→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

Re-public στο

Αναλύοντας τις παγίδες, αλλά και τις επιτυχίες των κοινοτήτων ανοιχτού λογισμικού, ο Αλέξιος Ζάβρας καταλήγει σε εφτά βασικές αρχές που οι μελλοντικές διαδικτυακές κοινότητες θα πρέπει να υιοθετήσουν για να καταφέρουν να επιβιώσουν στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο του Ίντερνετ.


Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια πληθώρα εξουσιοδοτικών τεχνολογιών βασισμένων σε δίκτυα επικοινωνίας γενικά και στο Ιντερνετ ειδικότερα. Ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των τεχνολογιών είναι η χρήση του Ίντερνετ ως υποδομής που επιτρέπει στους ανθρώπους να επικοινωνούν και να συνεργάζονται. Έχουμε δει πολλές διαφορετικές εκδηλώσεις αυτού του φαινόμενου, από τις πρώτες ανεπεξέργαστες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης μέχρι τα ανοιχτά wikis και τα προσωπικά και θεσμικά blogs. Σ’ αυτό το άρθρο ο Αλέξιος Ζάβρας χρησιμοποιεί τον γενικό όρο ‘wiki πολιτική’ για να αναφερθεί σε όλες εκείνες τις προσπάθειες που χρησιμοποιούν την εξουσία του Ίντερνετ για να προωθήσουν και να πετύχουν διάφορους πολιτικούς στόχους.


Μολονότι η γενική συναίνεση για τα πλεονεκτήματά της είναι αδιαμφισβήτητη, η wiki πολιτική δεν αποτελεί εύκολο δρόμο ή πέρασμα ασφαλές από κινδύνους. Ευτυχώς, μπορούμε να κάνουμε πολλές χρήσιμες παρατηρήσεις και να αντλήσουμε αξιόλογα συμπεράσματα από ένα ευρύ φάσμα τέτοιων διαδικτυακών κοινοτήτων που υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό.


Παρόλο που το φαινόμενο αυτό μοιάζει πρόσφατο, η χρήση των τεχνολογιών επικοινωνίας για πολιτικούς και κοινωνικούς στόχους δεν είναι μια νέα τάση. Με την έλευση των σύγχρονων δικτύων υπολογιστών, οι διαδικτυακές κοινότητες σχηματίστηκαν αμέσως. Στις περισσότερες από αυτές μετέχουν άνθρωποι που μοιράζονται κοινά ακαδημαϊκά ή επιστημονικά ενδιαφέροντα. Και, ήδη, από τους πρώτους μήνες, σχηματίστηκαν κοινότητες που συνδέονται με κοινές πολιτικές ιδέες.


Πριν ακόμη το ARPANET γίνει λειτουργικό, οι J.C.R. Licklider και Roert W.Taylor προέβλεψαν, το 1968, την πρόκληση που αποτελούσε για την κοινωνία η ανάπτυξη των δικτύων υπολογιστών:


Πρώτον, η ζωή είναι πιο ευτυχής για το διασυνδεδεμένο άτομο γιατί οι άνθρωποι με τους οποίους υπάρχει μεγαλύτερη αλληλεπίδραση επιλέγονται μάλλον λόγω κοινών ενδιαφερόντων και σκοπών παρά λόγω τυχαίας εγγύτητας. Δεύτερον, η επικοινωνία είναι πιο αποτελεσματική και παραγωγική και, συνεπώς, πιο ευχάριστη. Τρίτον, μεγάλο μέρος της επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης γίνεται μέσα από προγράμματα και πρότυπα προγραμματισμού, που είναι απαιτητικά αλλά και προσφέρουν ικανοποίηση. Και, τέταρτο, υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για όλους (που διαθέτουν μια κονσόλα) να βρουν την κλίση τους, γιατί ολόκληρος ο κόσμος της πληροφορίας, με όλα τα πεδία και τους επιστημονικούς κλάδους του, είναι ανοιχτός γι’ αυτούς, με προγράμματα έτοιμα να τους καθοδηγήσουν ή να τους βοηθήσουν στην εξερεύνησή τους.


