Alain Bergounioux – Νικολά Σαρκοζί: Μια νέα δεξιά;

Ο Alain Bergounioux σημειώνει ότι ο πυρήνας του Σαρκοζικού λόγου είναι η έγκληση του ατόμου. Ο Σαρκοζύ υπερασπίζεται κυρίως το όραμα μιας κοινωνίας ατόμων όπου η συλλογικότητα απαξιώνεται και παρουσιάζεται συνήθως ως εξαναγκασμός.

Τρεις μήνες μετά την εκλογική νίκη του Νικολά Σαρκοζί, έχουμε πλέον μια ακριβή ιδέα γι’ αυτό που εκπροσωπεί στη γαλλική δεξιά-και τις ευρωπαϊκές δεξιές. Λέγεται ότι νίκησε λόγω των ιδεών του. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Διότι μια πολιτική ιδεολογία είναι αναπόσπαστη από μια στρατηγική, που σήμερα πάει μαζί με την επικοινωνία. Αυτά τα νήματα πρέπει να ξεδιαλύνουμε για μια διαυγή ανάλυση. Πρέπει ασφαλώς να αποφύγουμε την αναδρομική ψευδαίσθηση που θα απέδιδε στο λόγο του Νικολά Σαρκοζί υπερβολική συγκρότηση. Μια πολιτική ιδεολογία έχει να κάνει με ένα λιγότερο ή περισσότερο επιτυχές ‘μαστόρεμα’ που δεν αναζητεί την πρωτοτυπία αλλά την αποτελεσματικότητα.

Λίγο αφότου κυκλοφόρησε το βιβλίο του, Libre, το 2001, ο Νικολά Σαρκοζί καθόρισε τη στρατηγική του. Απέδωσε την αποτυχία του στις ευρωεκλογές του 1999 στο συγκεχυμένο μήνυμα της δεξιάς που δεν υπογράμμιζε αρκετά την αντίθεσή της στο σοσιαλισμό, αφήνοντας έτσι σημαντικό έδαφος στο Εθνικό Μέτωπο (Front National), το οποίο έφτασε στο 15% των ψήφων στις προεδρικές εκλογές του 1995 και συγκέντρωσε λίγο παραπάνω από 16% εφτά χρόνια αργότερα.

Η οικοδόμηση ενός corpus ιδεών για μια ‘δεξιά χωρίς συμπλέγματα’ υπήρξε η προτεραιότητα της δράσης του στα χρόνια που ακολούθησαν τη νίκη του Ζακ Σιράκ, το 2002, ερήμην του. Η τύχη του –και το σφάλμα του Ζακ Σιράκ εάν ήθελε πράγματι να απομακρύνει τον Νικολά Σαρκοζί από τη διαδοχή του-ήταν όταν διορίστηκε υπουργός Εσωτερικών, πόστο που κατείχε για τέσσερα περίπου χρόνια. Μπόρεσε έτσι να ενσαρκώσει τις αξίες της δημόσιας τάξης- μια διάσταση αποφασιστική για το εκλογικό σώμα της δεξιάς και της άκρας δεξιάς. Μπόρεσε να επικυρώσει, κατά κάποιο τρόπο, το λόγο του μέσα απ’ τις πράξεις του.

Πριν εξετάσουμε αυτό το ιδεολογικό corpus, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η εξέλιξη της δεξιάς με την παρώθηση του Νικολά Σαρκοζί εγγράφεται σε ένα κίνημα πιο ευρύ στην Ευρώπη. Πράγματι, τα μεγάλα συντηρητικά κόμματα οικοδόμησαν το λόγο τους και τα προγράμματά τους γύρω από τέσσερις βασικές διαστάσεις, την επιβεβαίωση του φιλελευθερισμού στις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές- ενός φιλελευθερισμού διαχειριστικού και λιγότερο ριζοσπαστικού απ’ ό, τι στη δεκαετία του 1980- το αίτημα για πιο αυστηρές πολιτικές ασφάλειας και μετανάστευσης, την υπεράσπιση της παραδοσιακής ηθικής που αναγνωρίζει τους ρόλους της Εκκλησίας και της θρησκείας, την αξιοποίηση των εθνικών ταυτοτήτων. Πρόκειται για στοιχεία που ποικίλλουν ανάλογα με τις πολιτικές καταστάσεις και τους συσχετισμούς δυνάμεων. Επανέρχονται όμως για να προσδιορίσουν τι σημαίνει να είναι κάποιος δεξιός σήμερα. Ήταν το σαφές σχέδιο που πρυτάνευσε στη συγκρότηση της Union pour une Majorite Populaire (Ένωση για μια Λαϊκή Πλειοψηφία) το 2002, υπό την προτροπή των Ζακ Σιράκ και Αλαίν Ζυπέ. Κατακτώντας το εργαλείο, την UMP, το 2004, ο Νικολά Σαρκοζί το ξανάκανε φιλόδοξο, αλλά πιο αιχμηρό και ορατό. Η ‘ρήξη’ που διεκδίκησε δεν ήταν μόνο σε σχέση με την ