Lawrence Lessig- Creative Commons: εδώ και 4 χρόνια

Επανεξετάζοντας τα πρώτα 4 χρόνια του Creative Commons, ο Lawrence Lessig θυμάται ότι οι άδειες CC σχεδιάστηκαν για να συμβάλλουν στο άνοιγμα ενός χώρου δημιουργικότητας απελευθερωμένου από ένα μεγάλο μέρος του βάρους που αποτελεί ο νόμος για το κοπυράιτ. Οι άδειες CC έγιναν ένας απλός τρόπος για τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες να εκφράσουν τις ελευθερίες που επιθυμούν να έχει η δημιουργικότητά τους.

Creative Commons: Στόχοι και διδάγματα

Ποιο πρόβλημα επιχειρεί να επιλύσει το Creative Commons; Και τι έχουμε διδαχτεί μέχρι στιγμής;

Όταν ο Richard Stallman εγκαινίασε το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation), περισσότερα από 20 χρόνια πριν, ανταποκρίθηκε σε κάτι νέο στον κόσμο της ανάπτυξης του λογισμικού. Σύμφωνα με την εμπειρία του, το λογισμικό ήταν ελεύθερο, με την έννοια ότι ο πηγαίος κώδικας είχε ελεύθερη πρόσβαση και μπορούσε να τροποποιηθεί ελεύθερα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όμως, αυτός ο κανόνας άλλαξε. Όλο και περισσότερο, το λογισμικό γινόταν ιδιόκτητο, με την έννοια ότι ο πηγαίος κώδικας ήταν κρυφός και οι χρήστες δεν ήταν ελεύθεροι να τον κατανοήσουν ή να τον τροποποιήσουν. Ο Stallman θέλησε λοιπόν να οικοδομήσει ένα αντιστάθμισμα σ’ αυτή την τάση, αναπτύσσοντας ένα ελεύθερο σύστημα λειτουργίας, όπου οι ελευθερίες που εκείνος είχε γνωρίσει θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν.

Σε ό, τι αφορά στον πολιτισμό, η ιστορία είναι κατά κάποιο τρόπο διαφορετική. Δεν ξεκινήσαμε μ’ έναν κόσμο χωρίς ιδιόκτητο πολιτισμό. Αντίθετα, υπήρχε πάντοτε ιδιόκτητος πολιτισμός- δηλαδή έργο προστατευμένο από δικαίωμα αποκλειστικότητας. Και, κατά την άποψή μου τουλάχιστον, αυτό δεν είναι κακό. Οι καλλιτέχνες πρέπει να φάνε. Οι συγγραφείς, επίσης. Είναι βασικό ένα σύστημα να εξασφαλίζει ανταμοιβές στη δημιουργική κοινότητα, τουλάχιστον για να εμπνεύσει ένα δημιουργικό έργο.

Αλλά στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας, το βάρος που αποτελούσε το κοπυράιτ για τους άλλους δημιουργούς, και για τον πολιτισμό γενικά, ήταν ασήμαντο. Και ένα μεγάλο μέρος δημιουργικού έργου παρέμενε ελεύθερο από τις ρυθμίσεις του νόμου. Το κοπυράιτ ήταν σημαντικό για την πολιτιστική ανάπτυξη, αλλά περιθωριακό. Ρύθμιζε σημαντικά ορισμένες δραστηριότητες, αλλά άφηνε τους περισσότερους από εμάς ελεύθερους από τον έλεγχό του.

Όλα αυτά άρχισαν να αλλάζουν με τη γέννηση των ψηφιακών τεχνολογιών, για μια αιτία με την οποία κανείς δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα.

Εάν το κοπυράιτ ρυθμίζει τα ‘αντίγραφα’, τότε ενώ ένα απειροελάχιστο ποσοστό των χρήσεων του πολιτισμού εκτός διαδικτύου συνεπάγεται τη δημιουργία ‘αντιγράφων’, κάθε χρήση πολιτισμού στο διαδίκτυο αρχίζει με τη δημιουργία αντιγράφου. Στον πραγματικό κόσμο, η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι μια πράξη που δεν ρυθμίζεται από το νόμο του κοπυράιτ, γιατί στον πραγματικό κόσμο η ανάγνωση ενός βιβλίου δεν δημιουργεί αντίγραφο. Στο Ίντερνετ, η ίδια πράξη εμπίπτει στο νόμο του κοπυράιτ, γιατί η ανάγνωση ενός βιβλίου στον ψηφιακό κόσμο συνεπάγεται πάντα τη δημιουργία ‘αντίγραφου’. Επομένως, καθώς ο κόσμος χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο το διαδίκτυο, πολλές από τις ελευθερίες (με την έννοια της ζωής που δεν ρυθμίζεται από το νόμο του κοπυράιτ) εξαφανίζονται. Κάθε χρήση περιεχομένου που υπόκειται στο κοπυράιτ απαιτεί, υποθετικά τουλάχιστον, άδεια. Η αποτυχία διασφάλισης άδειας δημιουργεί ένα σύννεφο αβεβαιότητας σε ό, τι αφορά στη νομιμότητα της χρήσης.

Υπάρχουν πολλοί που δεν ασχολούνται μ’ αυτά τα σύννεφα αβεβαιότητας. Πολλοί κάνουν αυτό που θέλουν, αγνοώντας τις συνέπειες (και όχι μόνο στο διαδίκτυο). Υπάρχουν, όμως, ορισμένοι, και ειδικά κάποια σημαντικά ιδρύματα όπως σχολεία, πανεπιστήμια, κυβερνήσεις και εταιρίες που πολύ σωστά, έναντι αυτής της αβεβαιότητας, διστάζουν. Ορισμένοι, όπως ένας αυξανόμενος αριθμός πανεπιστημίων, ζητούν επειγόντως άδεια για να χρησιμοποιήσουν υλικό που βρίσκουν το Ίντερνετ στις τάξεις. Μερικοί, όπως ένας αυξανόμενος αριθμός εταιριών, απαγορεύουν ρητά στους υπαλλήλους τους να χρησιμοποιούν στις παρουσιάσεις υλικό που βρίσκουν στο διαδίκτυο. Κατά συνέπεια, ακριβώς τη στιγμή που οι τεχνολογίες του Ίντερνετ δημιουργούν μια έκρηξη ευκαιριών για συνεργατική δημιουργικότητα και κοινή γνώση, η αβεβαιότητα για τις άδειες παρεμβαίνει σ’ αυτή τη συνεργασία.

Εμείς, στο Creative Commons θεωρούμε πως αυτό είναι ένα είδος νομικής παραφροσύνης- μιας παραφροσύνης που δημιουργεί ο νόμος. Όχι μόνο επειδή πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι πρέπει να υποχρεούνται να μοιράζονται. Αλλά επειδή πιστεύουμε ότι πολλοί που διαθέτουν το έργο τους στο Ίντερνετ είναι ευτυχείς να το μοιράζονται. Ή ευτυχείς να το μοιράζονται για ορισμένους σκοπούς, αν όχι για άλλους. Ή πρόθυμοι να δουν το έργο τους να διαδίδεται ευρέως, χωρίς να νοιάζονται για τους κανόνες του κοπυράιτ. Και θεωρούμε πως οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν έναν απλό τρόπο για να διατυπώσουν τις προτιμήσεις τους.

Αυτό ήταν, λοιπόν, το κίνητρο για τις άδειες CC: Ένας απλός τρόπος για τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες να εκφράσουν τις ελευθερίες που επιθυμούν να έχει η δημιουργικότητά τους. Οι δημιουργοί που θέλουν να πουν ‘Διατηρούνται όλα τα δικαιώματα’, δεν χρειάζεται να υποβάλουν αίτηση. Αλλά οι δημιουργοί που θέλουν απλώς να πουν ‘Διατηρούνται ορισμένα δικαιώματα’ μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις άδειες μας για να εκφράσουν απλώς αυτή την ιδέα. Και τα άτομα και οι θεσμοί που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν έργα που βρήκαν στο Ίντερνετ μπορούν να το κάνουν, χωρίς να φοβούνται ότι θα ταυτιστούν με αυτούς που πιστεύουν ότι ‘Κανένα δικαίωμα δεν τηρείται’, σε ό, τι αφορά στο κοπυράιτ.

Όπως το Κίνημα για Ελεύθερο Λογισμικό (Free Software Movement), πιστεύαμε πως αυτή η επινόηση μπορούσε να συμβάλει στο άνοιγμα ενός χώρου δημιουργικότητας απελευθερωμένου από το ένα μεγάλο μέρος του βάρους που αποτελεί ο νόμος για το κοπυράιτ. Σε αντίθεση, όμως, με το Κίνημα για Ελεύθερο Λογισμικό, ο στόχος μας δεν είναι να εξαλείψουμε τον ‘ιδιόκτητο πολιτισμό’, όπως ορισμένοι από το Κίνημα για Ελεύθερο Λογισμικό επιθυμούν να εξαλείψουν το ιδιόκτητο λογισμικό. Αντίθετα, πιστεύουμε ότι οικοδομώντας ένα προπύργιο ελεύθερου πολιτισμού (με την έννοια του πολιτισμού που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα, τουλάχιστον για ορισμένους σημαντικούς σκοπούς), μπορούμε να αντισταθούμε στις τάσεις που ωθούν προς την άλλη πλευρά. Ακόμη πιο σημαντικό, στην τάση που τροφοδοτείται από την κούρσα στις τεχνολογίες για τη ‘Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων’.

Τι το κακό έχει η Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων;

Φανταστείτε αυτή την ευτυχή εικόνα: Η δεκατετράχρονη κόρη σας έχει να γράψει για το σχολείο μια έκθεση για τις πρόσφατες πλημμύρες στη Νέα Ορλεάνη. Το θέμα της είναι το εξής: ‘Πώς οι απόψεις των ανθρώπων για την καταστροφή διαφέρουν ανάλογα με την προέλευσή τους;’ Κάνει λοιπόν αυτό που κάνουν όλο και περισσότερο τα παιδιά: μπαίνει στο Ίντερνετ για να αρχίσει την εργασία της. Ψάχνει στο Google για ειδήσεις σχετικά με τις πλημμύρες. Κι αρχίζει τις αναζητήσεις για να συμπληρώσει την έρευνά της.

Φανταστείτε ότι βρίσκει ένα αρχείο με σημαντικές μαρτυρίες θυμάτων από τις πλημμύρες. Ύστερα βρίσκει σειρές ειδησεογραφικών προγραμμάτων που αναφέρονται στις πλημμύρες. Τέλος βρίσκει κάποια στοιχεία δημοσκοπήσεων για το ποια θα έπρεπε να είναι η αντίδραση της αμερικανικής κυβέρνησης, καθώς και απόψεις για τις κινήσεις που η αμερικανική κυβέρνηση ήδη έκανε.

Ύστερα, χρησιμοποιώντας διαφορετικές φωνές, ταινίες και περιγραφές, η κόρη σας δημιουργεί μια δική της σύντομη ταινία. Ενσωματώνει τις φωνές από το αρχείο ήχου με τη μορφή αφήγησης κι ύστερα παίρνει σύντομες περικοπές από τα ειδησεογραφικά προγράμματα για να δείξει τις διάφορες απόψεις. Κι όταν τελειώσει, σας δείχνει με υπερηφάνεια την εργασία της κι εσείς (κατά πάσα πιθανότητα) πιστεύετε ότι κρατάτε στα χέρια σας το επόμενο έργο του George Lucas.

Η διαλειτουργικότητα είναι το σημαντικότερο ίσως πράγμα που μας έδωσε το Ίντερνετ σε μια πλατφόρμα στην οποία η εμπειρία είναι διαλειτουργική. Πρώτον, ο στόχος που είχαν οι ιδιοφυίες των υπολογιστών και των δικτύων ήταν να βρουν απλώς ένα τρόπο να κάνουν τους υπολογιστές να συνομιλούν μεταξύ τους. Ύστερα, οι ιδιοφυείς στις εφαρμογές, βρήκαν τρόπους να κάνουν το περιεχόμενο που κυκλοφορεί στα διάφορα μηχανήματα να είναι διαλειτουργικό σε μια μόνο ψηφιακή πλατφόρμα. Βρισκόμαστε κοντά σ’ έναν κόσμο όπου οποιοσδήποτε τύπος αρχείου ήχου μπορεί να αναμιχθεί με οποιονδήποτε τύπο αρχείου βίντεο και ύστερα να συμπληρωθεί με οποιονδήποτε τύπο αρχείου κειμένου ή εικόνων. Υπάρχουν εξαιρέσεις, υπάρχουν κάποιοι που δεν παίζουν το παιχνίδι της διαλειτουργικότητας. Αλλά η τάση του διαδικτύου είναι να παράγει έναν κόσμο όπου ο καθένας μπορεί να περικόπτει και να συνδυάζει ο,τιδήποτε, φτιάχνοντας έτσι κάτι καινούργιο. Ακριβώς όπως οι αισθήσεις επεξεργάζονται διαφορετικά είδη εμπειριών (ήχο, εικόνες, μυρωδιά, συγκινήσεις) και ύστερα τα μεταφέρουν σε μια μόνο πλατφόρμα (το μυαλό), έτσι τα ψηφιακά δίκτυα κατέστησαν δυνατό το συνδυασμό πολλών μορφών μέσων επικοινωνίας, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε μια μόνο πλατφόρμα.

Αυτή η σύγκλιση είναι που κάνει τη δημιουργική εργασία της κόρης σας δυνατή. Με την έννοια, ασφαλώς, ότι δεν κάνει τίποτα διαφορετικό από αυτό που έκαναν οι κινηματογραφιστές εδώ και περίπου έναν αιώνα. Αλλά η διαφορά είναι πως εκείνη δεν είναι κινηματογραφιστής και δεν χρειάστηκε να αγοράσετε εξοπλισμό αξίας εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων. Οι ψηφιακές τεχνολογίες και το Ίντερνετ έχουν εκδημοκρατίσει αυτόν τον τρόπο ομιλίας. Και μόλις αρχίζουμε να βλέπουμε τη δημιουργικότητα που αυτή η αλλαγή προκάλεσε.