Κατά πόσο το αποτέλεσμα είναι καλό ή κακό για την κοινωνία, εξαρτάται από το ερώτημα: ‘Η διαδικτύωση είναι προνόμιο ή δικαίωμα;’ Εάν μόνο ένα ευνοημένο τμήμα του πληθυσμού έχει την ευκαιρία να απολαύσει το πλεονέκτημα της ‘ενισχυμένης νοημοσύνης’, το δίκτυο μπορεί να κάνει ακόμη μεγαλύτερο το χάσμα σε ό, τι αφορά στις πνευματικές ευκαιρίες.


Από την άλλη πλευρά, εάν η ιδέα του δικτύου αποδειχτεί ότι μπορεί να κάνει για την εκπαίδευση αυτό που κάποιοι οραματίστηκαν με ελπίδα, εάν όχι με συγκεκριμένο, λεπτομερές πρόγραμμα, και εάν υπάρξει πνευματική ανταπόκριση, τότε το όφελος για το ανθρώπινο είδος θα είναι ανεκτίμητο.


Λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, κι ενώ το ARPANET διαμορφωνόταν με μαζική συγκέντρωση κεφαλαίων, κάποια άτομα ξεκίνησαν το δικό τους ‘ARPANET των φτωχών’, το αποκαλούμενο USENET, με στόχο να δώσουν σε όλους τους χρήστες την ευκαιρία να μετάσχουν και να επωφεληθούν από ένα δίκτυο υπολογιστών. Μια από τις πρώτες ιδέες που εφαρμόστηκαν ήταν η δημιουργία της κοινότητας net.citizens.


Λόγω της τεχνικής επαγγελματικής προέλευσης της μεγάλης πλειονότητας των χρηστών του δικτύου, ήταν φανερό ότι οι κοινότητες που ενδιαφέρονταν για τεχνολογικά χαρακτηριστικά θα ήταν από τις πρώτες, τις μεγαλύτερες και τις πιο ζωντανές. Ο προγραμματισμός υπολογιστών ως επιστημονικός κλάδος αποτελούσε έναν κοινό δεσμό κι αυτές οι κοινότητες υπήρξαν τα πρώτα δείγματα κοινοτήτων ανοιχτού λογισμικού.


Μολονότι το αντικείμενο ενδιαφέροντος για τις κοινότητες ανοιχτού λογισμικού είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, η μακροβιότητά τους επιτρέπει κάποιες παρατηρήσεις για τη λειτουργία τους, ανεξάρτητα από το στενά εστιασμένο ενδιαφέρον τους. Κατά συνέπεια, βασιζόμενος στην εμπειρία μου με αυτές τις κοινότητες, θα προσπαθήσω να διατυπώσω και να μεταφέρω ορισμένα διδάγματα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν άμεσα στις κοινότητες που σχηματίστηκαν με την wiki πολιτική, ακόμη κι αν δεν υπάρχει ένας και μόνο τρόπος για να λειτουργήσει μια κοινότητα.


Το πιο σημαντικό είναι πως οποιοδήποτε τέτοιο έργο πρέπει να έχει μακροπρόθεσμη προοπτική. Ζούμε σήμερα σε έναν κόσμο που ο χρόνος είναι δώρο και η τεχνολογική πρόοδος μεταβάλλει διαρκώς την αντίληψή μας. Ωστόσο, για να πετύχει ένα κοινωνικό εγχείρημα, θα πρέπει να είναι διαθέσιμο για πολύ καιρό. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο του Ίντερνετ. Ο πιο σπάνιος πόρος, για τον οποίον όλα αυτά τα έργα μάχονται, είναι η ανθρώπινη προσοχή και εστίαση. Μέσα στον ωκεανό των έργων, υπάρχοντων και αναπτυσσόμενων, μια διαδικτυακή κοινότητα πρέπει να παρέχει κάτι πολύ ιδιαίτερο στα μέλη της, προκειμένου να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει. Συνεπώς, ακόμη και στα αρχικά στάδια σχεδιασμού οποιουδήποτε έργου, πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή ώστε να εξασφαλιστεί ότι θα είναι κατάλληλο και λειτουργικό για πολύ καιρό αφότου χαθεί ο αρχικός ενθουσιασμός. Διαφορετικά, ακόμη και τα μέλη της κοινότητας που θα ενδιαφέρονταν να συμμετάσχουν, θα το εγκαταλείψουν και θα στραφούν αλλού.


