ετικέτες

blogging claudia aradau creative commons facebook geert lovink michel bauwens olpc p2p trafficking Venanzio Arquilla web2.0 wikileaks wikipedia Γαλλία ΕΕ ΕΚΦ ΗΠΑ Λατινική Αμερική Μεγάλη Βρετανία ΟΗΕ ΠΚΦ Τουρκία ακτιβισμός ανθρωπισμός ανθρωπολογία ανθρώπινα δικαιώματα ανοικτές υποδομές ανοικτή πρόσβαση αραβικές εξεγέρσεις αριστερά αρχιτεκτονική ασφάλεια βασίλης κωστάκης βιοτεχνολογία δημιουργικότητα δημοκρατία δημόσια αγαθά δημόσιοι χώροι διανεμημένη-ενέργεια διαφάνεια εθνικισμός εκπαίδευση ελεύθερα δεδομένα ελεύθερο λογισμικό ελλάδα ενέργεια επισφάλεια εργασία ηθική θεωρία δικτύων θρησκεία θυματοποίηση ιταλία καθημερινή ζωή καινοτομία καπιταλισμός κλιματική αλλαγή κοινά αγαθά κοινωνία πολιτών κοινωνική δικαιοσύνη κοσμοπολιτισμός κρίση αντιπροσώπευσης λαϊκισμός λογισμικό λογοδοσία μετανάστες μετανθρωπισμός μη-γραμμικότητα μη πολίτες μουσική νέα μέσα νέλλη καμπούρη νεοφιλελευθερισμός ντιζάιν οικολογία οικονομικές στατιστικές οικονομική κρίση παγκοσμιότητα πειρατεία πνευματικά δικαιώματα πολιτισμικές διαφορές πρόνοια πόλεις σεξουαλική εργασία σοσιαλδημοκρατία σοσιαλισμός συλλογική νοημοσύνη συμμετοχική δημοκρατία συμμετοχική κουλτούρα συνεργατική γνώση σύνορα τέχνη ταχύτητα υπηκοότητα φιλελευθερισμός φύλο χαρτογράφηση χρέος χώρος ψηφιακά δικαιώματα

Re-public στο

Jonathan Pugh – Σκέψεις γύρω από τη σχέση ανάμεσα στο χώρο, το χρόνο και την εξουσία

O Jonathan Pugh εξηγεί ότι η αντίληψη του ‘χώρου’, του ‘χρόνου’ και της ‘εξουσίας’ ως ξεχωριστές έννοιες αποκρύπτει τη σημασία των επικαλυπτόμενων, και συχνά αντικρουόμενων, ‘φαντασιακών παραστάσεων για το χωροχρόνο’ τις οποίες βιώνουμε στην καθημερινή ζωή.


Η σχέση μεταξύ εξουσίας, χώρου και χρόνου είναι εξαιρετικά σημαντική: πόσο μάλλον που οι πολιτικοί φιλόσοφοι και οι γεωγράφοι σπάνια υπερβαίνουν τις διαχωριστικές γραμμές των επιστημονικών αντικειμένων τους. Οι γεωγράφοι επικεντρώνονται υπερβολικά στον τρόπο που κατανοούμε το χώρο και το χρόνο, σε βάρος της πολιτικής θεώρησης του έργου τους. Και οι πολιτικοί θεωρητικοί νομίζουν συχνά ότι η ιδεολογία τους ταιριάζει σε όλο τον κόσμο, σε όλους τους τόπους και όλους τους χρόνους. Μιλώντας πέρα από τις διαχωριστικές γραμμές, όπως έχουμε αρχίσει να κάνουμε στο ‘Space of Democracy and Democracy of Space’ (Χώρος Δημοκρατίας και Δημοκρατία του Χώρου), μπορούμε πλέον να κάνουμε μια ‘πρακτική στροφή’, επικεντρωμένη στην κοινή λογική και τις καθημερινές εμπειρίες των ανθρώπων, όσο και στις θεωρητικές τροχιές διαφόρων σύγχρονων τάσεων στον ακαδημαϊκό κόσμο. Σε αυτό το σύντομο άρθρο θέλω, με δυο λόγια, να δείξω με ποιο τρόπο οι συζητήσεις μεταξύ γεωγραφίας και πολιτικής φιλοσοφίας μπορούν να συνδυαστούν έτσι ώστε να μας δώσουν μια πιο πρακτική άποψη στον ακαδημαϊκό κόσμο γενικότερα.


