Αφιερώματα
Κοινωνικά κινήματα: Παράγοντες παγκόσμιας αλλαγής;
Ποιο θέμα μπορεί να πυροδοτήσει μια δημόσια συζήτηση, να αποτυπώσει την αίσθηση ότι οι νέες ιδέες ζητούν απάντηση και, πάντως, να μην αφήσει το εν δυνάμει κοινό του να πλήξει; Σκεφτήκαμε ότι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Αθήνα μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και καταλήξαμε πως οι πολιτικές των κοινωνικών κινημάτων ενσωματώνουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Η πρώτη ειδική έκδοσή μας καταπιάνεται, λοιπόν, με αυτόν τον θεμελιώδη προβληματισμό: μπορούμε να θεωρήσουμε τα κοινωνικά κινήματα ως παράγοντες παγκόσμιας αλλαγής: είναι πράγματι πρότυπα ή φορείς νέων δημοκρατικών μορφών;
Μετανάστευση χωρίς προκαταλήψεις
Ο σύγχρονος πολιτικός λόγος απεικονίζει συχνά τη μετανάστευση σαν μία δύναμη αβεβαιότητας για την περιφερειακή και παγκόσμια τάξη και σαν μία απειλή για την ασφάλεια του έθνους-κράτους. Αυτές οι αρνητικές αναπαραστάσεις έχουν επισκιάσει την πιθανές προκλήσεις που οι διεθνείς μεταναστεύσεις παρουσιάζουν για την δημιουργία νέων μορφών δημοκρατικής θεωρίας και πράξης. Ποικίλα φαινόμενα, όπως η εμφάνιση υβριδικών ταυτοτήτων, η δημιουργία υπερεθνικών δικτύων, η (ανα)γέννηση διασπορικών διασυνδέσεων ανοίγουν δημιουργικούς οδούς διαφυγής από το αδιέξοδο που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατικές κοινωνίες. Η «Μετανάστεση χωρίς προκαταλήψεις» αναλύει τις μεταναστεύσεις σαν μετακινήσεις που ανοίγουν τα όρια της σύγχρονης δημοκρατίας στις δυνάμεις της υπερεθνικότητας και της παγκοσμιοποίησης, καλώντας για εναλλακτικές αναπαραστάσεις που αμφισβητούν τα εθνικά σύνορα και τον αυστηρό διαχωρισμό μεταξύ πολιτών/αλλοδαπών.
Οι πόλεις σηματοδοτούν το χώρο όπου η παγκοσμιοποίηση προσκρούει στο έδαφος. Στις σημερινές πόλεις όλα τα κρίσιμα ερωτήματα γύρω από την παγκοσμιοποιημένη εποχή μας (π.χ. τοπική ανάπτυξη, κοινωνικός αποκλεισμός, συμμετοχή στην πολιτική, φτώχεια, πολυπολιτισμικότητα) ζητούν επίλυση. Παίρνοντας αφορμή από αυτές τις προκλήσεις, το αφιέρωμα επανεξετάζει τις πιθανές διασυνδέσεις ανάμεσα στο χώρο και το χρόνο των σύγχρονων πόλεων και σε σύγχρονα πειράματα γύρω από νέες μορφές δημοκρατικής διακυβέρνησης.
H υπόσχεση των κοινών αγαθών (commons)
Ο διαχωρισμός μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου αποτελεί τη βάση της σύγχρονης αντίληψης της δημοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια αυτός ο διαχωρισμός έχει αμφισβητηθεί: για παράδειγμα μέσω της διάβρωσης του δημόσιου τομέα από ιδιωτικά συμφέροντα και της εξάπλωσης του κρατικού ελέγχου στην ιδιωτική σφαίρα. Νέες έννοιες και πρακτικές που διαπερνούν αυτή τη θεμελιώδη διχοτόμηση είναι αναγκαίες για την αντιμετώπιση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών. Τα commons αναφέρονται σε έναν κοινωνικό και οικονομικό χώρο πέρα από την κρατική παρέμβαση και τον έλεγχο της αγοράς, και αποτελούν μία ενναλακτική θεσμική πρόταση απέναντι στις ιδιωτικές και τις δημόσιες διαρρυθμίσεις. Το αφιέρωμα ερευνά τις δυνατότητες που προσφέρει η έννοια των commons στην δημοκρατική θεωρία και πράξη.
Σχεδόν πανταχού παρόν: από τα ανθρώπινα δικαιώματα ως τα δικαιώματα των ζώων, από τα δικαιώματα μειονοτήτων ως τα θρησκευτικά δικαιώματα, από το δικαίωμα σε ένα βασικό εισόδημα ως το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης, ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος περί δικαιωμάτων συνενώνει ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, αριστερά και δεξιά, ακόμα και όσες πολιτικές δυνάμεις ισχυρίζονται ότι υπερβαίνουν αυτό το διαχωρισμό. Όποια και αν είναι η πολιτική χρήση της, η έννοια των ‘νέων δικαιωμάτων’ περικλείει μία δυνητικά ριζική μεταμόρφωση του πεδίου της δημοκρατίας. Αμφισβητεί, δηλαδή, τις κύριες κατηγορίες στη βάση των οποίων έχει οργανωθεί η μοντέρνα δημοκρατία, ανατρέπει, με άλλα λόγια, τους διαχωρισμούς πολίτης/ξένος, δημόσιο/ιδιωτικό, άνδρας/γυναίκα, μέσα/έξω, κοκ. Τα ‘νέα δικαιώματα’ εγείρουν την υπόσχεση της απεριόριστης ενσωμάτωσης. Το αφιέρωμα ερευνά τις δυνατότητες που προσφέρει η έννοια των νέων δικαιωμάτων για τη δημοκρατική θεωρία και πράξη.
Ο χρόνος παρέμεινε για πολύ καιρό μία σχετικά “κρυμμένη” έννοια στις κεντρικές πολιτικές συζητήσεις: πιο συχνά λαμβάνονταν ως δεδομένη παρά διατυπώνονταν με σαφήνεια. Με τον ερχομό των σπουδών για την παγκοσμιοποίηση, ο χρόνος έχει πλέον αναδειχθεί σαν ένα κεντρικό σημείο αναφοράς σχετικά με τους σύχρονους κοινωνικούς και πολιτικούς μετασχηματισμούς. Το τεύχος εξετάζει τις πολλαπλές διασταυρώσεις μεταξύ του “χρόνου” και της “πολιτικής” στην προσπάθεια επανεξέτασης της δημοκρατικής θεωρίας και πράξης.
Η υπόσχεση του Ίντερνετ για περισσότερη δημοκρατία έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό απραγματοποίητη. Είναι ακόμα αμφίβολο κατά πόσο η χρήση νέων συνεργατικών μέσων (wikis, ιστολόγια, φόρουμ, mailing lists, podcasting, βίντεο) μπορεί να μεταμορφώσει τους υπάρχοντες τρόπους άσκησης πολιτικής και αν οι αυξανόμενες προοπτικές για μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή μπορούν να οδηγήσουν στην δημιουργία ενεργών πολιτών. Είναι ίσως απαραίτητο να ξεκινήσουμε από το συγκεκριμένο: τα wiki politics (πολιτικές μέσα από πλατφόρμες συνεργασίας) είναι ένας όρος που περιλαμβάνει υπάρχουσες πρακτικές οι οποίες γεννούν άμεσα νέες δημοκρατικές μορφές. Παράγουν μία συγκεκριμένου τύπου πολιτική συμμετοχή –οριζόντια και ισότιμη– που βασίζεται στις αρχές της αποκέντρωσης και της ανοιχτής πρόσβασης. Το αφιέρωμα θα ερευνήσει τα ανοίγματα που υπόσχεται η έννοια των wiki politics για τη δημοκρατική θεωρία και πράξη.
Σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός: Ένας επιτυχημένος γάμος;
Το ερώτημα που θέτει ο τίτλος του αφιερώματος: για τις πιθανότητες ενός ευτυχή ή ταραχώδη γάμου μεταξύ σοσιαλδημοκρατίας και φιλελευθερισμού είναι παραπλανητικό. Το μυστήριο δυστυχώς ή ευτυχώς έχει τελεστεί εδώ και καιρό. Μπορεί κάποιος να το εντοπίσει χρονικά στη μετα-ψυχροπολεμική εποχή, όταν η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία αναγκάστηκε να αποποιηθεί όχι μόνο κάθε ιδεολογική συγγένεια με τον υπαρκτό σοσιαλισμό, αλλά συχνά και με την γενικότερη παράδοση του σοσιαλισμού και να στραφεί προς το λεγόμενο κέντρο. Αλλά ίσως θα άξιζε τον κόπο να υιοθετούσε κανείς και μια πιο ριζοσπαστική γενεαλογία, να ισχυριστεί ενδεχομένως ότι ο γάμος ήταν κατά κάποιο προσυμφωνημένος, ότι η ίδια η γένεση της σοσιαλδημοκρατίας μπορούσε να συμβεί μόνο μέσω ενός μερικού ασπασμού φιλελεύθερων αξιών.
Χωρίς διαμεσολάβηση: Επαναπροσδιορίζοντας την δημοκρατία μέσω της τέχνης
Ενώ οι πολιτικοί θεσμοί των σύγχρονων δυτικών δημοκρατιών αντιμετωπίζουν μία κρίση αντιπροσώπευσης, η τέχνη συνδέεται ολοένα και περισσότερο με την έκρηξη νέων δημοκρατικών μέσων, μορφών, και διαδικασιών. Από το YouTube στο Flickr, από το graffiti στην τέχνη του δρόμου, τα νέα μέσα ανοίγουν το πεδίο της τέχνης σε μια διαδικασία εκδημοκρατισμού των μέσων δημιουργικής έκφρασης επιτρέποντας σε ολοένα και περισσότερους ανθρώπους -εν δυνάμει σε όλους- να γίνουν καλλιτέχνες. Τα έργα τέχνης συν-δημιουργούν καινούργιες μικρο-πολιτικές και βιο-πολιτικές φόρμες, επινοούν νέες μορφές δημιουργικότητας, και κατασκευάζουν νέα κοινωνικά δίκτυα. Το αφιέρωμα “Χωρίς διαμεσολάβηση” ερευνά αυτή την σχέση μεταξύ τέχνης και δημοκρατίας.
Σαρκοζισμός: Αναδιαμορφώνοντας την πολιτική;
Υπάρχει κάτι καινοτόμο στην πολιτική του Σαρκοζύ; Μπορούμε να διακρίνουμε έναν αναδυόμενο Σαρκοζισμό; Αν είναι έτσι, ποια είναι τα συστατικά του στοιχεία και με ποιους τρόπους καταφέρνει να συνενώσει ετερόκλητες, ακόμα και αντιφατικές, θέσεις σε μία φαινομενικά ενιαία πολιτική ατζέντα; Και τέλος, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένας αντι-, ή ένας μη-, Σαρκοζισμός; Από τι μπορεί να αποτελείται; Το αφιέρωμα προσπαθεί να διερευνήσει, από μία κριτική σκοπιά, το φαινόμενο Σαρκοζύ.