Σκεφτείτε όμως για ένα λεπτό τι είναι αυτό που έκανε την κόρη σας να μπορεί να δημιουργήσει αυτή την ταινία. Δεν ήταν μόνο η ύπαρξη ορισμένων τεχνολογιών- η ψηφιακή τεχνολογία, και ειδικά το Ίντερνετ. Ήταν, επίσης, η απουσία άλλης τεχνολογίας- δηλαδή, τεχνολογιών που ελέγχουν πώς και εάν μπορεί να χρησιμοποιήσει το περιεχόμενο που βρήκε. Όταν η κόρη σας αντέγραψε τις ηχητικές μαρτυρίες αυτών που επέζησαν, ο υπολογιστής δεν ρώτησε ‘για ποιο σκοπό.’ Όταν ενσωμάτωσε αυτές τις καταγραφές στην ταινία της, το λογισμικό δεν της ζήτησε να δείξει ότι έχει άδεια. Μπόρεσε να κάνει όλα αυτά που έκανε επειδή η τεχνολογία δεν ενδιαφέρεται για το εάν έχει την άδεια να τα κάνει. Το Ίντερνετ δεν κατασκευάστηκε έχοντας τις άδειες κατά νου. Η ελεύθερη πρόσβαση ήταν ο κανόνας.

Ωστόσο, η ελεύθερη πρόσβαση δημιουργεί πολλά προβλήματα σε πολλούς- στην πραγματικότητα, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα σε όλους μας. Είναι πασίγνωστο ότι οι δισκογραφικές και κινηματογραφικές εταιρίες διαμαρτύρονται γι’ αυτό το χαρακτηριστικό του Ίντερνετ. Με βάση τον αρχικό σχεδιασμό του, μπορείς να ‘μοιραστείς’ ολόκληρη τη συλλογή δίσκων και ταινιών που διαθέτεις με τους 100.000 ‘καλύτερους φίλους’ σου. Δεν είναι περίεργο που βλέπουν αυτό το χαρακτηριστικό σαν ιό. Νομίζω όμως ότι ο καθένας μας μπορεί να μετανιώσει γι’ αυτό το χαρακτηριστικό του διαδικτύου σε ορισμένες περιπτώσεις. Θα σας άρεσε, ας πούμε, να προωθήσει κάποιος ένα προσωπικό ηλεκτρονικό μήνυμα που του στείλατε στους 100 καλύτερους φίλους του;

Το θέμα είναι πως όσο καλή κι αν είναι η ελεύθερη πρόσβαση, ορισμένοι τουλάχιστον θεωρούν πως δεν είναι τόσο καλή, τουλάχιστον γι’ αυτούς. Και οι πιο ισχυροί ανάμεσά τους προωθούν τεχνολογίες που μπορούν να εισαχθούν στο Ίντερνετ, επιτρέποντας σε αυτούς, ή γενικά στους κατόχους, να ελέγχουν πώς χρησιμοποιείται το ψηφιακό περιεχόμενο. Εάν λοιπόν αγοράσετε ένα τραγούδι από ένα κατάστημα μουσικής στο Ίντερνετ, ίσως να μπορέσετε να το αντιγράψετε σε τέσσερα πέντε μηχανήματά σας, αλλά δεν μπορείτε να το αντιγράψετε 20 φορές ή να το προωθήσετε στο Ίντερνετ για να έχουν πρόσβαση σ’ αυτό άλλοι. Ή εάν στείλετε ένα εμπιστευτικό έγγραφο, οι τεχνολογίες μπορεί να μη σας δώσουν τη δυνατότητα να το τυπώσετε ή να το μεταφέρετε σε διαφορετικό μηχάνημα. Η ικανότητα ελέγχου είναι βασικά απεριόριστη- φανταστείτε όποιον έλεγχο θέλετε, υπάρχει κάποιος κάπου που εργάζεται για να προσθέσει αυτό τον έλεγχο στις τεχνολογίες του διαδικτύου.

Ονομάστε γενικά αυτές τις τεχνολογίες ‘Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων’. Πιστεύω ότι υπάρχει ισχυρή ώθηση να εισαχθεί η Διαχείριση Ψηφιακών Τεχνολογιών στο Ίντερνετ κι ότι αυτή η ώθηση είναι κακό πράγμα.