Μια άλλη παρόμοια άποψη είναι ότι σήμερα υπάρχουν πάρα πολλές παρόμοιες διαδικυακές κοινότητες. Ο εντυπωσιακός πολλαπλασιασμός τους έχει ως αποτέλεσμα η προσοχή του κοινού να διασκορπίζεται. Ως παράδειγμα από το πολιτικό πεδίο, μπορούμε να φανταστούμε την επίδραση της ύπαρξης ενός ανεξάρτητου προσωπικού blog για κάθε ενεργό πολιτικό. Παρόλο που η ποσοτική διαφορά θα ήταν εξαιρετικά μεγάλη για τους επικοινωνιακούς μηχανισμούς, ο συνολικός αριθμός θα ήταν σαρωτικός για τον πολίτη που θέλει απλώς να είναι ενημερωμένος (-η). Χωρίς αθροιστικές τεχνολογίες, οποιαδήποτε κοινωνική αλληλεπίδραση θα διασκορπιζόταν τόσο πολύ που θα θεωρείτο ανύπαρκτη.


Ένα συναφές θέμα είναι ότι οι διαδικτυακές κοινότητες οφείλουν να έχουν σαφή και διακριτή εστίαση: πρέπει να έχουν μια αποστολή και ένα σκοπό λειτουργίας και το πεδίο τους να είναι περιορισμένο. Μια κοινότητα που προσπαθεί να συμπεριλάβει τα πάντα, που καλύπτει τις διαφορετικές ανάγκες όλων των μελών της, χάνει την κύρια ιδιότητα που διαφοροποιεί και συγκροτεί μια κοινότητα: την κοινή άποψη.


Μια από τις μεγαλύτερες ευθύνες στη ζωή μιας κοινότητας είναι η αυτό-προστασία της. Ένα ατυχές αλλά αναπόφευκτο χαρακτηριστικό των συστημάτων ανοιχτής συνεργασίας είναι ότι η ίδια η εξουσία που ο καθένας έχει για να συνεισφέρει, μπορεί επίσης να τον κάνει να καταστρέψει την κοινότητα ή έστω να γίνει διασπαστικό μέλος της. Μια διαδικτυακή κοινότητα μπορεί εύκολα να διασπαστεί ή να εξαντληθεί ψυχικά, σε σημείο που ο συνδετικός ιστός της να μην είναι πλέον λειτουργικός. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν δρουν αναγκαστικά με κακόβουλα κίνητρα. Αντίθετα, συχνά πάσχουν απλώς από τελειομανία ή έχουν εμμονές για τη δέουσα διαδικασία.


Οι περισσότερες από τις μεγάλες, δραστήριες κοινότητες των προγραμματιστών λογισμικού ανοιχτού κώδικα έχουν μάθει, εδώ και πολύ καιρό, πώς να οχυρώνονται έναντι τέτοιων επιθέσεων. Οι πιο αποτελεσματικές λέξεις για την περιγραφή της επικοινωνιακής διαδικασίας είναι ‘ευγένεια’, ‘σεβασμός’, ‘εμπιστοσύνη’ και ‘ταπεινότητα’. Ένας άλλος καίριος παράγοντας είναι η ύπαρξη καλά προσδιορισμένων και δημοσιοποιημένων διαδικασιών που καλύπτουν, αν όχι όλες τις δραστηριότητες της κοινότητας, τουλάχιστον τις πιο σημαντικές: η αποδοχή των συνεισφορών και των νέων μελών πρέπει να γίνει πριν η κοινότητα φτάσει στο σημείο να αυτό-επιλέγει. Είναι προφανές ότι οι μέθοδοι προστασίας θα πρέπει να δίνουν μεγάλη προσοχή σε όλα τα νεοφώτιστα μέλη, σε μια προσπάθεια να τα αγκαλιάσουν και όχι να τα αποξενώσουν.