Διανεμημένη δημιουργικότητα και ντιζάιν
Η επιθυμία για προσέγγιση ανάμεσα στον κόσμο του ντιζάιν και αυτόν της πολιτικής, δύο πεδία θεμελιωδώς συναφή αλλά συχνά διαχωρισμένα από άγνοια, παρεξηγήσεις και προκατάληψη, ήταν ένα από τα βασικά κίνητρα πίσω από τη δημιουργία αυτού του αφιερώματος. Το κάλεσμα για συμμετοχές ζητούσε κείμενα τα οποία θα συζητούσαν τη σύλληψη του ντιζάιν ως ενός τομέα που θεωρείται όλο και περισσότερο διακλαδικός, συνεργατικός και βασισμένος σε μια συλλογική διαδικασία δημιουργίας. Τα κείμενα που επιλέχτηκαν επιδεικνύουν μία συναρπαστική ποικιλία απόψεων και συμπεριφορών απέναντι στο ντιζάιν και την εμπλοκή του στην κοινωνία. Το κοινό στοιχείο όμως στο οποίο συγκλίνουν είναι ο μεταβαλλόμενος ρόλος του σχεδιαστή και οι προκλήσεις που τίθενται στους επαγγελματίες σχεδιαστές από τις νέες συνθήκες.
H Ευρώπη σε αναζήτηση νέου οράματος: Η συμμετοχική προσέγγιση
Η παρούσα οικονομική κρίση έχει αναδείξει πολλά από τα πολιτικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε πρώτη φάση ανέδειξε τις αδυναμίες και αποκάλυψε τους θεσμικούς και πολιτικούς περιορισμούς της. Η Ευρώπη εμφανίστηκε, όπως συχνά άλλωστε, ως άθροισμα εθνικών συμφερόντων και πολιτικών. Σε δεύτερη φάση ωστόσο άρχισε να επιδεικνύει τα δυνατά της σημεία και συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Με συνεργασία και συντονισμένη δράση είναι μοναδικά ικανή να επηρεάσει τις παγκόσμιες εξελίξεις.
Τουρκία – Ευρωπαϊκή Ένωση: Μια μακρόχρονη παρεξήγηση;
Η προοπτική ένταξης της Τουρκίας εντάσσεται στην παραδοσιακής μορφής πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ ή εγκαινιάζει μία νέα μορφή διεύρυνσης και άρα ένα νέο τρόπο διαχείρισης της υπό αναζήτηση ταυτότητας της ΕΕ και της υπό διαμόρφωση πολιτική γειτονίας της; Αυτή καθεαυτή η ερώτηση δεν τέθηκε στους συμμετέχοντες. Όμως, διαβάζοντας τα κείμενα τους, αυτή προκύπτει όχι πια ως ερώτηση αλλά ως διττή επιλογή, τελικά πολιτικής φύσης.
Υπάρχει κάτι “αριστερό” που μπορεί ακόμα να ειπωθεί για την κλιματική αλλαγή;
Όταν οι πολιτικές σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές τίθενται πάλι επί τάπητος, μια εύλογη αντίδραση θα ήταν ότι πρόκειται για ένα ακόμα, και ίσως το πλέον επίκαιρο θέμα, για το οποίο «έχουν ειπωθεί τόσα πολλά, αλλά έχουν γίνει τόσα λίγα». Οι πιο προοδευτικές δυνάμεις κατέληξαν φαινομενικά ότι κατά γενική ομολογία η περιβαλλοντική κρίση είναι κατά πρώτο λόγο ένα πολιτικό πρόβλημα, το οποίο απαιτεί λύσεις παγκοσμίου φάσματος και την εφαρμογή αυτών των λύσεων σε διεθνικό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Όμως, αυτό που φαίνεται να λείπει είναι η αποτελεσματικότητα αυτών των λύσεων ή τουλάχιστον ο φόβος ότι οι εν λόγω λύσεις δεν αρκούν για την επίλυση του προβλήματος και σήμερα δεν κάνουμε τίποτα αρκετά αποτελεσματικό για το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
To Re-public αλλάζει τον κύκλο παραγωγής της ύλης του και σε λίγες μέρες και την αισθητική του. Το επόμενό μας αφιέρωμα με τίτλο «Προς μία κριτική του web 2.0» ξεκινά με μία συζήτηση μεταξύ του Trebor Scholz και του Paul Hartzog. που προσπαθεί να ερευνήσει τα πολιτικά ζητήματα που συχνά αγνοούνται μπροστά στην απατηλή λάμψη του web 2.0.