Αλλά δεν πιστεύω πως η Διαχείριση Ψηφιακών Τεχνολογιών είναι κακό πράγμα επειδή πιστεύω πως η παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων είναι καλό πράγμα. Το κακό με τη Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων είναι πως εάν αναπτυχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο ερήμην μας, θα μας πάει από το ένα άκρο στο άλλο. Χωρίς αμφιβολία, η Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων διευκολύνει τις δισκογραφικές εταιρίες να σταματήσουν την παράνομη διάδοση του υλικού τους. Καταστρέφει όμως, επίσης, τις ευκαιρίες για δημιουργική, απρόσμενη, κριτική χρήση. Κινδυνεύουμε να περάσουμε, δηλαδή, από έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει ελεύθερη χρήση, σε έναν κόσμο που η άδεια για κάθε χρήση θα είναι ο κανόνας.

Πώς μπορούν, λοιπόν, οι άδειες Creative Commons να βοηθήσουν στην επίλυση του προβλήματος; Η άποψή μας είναι ότι εάν δώσουμε στους δημιουργούς έναν απλό τρόπο να πουν ποιες ελευθερίες επιθυμούν να έχει το υλικό τους, αυτό, για πολλούς δημιουργούς, θα ήταν αρκετό. Όχι αρκετό ίσως για να κυκλοφορήσει το Χόλιγουντ μια νέα ταινία. Αλλά αρκετό για το ευρύ φάσμα των δημιουργών που καθιστούν το δημιουργικό έργο τους διαθέσιμο μέσω του Διαδικτύου.

Ή, για να το θέσουμε αλλιώς, ο στόχος μας ήταν να προσφέρουμε μια τεχνολογία που δίνει τη δυνατότητα να πει κανείς ποια δικαιώματα διατηρούνται και ποια όχι, ελπίζοντας ότι αυτό θα καταστήσει περιττή μια επιπρόσθετη τεχνολογία για την ενίσχυση των δικαιωμάτων που διατηρούνται. Στόχος μας ήταν η ‘Έκφραση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων’. Και ελπίδα μας ότι η καλή Έκφραση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων θα σταματήσει τουλάχιστον το αίτημα για ανεπεξέργαστη Διαχείριση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων.

Γιατί όμως να μην προσθέσουμε τη Διαχείριση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων στα δικαιώματα που εκφράζονται μέσα απ’ την Έκφραση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων του Creative Commons; Τι κακό έχει ένα φτηνό σύστημα που ενισχύει τα δικαιώματα που ήδη διατηρούνται;

Υπάρχουν τουλάχιστον δύο προβλήματα. Μπορούμε να δούμε το πρώτο αν επιστρέψουμε στην εικόνα αυτού που έκανε το διαδίκτυο εκπληκτικό-τη διαλειτουργικότητα. Μια ευρέως διαδεδομένη Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων θα αχρήστευε τη διαλειτουργικότητα. Ή τουλάχιστον θα την αχρήστευε αν δεν υπήρχε προηγουμένως άδεια. Θα μπορούσαμε να εγγράψουμε ή να προσθέσουμε ή να κριτικάρουμε, χρησιμοποιώντας ψηφιακό υλικό, μόνο με την άδεια αυτού που ελέγχει το περιεχόμενο. Και η υποχρέωση άδειας θα αχρήστευε ασφαλώς ένα μεγάλο μέρος των δυνατοτήτων του Ίντερνετ.

Το δεύτερο πρόβλημα έχει να κάνει με την ‘εύλογη χρήση’. Η νομοθεσία για το κοπυράιτ δεν έδωσε ποτέ στους κατόχους του κοπυράιτ το δικαίωμα να τελειοποιήσουν τον έλεγχο στο έργο που υπόκειται στο κοπυράιτ. Η εύλογη χρήση αποτελεί κωδικοποιημένη έκφραση αυτού του ελέγχου. Όπως τις βλέπουμε σήμερα, οι τεχνολογίες Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων δεν τηρούν την ‘εύλογη χρήση’.

Η εύλογη χρήση

‘Εύλογη χρήση’: Καμιά λέξη δεν χρησιμοποιήθηκε περισσότερο στις συζητήσεις για το κοπυράιτ και δεν έγινε λιγότερο κατανοητή. Τι είναι η ‘εύλογη χρήση’ (στην Αμερική, ‘εύλογος χειρισμός’ στο μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου) και με ποιο τρόπο απειλείται από τη Διαχείριση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων;

Ο νόμος αναγνωρίζει τρία είδη ‘χρήσεων’ για έργα που υπόκεινται στο κοπυράιτ:

1. Ελεύθερες χρήσεις (χρήσεις που δεν εμπίπτουν στη νομοθεσία για το κοπυράιτ, όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου)

2. Χρήσεις που υφίστανται ρυθμίσεις (χρήσεις που εμπίπτουν στη νομοθεσία για το κοπυράιτ, όπως η αναδημοσίευση ενός βιβλίου)

3. Εύλογες χρήσεις (χρήσεις που θα μπορούσαν να εμπίπτουν στη νομοθεσία για το κοπυράιτ, αλλά είναι ελεύθερες επειδή η νομοθεσία τις θεωρεί ‘εύλογες’- όπως η αντιγραφή λέξεων από ένα βιβλίο για την παρουσίαση του βιβλίου).