Η πολιτική θεωρία και το ζήτημα του χρόνου


Στην πολιτική θεωρία, το έργο του Γάλλου διανοούμενου Michel Foucault προανήγγειλε ένα κίνημα απομακρυσμένο από τη μελέτη των επιδράσεων του κράτους στους ανθρώπους και προσανατολισμένο στις επιδράσεις που έχουν οι νόρμες, οι ιδεολογίες, το κοινό ύφος και θέματα (μια μόδα την οποία συνέχισαν με ζήλο πανεπιστημιακοί πολλών επιστημονικών κλάδων στις δεκαετίες του 1980 και 1990). Εξέτασε τις συνέπειες που έχει ο τρόπος που σκεφτόμαστε για την ομοφυλοφιλία και την ψυχιατρική ειδικότερα. Από τότε οι πανεπιστημιακοί σκέφτονται πώς μπορούμε να αποκτήσουμε πειθαρχία ως υποκείμενα, μέσα από προγράμματα υγιεινής, δίαιτας, κοινωνικού έργου, φυσικής ανάπτυξης, και πολλές άλλες ιδεολογικές και ηθικές πρακτικές. Επικεντρωμένος, όπως ήταν, στις συνέπειες που έχουν αυτές οι νόρμες και ηθικές για την κοινωνία, ο Foucault δεν έδειξε τόσο καλά πως σε πολύ διαφορετικά πλαίσια έχουν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα.


Στο γεγονός ότι ο Foucault δεν έδωσε σημασία σ’ αυτούς τους συσχετισμούς αναφέρθηκαν πρώτοι οι πολιτικοί θεωρητικοί Laclau και Mouffe στο δημιουργικό έργο τους Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics (Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική: Προς μια Ριζοσπαστικά Δημοκρατική Πολιτική). Έδωσαν έμφαση στο πώς ο Foucault επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίον η εξουσία απορρέει από μια δεδομένη ιδεολογία, ηθική ή νόρμα. Για τον Foucault, ο ίδιος ο λόγος που χρησιμοποιείται για την ομοφυλοφιλία, την τρέλα και λοιπά, τείνει να παράγει αποτελέσματα. Αντίθετα, οι Laclau και Mouffe έδειξαν πώς αυτά τα αποτελέσματα εξαρτώνται από τη δεδομένη κατάσταση-σε συγκεκριμένα μέρη, σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, για παράδειγμα. Αυτό δίνει μεγαλύτερη σημασία στους συσχετισμούς που έχουν να κάνουν με τη διάρθρωση μιας μορφής εξουσίας και όχι στο πώς εκλαμβάνεται μια μορφή εξουσίας, όπως ο φεμινισμός, η κοινωνική εργασία, η διδασκαλία, η υγιεινή και λοιπά, που έχουν βασικές συνέπειες σε αυτούς στους οποίους επιδρούν. Για παράδειγμα, η κοινωνική εργασία ενδέχεται να έχει ορισμένες συνέπειες σε ένα πλαίσιο, και πολύ διαφορετικές σε ένα άλλο.


Μπορούμε όμως να τονίσουμε τη σημασία αυτών των συσχετισμών ακόμη πιο πολύ από ό, τι οι Laclau και Mouffe, αν εξετάσουμε τον τρόπο που κατανοούμε το χώρο και το χρόνο σε μια δεδομένη στιγμή. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την εξουσία που έχει να κάνει με την ‘ανάπτυξη’. Η λέξη ‘ανάπτυξη’ είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός τρόπος να σκεφτούμε την εξουσία στον κόσμο. Από μια σκοπιά, η γλώσσα της ανάπτυξης θεωρείται συχνά ως δεδομένη, διαμορφωμένη όπως είναι από τη θεωρία του Saint Simon, τον θετικισμό του Comte και τις ιδέες του John Stuart Mill. Ιστορικά η ανάπτυξη έχει να κάνει με την προώθηση πλάγιων διασυνδέσεων ανάμεσα στην ‘Ευρώπη’ (αργότερα τη ‘Δύση’), με στόχο τη διαμόρφωση προόδου, με τάξη, στον ‘αναπτυσσόμενο’ κόσμο. Απεικονίζοντας τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίον μπορούμε να δούμε τη σχέση ανάμεσα στο λόγο που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη, το χώρο και το χρόνο, η Massey αναφέρει:

Όταν, στην οικονομική γεωγραφία, για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε όρους όπως ‘μπροστά’ και ‘πίσω’, ‘ανεπτυγμένος’ και ‘αναπτυσσόμενος’, φανταζόμαστε, στην πραγματικότητα, ότι διαφορές που έχουν να κάνουν με το χώρο (διαφορές ανάμεσα σε μέρη, περιοχές, χώρες κλπ) σχετίζονται με το χρόνο. Διευθετούμε διαφορές ανάμεσα σε τόπους σε μια ιστορική αλληλουχία.


Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο σκέψης για την αλληλεπίδραση της ανάπτυξης με το χώρο και το χρόνο, ο λόγος που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη έχει συγκεκριμένες συνέπειες για τους ανθρώπους του ‘αναπτυσσόμενου’ κόσμου. Έχει, ας πούμε, εκτοπίσει σε μεγάλο βαθμό το λόγο για πολλές άλλες μορφές εξουσίας, όπως ο πολιτισμός των νέγρων και των ράστα. Σε αντίθεση με τον λόγο για την ανάπτυξη, ο λόγος για τον πολιτισμό των νέγρων και των ράστα διαμορφώνεται μέσω της απόστασης από την Αφρική, έναν τόπο του παρελθόντος. Ο συναφής πόθος για πληρότητα, όπως εκφράζεται στο λόγο για τον πολιτισμό των νέγρων και των ράστα, έχει ουσιαστικά να κάνει με τον χωρισμό στο χώρο και το χρόνο από τη μητέρα Αφρική και την αγωνία που προκαλεί αυτός ο χωρισμός. Αυτό αναδεικνύεται στο ‘Antiquity’ του Adisa Andewele, που γράφει:

Μπορώ να νιώσω
Το μαύρο παρελθόν
Του παρελθόντος μου
Αφήστε με να αγγίξω
Τη μνήμη μου
Για να μπορέσω να είμαι
Με τα αφρικανικά πνεύματα
Που τραγουδούν μέσα στην ψυχή μου


Με δυο λόγια, από αυτή τη σκοπιά, διάφορες μορφές εξουσίας, όπως η ‘ανάπτυξη’ και ο ‘ νέγρικος πολιτισμός’ είναι εγγενώς συνδεδεμένες με διαφορετικές αντιλήψεις του χώρου και του χρόνου. Είναι όμως σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο χρόνος δεν είναι εδώ η κυρίαρχη δύναμη. Είναι οι κινήσεις στο χώρο που παράγουν χρόνο. Όπως λέει η Doreen Massey:

το γεγονός ότι ο χρόνος μπορεί να είναι το μέσον μέσα στο οποίο προκύπτει η αλλαγή (ή, πιο ριζικά, ότι η αλλαγή-μέσα-από τις αλληλοεπιδράσεις είναι ένας από τους μηχανισμούς για τη δημιουργία χρόνου) δεν σημαίνει ότι είναι η αιτία του. Ο χρόνος δεν μπορεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, χωρίς βοήθεια, να αποκτήσει μόνος του ύπαρξη. Με άλλα λόγια, πρέπει να υπάρχει ήδη πολλαπλότητα- που θα επιτρέψει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης- έτσι ώστε η αλλαγή να υπάρξει ως αποτέλεσμα. Και για να υπάρξει πολλαπλότητα πρέπει να υπάρξει χώρος.


Φαντασιακές παραστάσεις για το χωροχρόνο


Η Massey μας δείχνει ότι ο χώρος, η διαφορά και οι διασυνδέσεις μεταξύ των διαφορών είναι αναγκαίες για να υπάρξει χρόνος. Όπως λέει, ο χρόνος δεν μπορεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ‘να αποκτήσει μόνος του ύπαρξη’. Το αποτέλεσμα είναι πως δεν μπορούν ποτέ να υπάρξουν ξεχωριστές φαντασιακές παραστάσεις για το χώρο ή το χρόνο, μπορούν μόνο να υπάρξουν φαντασιακές παραστάσεις για το χώρο και το χρόνο (όπως δείχνουν τα παραπάνω παραδείγματα για τον νέγρικο πολιτισμό και την ανάπτυξη). Για να επανέλθουμε, όμως, οι κινήσεις που κάνουμε στο χώρο παράγουν χρόνο.