Διασχίζοντας τα σύνορα: Έμφυλες διαστάσεις
Στις προσωπικές μας ιστορίες, το πέρασμα των συνόρων μπορεί να προκαλεί διαφορετικές, και συχνά αντιφατικές, αναμνήσεις, αισθήματα, και εμπειρίες. Ενάντια στην επαναλαμβανόμενη ρητορική για την ασφάλεια που αντιμετωπίζει το πέρασμα των συνόρων σαν μια απειλή για την προστασία του έθνους, του κράτους ή των πολιτών, τα κείμενα του πρώτου μέρους του αφιερώματος αντιπαρέταξαν την ποικιλομορφία και την αμφισημία. Σε αυτό το πλαίσιο, το πέρασμα των συνόρων γίνεται το πεδίο όπου η σεξουαλικότητα, η ταυτότητα, και η κίνηση επανα-διατυπώνονται και επανα-διαπραγματεύονται.
Ο μετανθρωπισμός μοιάζει να είναι ένα ευρύ κίνημα ιδεών, με αόριστο, μεταβλητό περίγραμμα, με κάτι που έχει μια δυναμική. Εκπροσωπεί κυρίως την υλοποίηση, στο κοινωνικό πεδίο, πολλών σκέψεων και ερωτημάτων: για την κυρίαρχη θέση της συνείδησης σε σχέση με το νόημα της ύπαρξης, την ανθρωπιά ως διαδικασία σε εξέλιξη και όχι ως κατάληξη, την αγωνία του θανάτου ως κινητήρια δύναμη κάθε εξέλιξης/ τη διαρκή αναζήτηση μιας απρόσιτης αθανασίας…
Προτάσεις για μια προοδευτική διακυβέρνηση: Οι σοσιαλδημοκράτες σχεδιάζουν το μέλλον
Τέλος εποχής. Η οικονομική κρίση άλλαξε καθοριστικά τα δεδομένα γιατί είναι και κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική επισημαίνει ο Massimo D’Alema. Έθεσε αμετάκλητα σε αμφισβήτηση την ορθόδοξη σκέψη για τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη και τις αγορές, για την εθνική και παγκόσμια κατανομή της εξουσίας, κατά τον David Miliband. Παράλληλα, αποτέλεσε εγερτήριο λάκτισμα για τους σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες και εργατικούς, που μετά από χρόνια «ιδεολογικής ανορεξίας» βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια κοινωνία που δεν ζητάει μόνο αποτελεσματικές πολιτικές, αλλά χρειάζεται αξίες.
Oμότιμη παραγωγή και διανομή ενέργειας
Tα άρθρα και οι συνεντεύξεις που περιλαμβάνονται στο παρόν τεύχος προσπαθούν να περιγράψουν το πλαίσιο, μέσα στο οποίο οι συζητήσεις και οι πειραματισμοί, με τις εξεταζόμενες εναλλακτικές μορφές παραγωγής και διανομής ενέργειας, λαμβάνουν χώρα. Eπιπλέον, αυτό το αφιέρωμα φωτίζει κάποιες πλευρές των απαραίτητων υποδομών, καταπιάνεται με την ελληνική περίπτωση, περιλαμβάνει υποθέσεις για το μέλλον, και αναλύει την αναδυόμενη πολιτική οικονομία της ομότιμης παραγωγής ενέργειας.
Αναπαραστάσεις της κρίσης/Αναπαραστάσεις του χρέους
Έχει περάσει πάνω από ένας χρόνος από τότε μας χτύπησε ο κατακλυσμός της κρίσης. Νωρίτερα, τον περασμένο Σεπτέμβρη, υπήρξε μια αρχική έκρηξη ενθουσιασμού μέσα στην αριστερά πως τα χρόνια του αχαλίνωτου νεο – φιλελεύθερου καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς είχαν φτάσει στο τέλος τους. Επιτέλους είχαμε δικαιωθεί για τις κριτικές μας και την πολιτική μας ύστερα από αυτό που για χρόνια φαινόταν σαν την πιο παρατεταμένη ραγδαία ανάπτυξη στην ιστορία του Καπιταλισμού.
Καινοτόμος Σχεδιασμός Υπηρεσιών για Όλους
Ένα κάλεσμα για συμμετοχές είναι πάντα ένα ενδιαφέρον πείραμα, μια ανοιχτή πρόκληση. Δεν ξέρει κανείς τι να περιμένει και ελπίζει μόνο για κάτι συναρπαστικό. Αυτό το αφιέρωμα του Re-public με θέμα Καινοτόμος Σχεδιασμός Υπηρεσιών για Όλους είναι μια τέτοια περίπτωση, ιδιαίτερα δεδομένου του τεράστιου εύρους αυτού του θέματος. Το αποτέλεσμα δείχνει ότι ο Σχεδιασμός Υπηρεσιών είναι πολύ δραστήριος διεθνώς. Αναπτύσσεται συνεχώς ως αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης ενώ ταυτόχρονα επεκτείνεται σε διαφορετικά πεδία εφαρμογών.
Πέρα από την κρίση του δημόσιου χρέους: Η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση σε σταυροδρόμι
H κρίση του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα και σε άλλες περιφερειακές χώρες της ευρωζώνης γεννά αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα των σημερινών θεσμών και μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης. Με την απόφαση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δημιουργήσει έναν μηχανισμό βοήθειας ultima ratio για τη διάσωση της Ελλάδας, ανοίγει για άλλη μια φορά η δημόσια συζήτηση για εναλλακτικές πολιτικές μεταρρύθμισης της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης. Στόχος του αφιερώματος είναι να θέσει το ζήτημα της θεσμικής αδυναμίας της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης και η παρουσίαση πιθανών εναλλακτικών πολιτικών τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε κρατικό επίπεδο.
Όταν απευθύναμε το κάλεσμα για συμμετοχή στο αφιέρωμά μας για τις ʺΠόλεις σε Αναταραχήʺ, τον Νοέμβριο του 2009, στόχος μας ήταν να ενθαρρύνουμε τον προβληματισμό για τις συνθήκες στις πόλεις που ταράσσονται από την αμφιβήτηση. Επισημάναμε ότι οι ταραχές που συγκλόνισαν την Αθήνα και άλλες ελληνικές πόλεις τον Δεκέμβριο του 2008 δεν ήταν μεμονωμένα ούτε αποκλειστικά ελληνικά φαινόμενα και επιχειρήσαμε να κατανοήσουμε τα γεγονότα αυτά υπό το φως των εμπειριών άλλων πόλεων, εξερευνώντας τον πολιτικό ρόλο που διαδραμάτισαν. Διατρέχοντας τις πολύ ενδιαφέρουσες συμμετοχές αυτού του τεύχους, ο/η αναγνώστης/τρια ενδέχεται να διαπιστώσει ότι οι πόλεις μπορούν στην πραγματικότητα να έχουν ενεργή συμμετοχή στην πολιτική ζωή των κρατών.
Παρά την μακρόχρονη και έντονη παρουσία της στην λαϊκή κουλτούρα, η πειρατεία είναι ένας όρος που σπάνια και διστακτικά έχει συνδεθεί με μορφές πολιτικού ακτιβισμού. ‘Εχοντας εξεταστεί κυρίως μέσα από το πρίσμα της ποινικοποίησης και της αστυνόμευσης (ακόμα και όταν αφορά στην παραβίαση της υπάρχουσας τάξης από τους πειρατές λαϊκούς ήρωες), η πειρατεία έχει σπάνια αναλυθεί σε σχέση με το πώς επηρρεάζει την καθημερινή ζωή των σημερινών κοινοτήτων. Η πειρατεία, στην θάλασσα, στη στεριά ή στα ψηφιακά δίκτυα, περιλαμβάνει μια σειρά από πολύμορφες πρακτικές που διαμορφώνουν, και συχνά μεταμορφώνουν, αυτούς τους χώρους και αυτά τα δίκτυα.