Οι ψηφιακές τεχνολογίες αλλάζουν τις ισορροπίες ανάμεσα σε αυτά τα τρία είδη χρήσεων. Όσο η ζωή μετατοπίζεται στο διαδίκτυο, οι ‘ελεύθερες χρήσεις’ συρρικνώνονται. Επειδή κάθε πράξη στο ψηφιακό διαδίκτυο παράγει αντίγραφο, και τα ‘αντίγραφα’ εμπίπτουν στη νομοθεσία για το κοπυράιτ, υπάρχουν πολύ λιγότερες ‘ελεύθερες χρήσεις’ στον ψηφιακό χώρο.

Αυτή συρρίκνωση σημαίνει ότι η ‘εύλογη χρήση’ πρέπει τώρα να επωμιστεί το φορτίο της προστασίας χρήσεων που προηγουμένως ήταν ελεύθερες. Ωστόσο δεν υπάρχουν πολλά προηγούμενα προστασίας αυτών των νέων ‘ευλόγων χρήσεων’. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει προηγούμενο που λέει ότι είναι ‘εύλογη χρήση’ να δώσεις σε κάποιον ένα βιβλίο. Αυτό συμβαίνει επειδή στον πραγματικό κόσμο, το να δώσεις σε κάποιον ένα βιβλίο δεν ενέπιπτε ποτέ στη νομοθεσία για το κοπυράιτ και επομένως κανείς δεν χρειάστηκε ποτέ την υπεράσπιση του κοπυράιτ για ‘εύλογη χρήση’ για να επιτρέψει αυτή τη πράξη. Εάν αυτό το αντίγραφο δεν έχει άδεια, τότε μόνο η ‘εύλογη χρήση’ μπορεί να διασφαλίσει την ελευθερία να το μοιραστεί κανείς με άλλους. Κι αυτοί που επιχειρούν να υπερασπίσουν την ελευθερία τού να δίνεις πρέπει να αναζητήσουν μια νομοθεσία για ‘εύλογη χρήση’ που φτιάχτηκε για έναν διαφορετικό κόσμο.

Αυτό το σημείο είναι κρίσιμο: πρέπει τώρα να βασιστούμε σε μια άχαρη και ακριβή νομική υπεράσπιση (‘εύλογη χρήση’) για να προστατεύσουμε ελευθερίες που θεωρούσαμε πριν δεδομένες. Χωρίς αμφιβολία, με όλο το χρήμα και τον χρόνο του κόσμου, μπορούμε να φανταστούμε ότι οι ελευθερίες ‘εύλογης χρήσης’ θα μπορούσαν να εξισορροπήσουν την κατάσταση. Εδώ είναι όμως που η Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων γίνεται ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο πρόβλημα.

Γιατί πριν ισχυριστείς ότι η χρήση σου είναι ‘εύλογη’, πρέπει να έχεις την τεχνική ικανότητα να χρησιμοποιήσεις το έργο με συγκεκριμένο τρόπο. Η ‘εύλογη χρήση’ αποτελεί άμυνα. Πρέπει να μπορείς να χρησιμοποιήσεις το υλικό με τρόπο που θέτει θέμα κοπυράιτ πριν αναπτύξεις την υπεράσπισή σου.

Ωστόσο εάν η Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων αναπτυχθεί με τον τρόπο που σχεδιάστηκε, τότε η τεχνολογία θα σου στερήσει την τεχνική ικανότητα να χρησιμοποιήσεις το έργο με τρόπο που να σου δίνει το δικαίωμα να κάνεις εύλογη χρήση. Και καθώς, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, αποτελεί αδίκημα να φτιάχνεις εργαλεία που τροποποιούν αυτόν τον κώδικα- ακόμη κι αν ο σκοπός είναι η ‘εύλογη χρήση’- ο κίνδυνος της Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων γίνεται ορατός: οι ψηφιακές τεχνολογίες συρρίκνωσαν το φάσμα των ‘ευλόγων χρήσεων’ (καθώς κάθε χρήση παράγει ένα αντίγραφο). Η νέα γενιά ψηφιακής τεχνολογίας θα συρρικνώσει το φάσμα των ‘ευλόγων χρήσεων’, στερώντας ακόμη και την ικανότητα να χρησιμοποιηθεί το περιεχόμενο με τρόπο που είναι, κατά τα άλλα, ‘εύλογος’.

