι οποίες εγγυώνται το δικαίωμα στην κατάρτιση με άδεια μετ’ αποδοχών. Αυτό πρέπει να αναπαραχθεί σε όλη την Ευρώπη.
Στον τομέα της μεταποίησης, η τεχνητή νοημοσύνη έχει συνδεθεί με την υποβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων, ειδικά εκείνων με μεσαίο επίπεδο δεξιοτήτων. Αυτό δημιουργεί μια επικίνδυνη πόλωση μεταξύ εργαζομένων με υψηλό και χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων.
Ένα καλό παράδειγμα είναι ο ηλεκτροκινητήρας, ο οποίος αντικαθιστά τον προκάτοχό του με βάση τα ορυκτά καύσιμα εσωτερικής καύσης. Σε περίπτωση βλάβης, ένα μεγάλο μέρος των διαγνωστικών ελέγχων και των επισκευών πραγματοποιείται από την τεχνητή νοημοσύνη, αφήνοντας έτσι ελάχιστο χώρο στους μηχανοτεχνίτες, μερικές φορές ακόμη και στους μηχανικούς.
Το πρόβλημα της υποβάθμισης των δεξιοτήτων είναι στενά συνδεδεμένο με τα αυξανόμενα «αόρατα καθήκοντα» που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη. Μια διαδικασία δεν είναι ποτέ πλήρως αυτοματοποιημένη επειδή υπάρχουν πάντα δευτερεύουσες εργασίες που πρέπει να εκτελούν οι εργαζόμενοι στον ρυθμό της τεχνητής νοημοσύνης. Μπορεί να μοιάζει σαν η μηχανή να λειτουργεί μόνη της, ωστόσο στην πραγματικότητα ο εργαζόμενος πασχίζει να ανταποκριθεί – ο ρόλος του ορισμένες φορές περιορίζεται σε ένα απλό, επαναλαμβανόμενο πάτημα κουμπιών.
Ανατροφοδότηση από τους εργαζόμενους
Αυτή σαφώς δεν είναι η βελτίωση της ποιότητας της εργασίας που προαναγγέλλουν οι πιο ρόδινες προβλέψεις που αφορούν την τεχνητή νοημοσύνη. Και πάλι, μια καλή λύση αποτελεί ο έγκαιρος σχεδιασμός και η διαβούλευση με τους εργαζόμενους και τα συνδικάτα τους μέσω του κατάλληλου κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Αυτό θα πρέπει να γίνει σε όλα τα επίπεδα, ιδιαίτερα όμως σε εταιρικό επίπεδο, όπου οι εργαζόμενοι θα πρέπει να συμμετέχουν στον από κοινού σχεδιασμό της τεχνητής νοημοσύνης που θα εισαχθεί. Οι εργαζόμενοι κατανοούν τον αντίκτυπο που έχει η τεχνητή νοημοσύνη επάνω τους. Τα σχόλιά τους έχουν μεγάλη αξία, και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι όσον αφορά την ανάπτυξη και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, με την ταχεία εμφάνιση ορισμένες φορές απροσδόκητων δυνατοτήτων, όπως φαίνεται από το ChatGPT. Δεν υπάρχει ωστόσο τεχνολογικός ντετερμινισμός. Αντίθετα, ένας έξυπνος και ταχέως εξελισσόμενος κανονισμός, ο οποίος θα θεσπιστεί επειγόντως, μπορεί όχι μόνο να αποφύγει τον κίνδυνο να μείνει πίσω σε σχέση με τον ρυθμό της καινοτομίας, αλλά και να διαμορφώσει τον χαρακτήρα της. Ο κόσμος της εργασίας δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται κατ’ αρχήν ως βάση δοκιμών για νέα τεχνητή νοημοσύνη. Η τεχνολογική πρόοδος πρέπει να συμβαδίζει με την κοινωνική πρόοδο!
Από την πλευρά του, το industriAll Europe θα αναπτύξει στρατηγικές και θα κινητοποιήσει κατάλληλα εργαλεία προκειμένου να αποκομίσει τα οφέλη των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας. Οι ισχυρές συλλογικές διαπραγματεύσεις αποτελούν τη βάση για αυτό.