Μια άλλη παρατήρηση, που μοιάζει αρχικά να έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη άποψη ότι οι υποκείμενες τεχνολογίες του Ίντερνετ συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό της επικοινωνίας, είναι ότι στις διαδικτυακές κοινότητες η διαδικασία ψηφοφορίας πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως μέσο ύστατης ανάγκης. Μπορεί να ηχεί παράδοξο, δεν παύει όμως να είναι αλήθεια: μια υγιής κοινότητα πολύ σπάνια χρειάζεται να καταφύγει σε ψηφοφορία, αφού μπορεί να λάβει αποφάσεις μέσω του εποικοδομητικού διαλόγου και της γενικής συναίνεσης.


Τελευταίος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικός, είναι ένας πολύ πιο τετριμμένος κίνδυνος, στον οποίον θεωρώ ως τεχνολόγος ότι πρέπει να αναφερθώ. Μολονότι οι σύγχρονες εξελίξεις της τεχνολογίας είναι πράγματι θαυμαστές, δεν έχουμε φτάσει στο στάδιο να είναι μαγικές: η τεχνολογία από μόνη της δεν είναι ποτέ αρκετή. Οποιαδήποτε τεχνολογική εφαρμογή απαιτεί πόρους για να υπάρξει εγγύηση για επιτυχές αποτέλεσμα.


Είναι γνωστό ότι ενώ οι πόροι που σχετίζονται με τους υπολογιστές γίνονται κατανοητοί και παρέχονται, ο πιο σημαντικός πόρος που αφορά στην ανθρώπινη προσπάθεια αγνοείται ή θεωρείται δευτερεύων και εύκολα διαθέσιμος. Όλα τα συστήματα υπολογιστών που μπορούν να εφαρμόσουν μια πλατφόρμα wiki πολιτικής χρειάζονται ανθρώπους που θα προσφέρουν διαρκή φροντίδα. Τα καθήκοντά τους μπορεί να είναι ποικίλα, όπως διευθυντές, συντονιστές ή επιμελητές, αλλά ο ρόλος τους είναι σημαντικός και δεν πρέπει να παραγνωρίζεται. Ανάλογα με το εύρος του προγράμματος και της κοινότητας μπορεί να μη χρειάζεται να υπάρχει, για παράδειγμα, ένας ειδικός για θέματα ασφάλειας με πλήρη απασχόληση, αλλά η πτυχή της ασφάλειας του συστήματος πρέπει να αποτελεί το αντικείμενο δουλειάς κάποιου. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει ένα έργο αρκετό καιρό ώστε να κάνει τη διαφορά.


Συμπερασματικά, οι κοινότητες ανοιχτού λογισμικού έχουν ήδη μια μακρά ζωή πίσω τους. Αποτελεί πεποίθησή μου ότι πολλά μπορούμε να μάθουμε από τη ιστορία και την πείρα τους και αυτά τα διδάγματα μπορεί να έχουν εξαιρετική σημασία για άλλες διαδικτυακές κοινότητες που σχηματίζονται τώρα ή που θα σχηματιστούν στο μέλλον.


Διαβάστε ακόμα


Ανοιχτοί κώδικες: Φωνές από την επανάσταση του ανοιχτού λογισμικού


Ορισμός του ανοιχτού λογισμικού

Αφιέρωμα: wiki politics, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: αλέξιος ζάβρας , ανοικτή πρόσβαση , λογισμικό

1 σχόλιο

1. Ο/Η Στεφανίδης Φώτης :
   December 22nd, 2007 at 02:35

   …Ζούμε σήμερα σε έναν κόσμο που ο χρόνος είναι δώρο
   (Η ζωή είναι δώρο, ο χρόνος επιλογή προσωπική)

   Τα καθήκοντά τους μπορεί να είναι ποικίλα, όπως διευθυντές, συντονιστές ή επιμελητές, αλλά ο ρόλος τους είναι σημαντικός…
   (Φτάνει πια με αυτούς τους ινστρούκτορες, δε χωράνε άλλοι, ειδικά στο διαδίκτυο)

   
   

σχολίασε