Αυτό είναι το πρόβλημα που δημιουργεί η Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων για την ‘εύλογη χρήση’. Πώς μπορεί το Creative Commons να βοηθήσει στην επίλυσή του;

Με δυο σημαντικούς τρόπους:

1. Κατασκευάζοντας μια επίστρωση της ξεκάθαρης δημιουργικότητας του Creative Commons, αυξάνουμε το φάσμα δημιουργικής εργασίας, απαλλαγμένο απ’ τις παγίδες της Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων.

2. Καταργώντας τη χρήση της Διαχείρισης Ψηφιακών Δικαιωμάτων που έχει να κάνει με τις ελευθερίες που εγγυάται η άδεια μας, εξασφαλίζουμε ότι οι ελευθερίες που ενσωματώσαμε στην άδεια μας δεν περιορίζονται από τη Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων. Η πρώτη από τις ελευθερίες αυτές είναι η ‘εύλογη χρήση’. Όπως αναφέρει το μέρος 2 κάθε άδειας, ‘οι άδειες του Creative Commons δεν μεταβάλλουν ή περιορίζουν την ‘εύλογη χρήση’.

Επομένως χρησιμοποιούμε τις άδειες μας για να οικοδομήσουμε τις ελευθερίες που οι δημιουργοί επιθυμούν πάνω σε μια ενισχυμένη επίστρωση ελευθεριών για ‘εύλογη χρήση’. Το Creative Commons σημαίνει, λοιπόν, ‘εύλογη χρήση’-συν: μια υπόσχεση ότι οι όποιες ελευθερίες δίνονται είναι πάντοτε επιπρόσθετες στις ελευθερίες που εγγυάται ο νόμος.

Διαβάστε ακόμα

Ελεύθερος πολιτισμός (στα αγγλικά)

iCommons (στα αγγλικά)

Αφιέρωμα: κοινά αγαθά, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: creative commons , lawrence lessig , δημιουργικότητα , πνευματικά δικαιώματα

1 σχόλιο »

1 σχόλιο

Ο/Η Κωστας Καραχάλιος :
January 22nd, 2007 at 13:26
Επιθυμώντας να συμβάλλω στον ανοικτό αυτό διάλογο, θα ήθελα να επισημάνω ορισμένες σχετικές δημοσιεύσεις καθώς και ότι στην συζήτηση γύρω από τα ζητήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας (ΠΙ) τίθενται δύο κατηγορίες προβλημάτων που σχετίζονται με δύο είδους ελλειμάτων.

Δημοκρατικό έλλειμα

Η υψηλή εξειδίκευση των ζητημάτων που άπτονται της ΠΙ οδηγεί στον σχεδόν αποκλειστικό έλεγχο της νομοθεσίας από “ειδικούς”, οι οποίοι συχνά κάθε άλλο παρά ουδέτεροι αποδεικνύονται, προωθώντας στενά κορπορατιστικά και επιχειρηματικά συμφέροντα, πολλές φορές αντίθετα και με την διακυρηγμένη γενικότερη καπιταλιστική λογική. Πχ, η Ford Foundation χρηματοδοτεί μελέτες γύρω από το αν το σημερινό σύστημα βοηθά την συσσώρευση κεφαλαίου ή όχι.

Η δύναμη και αποτελεσματικότητα αυτών των συμφερόντων δεν πρέπει καθόλου να υποτιμηθεί. Οπως αναλύει ο Peter Drahos στο έργο του “Information Feudalism”, η συμπερίληψη λεπτομερών μονοπωλιακών κανόνων (TRIPS) στα πλαίσια των διαπραγματεύσεων του “γύρου της Ουρουγουάης” για την κατάργηση περιορισμών στις σχετικές με το εμπόριο δραστηριότητες (GATT) αποτελεί μια προφανή λογική αντίθεση. Ο Drahos περιγράφει πώς αυτό το προφανές παράδοξο έγινε πραγματικότητα και επεβλήθη σε όλες τις συμβαλλόμενες χώρες (ΠΟΕ) σε χρόνο ρεκόρ. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για ένα μοναδικό φαινόμενο, τόσο από γεωπολιτικής όσο και ιστορικής σκοπιάς.

Ελλειμα πρόσβασης

Η συνεχής επέκταση κανόνων και μορφών ΠΙ μπορεί να οδηγήσει σε κρίσιμους περιορισμούς στην πρόσβαση και χρήση της γνώσης. Υπάρχουν δύο διακριτοί περιορισμοί σχετικά με την την πρόσβαση αφενός στην γνώση και αφετέρου στην τεχνογνωσία που αυτή αποκαλύπτει. Πιθανοί συνδυασμοί:

Οταν η γνώση δεν είναι καν προσβάσιμη, ούτε φυσικά και η με αυτή σχετιζόμενη τεχνογνωσία (απόρρητο μυστικό: δες συστατικά Coca-Cola, αμυντική-πολεμική τεχνολογία, αλλά και παραδοσιακή-σαμανιστική γνώση, κλπ.)