Ας δούμε πώς λειτουργεί αυτό στην καθημερινότητα. Αισθάνομαι ότι στη διακυβέρνηση της πόλης στην οποία ζω, το Νιουκάστλ, στην Αγγλία, κυριαρχούν όλο και περισσότερο οι πολιτιστικές ελίτ του Λονδίνου, με τις ιδέες τους περί πολιτιστικής αναγέννησης του Νιουκάστλ. Αυτές είναι που κτίζουν μοντέρνες γκαλερί τέχνης και θέατρα, κάτι που πολλοί από τους ντόπιους δεν θέλουν. Αυτό, με τη σειρά του, είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με το πώς αντιλαμβάνομαι το ‘χρόνο’. Το μέλλον του Νιουκάστλ κυριαρχείται από εκείνους που ζουν σε διαφορετικό μέρος- το Λονδίνο. Ένα Σάββατο βράδυ, όμως, καθώς διέσχιζα την πόλη, άκουσα τις ζητωκραυγές 50.000 ντόπιων φίλαθλων που υποστήριζαν την ποδοσφαιρική ομάδα Newcastle United. Το Νιουκάστλ άρχισε λοιπόν να αποκτά για μένα μια διαφορετική ταυτότητα, η οποία δεν κυριαρχείται από το Λονδίνο. Και η αντίληψή μου για το μέλλον άλλαξε ακόμη περισσότερο όταν προσπέρασα ένα τοπικό μαγαζί, που εμπορεύεται με μεγάλη επιτυχία ντόπια προϊόντα. Το μέλλον του Νιουκάστλ δεν κυριαρχείται πλέον από τις ελίτ του Λονδίνου-αυτές είναι απλώς ένα κομμάτι της ανάπτυξής του. Κι έτσι, διαφορετικές, συχνά επικαλυπτόμενες και αντικρουόμενες αντιλήψεις για το χώρο-χρόνο διαμορφώνουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε για μια συγκεκριμένη πλευρά εξουσίας- όπως όταν έχει να κάνει με την ‘ανάπτυξη’. Σε ένα σημείο, η ανάπτυξη μοιάζει να κυριαρχείται από ανθρώπους που προέρχονται από ένα μέρος και διαμορφώνουν μια συγκεκριμένη αντίληψη για το μέλλον. Σε ένα άλλο, όμως, όταν περνάμε μέσα από διαφορετικούς χώρους-χρόνους, η ‘ανάπτυξη’ γίνεται κάτι διαφορετικό.


Αυτό σημαίνει ότι αναφερόμενοι στο ‘χώρο’, το ‘χρόνο’ και την ‘εξουσία’ ως ξεχωριστές έννοιες, όπως πολλοί πανεπιστημιακοί κάνουν, χάνουμε από μπροστά μας τη σημασία των επικαλυπτόμενων, και συχνά αντικρουόμενων, ‘φαντασιακών παραστάσεων για το χωροχρόνο’ που βιώνουμε στην καθημερινή ζωή. Γιατί η ιδέα της ‘ανάπτυξης’, όπως όλες οι μορφές εξουσίας, δεν είναι ίδια για όλους. Η κυρίαρχη δυτική ιδέα της ανάπτυξης αμφισβητείται από ένα ευρύτατο φάσμα ομάδων- από την αλ-Κάιντα μέχρι εκείνους τους Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς που ασχολούνται με περιβαλλοντολογικά και ανθρωπιστικά ζητήματα, ή με προσδοκίες ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο, χωρίς τη μεσολάβηση του κράτους.


Έτσι, λοιπόν, τα σημαντικά ερωτήματα που γεννώνται όταν αντιλαμβανόμαστε το ‘χώρο’, το ‘χρόνο’ και την ‘εξουσία’ ως ένα, ως αξεχώριστα το ένα από το άλλο, έχουν ως εξής: ‘ Σε ποιο βαθμό η πολλαπλότητα των φαντασιακών παραστάσεων για το χωροχρόνο καθιστά δυνατή την ύπαρξη μιας αξιόλογης, εκλεγμένης και υπεύθυνης εξουσίας στο μέλλον;’ Με άλλα λόγια, ‘οι εκλεγμένοι εδαφικοί χώροι δημοκρατίας θα είναι αρκετά ισχυροί- θα έχουν τον αναγκαίο σεβασμό και συναίνεση από ένα κατακερματισμένο δημόσιο σώμα- ώστε να διατηρήσουν τη μεσολαβητική ισχύ τους μεταξύ διαφορετικών πολιτικών θέσεων;’ Ή ‘αντίθετα, θα στραφούμε σε μη εκλεγμένα σώματα για να εκφράσουν τις ανησυχίες μας: Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς, Ηνωμένα Έθνη, ΝΑΤΟ και λοιπά;’ Μπορούμε να ελπίζουμε πως δεν ισχύει αναγκαστικά το ένα ή το άλλο. Και ότι οι εκλεγμένοι, υπεύθυνοι, εδαφικοί χώροι δημοκρατίας μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτές τις εποχές των πολλαπλών φαντασιακών παραστάσεων για το χωροχρόνο, έχοντας, παράλληλα, ως νομιμοποιητική, εκλεγμένη δύναμη, την τελευταία λέξη.


Διαβάστε ακόμα


Μερικοί χρόνοι του χώρου (στα αγγλικά)


Συμμετοχικός αστικός σχεδιασμός στην Καραϊβική (στα αγγλικά)



Αφιέρωμα: πρόσφατα άρθρα, χρόνος/πολιτική
Ετικέτες: , , ,

|
0 σχόλια »

σχολίασε