• Η γνώση είναι ευθέως προσβάσιμη αλλά με κόστος: Copyright

• Η γνώση είναι προσβάσιμη δωρεάν αλλά δυσκατανόητη (πχ έγγραφα από διπλώματα ευρεσιτεχνίας, περιέχουν τεχνολογικές πληροφορίες)

• Η χρήση της τεχνολογίας που δημοσιοποιείται είναι προσβάσιμη αλλά μόνον κατόπιν συμφωνίας του αποκλειστικού ιδιοκτήτη και συνήθως κατόπιν πληρωμής (διπλώματα ευρεσιτεχνίας

Ενα άλλο σημείο κλειδί είναι η αντίθεση μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων ή κοινών αγαθών

Οπως αναφέρεται σε όλα σχεδόν τα άρθρα της ιστοσελίδας, σε αντίθεση με τα υλικά κοινά αγαθά, η γνώση δεν μπορεί να εξαντληθεί μέσω της χρήσης της. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει, δηλαδή, υπάρχει ο κίνδυνος να μη χρησιμοποιείται επαρκώς λόγω περιορισμών μέσω πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτό το φαινόμενο απεκλήθη “η τραγωδία των anti-commons” από τους Michael Heller και Rebecca Eisenberg (Can Patents Deter Innovation? The Anticommons in Biomedical Research, Science 1 May 1998: Vol. 280. no. 5364, pp. 698 – 701).

Ενα πρόβλημα σχετικώς με τα κοινά αγαθά είναι ότι η ανεξέλεγκτη χρήση τους μπορεί τελικώς να τα καταστρέψει ή να τα εξαντλήσει. Τόσο η ιδιωτικοποίησή τους όσο και η ρύθμιση της πρόσβασης μέσω δημόσιας/κυβερνητικής παρέμβασης μπορούν να ανασχέσουν αυτή την απώλεια. Ο Garrett Hardin σε άρθρο το 1968 εξέφρασε με συνοπτικό αλλά δραστικό τρόπο την “τραγωδία των κοινών αγαθών” (The Tragedy of the Commons, Science, 162 (1968): 1243-1248).

Μια σύγχρονη, συνοπτική και πλήρη παρουσίαση με κατανοητά παραδείγματα γύρω από το τρίπτυχο “Private goods, public goods, and externalities” κάνει ο Partha Dasgupta στο βιβλίο του “Economics: A Very Short Introduction“, University of Cambridge, May 2006.

Ο James Boyle χρησιμοποιεί την έκφραση “second enclosure movement” για να εκφράσει την προϊούσα ιδιωτικοποίηση του δημόσιου πνευματικού και γνωστικού χώρου. Συγκρίνει δε την κατάσταση πολιτικής ωριμότητας και εμβέλειας των σημερινών μικρο-κινημάτων γύρω από την πνευματική ιδιοκτησία με τη φάση που βρισκόταν το αμερικανικό περιβαλλοντολογικό κίνημα στην δεκαετία του 1950. Δεν αποκλείεται λοιπόν στο σύντομο μέλλον ένα άλμα που να ενώνει τις διάφορες, ακόμα ξεχωριστές οπτικές γωνίες και πεδίων αντιπαράθεσης (ελεύθερο λογισμικό, πρόσβαση στην πληροφορία και τέχνη, πατεντάρισμα μορφών ζωής και ανθρωπίνων γονιδίων, μάχη ενάντια σε ολιγοπωλιακές πρακτικές κλπ) σε μια συνεκτική εναλλακτική πολιτική προοπτική. (J. Boyle, A Politics Of Intellectual Property: Environmentalism for the Net, http://www.law.duke.edu/boylesite/intprop.htm)

Ενα πρόσφατο βιβλίο των Jerome H. Reichman και Keith E. Maskus (edited Conference Proceedings), χειρίζεται το θέμα “International Public Goods and Transfer of Technology Under a Globalized Intellectual Property Regime”.

Τέλος, σε ένα πρόσφατο συνέδριο του ΟΟΣΑ (Μαδρίτη, Μάϊος 2006) συζητήθηκαν ζητήματα γύρω από την χρήση πατενταρισμένης τεχνολογίας για την επιστημονική έρευνα (http://www.oecd.org/document/46/0,2340,en_2649_34797_36060462_1_1_1_1,00.html)

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Lawrence Lessig- Creative Commons: εδώ και 4 χρόνια

1 σχόλιο

σχολίασε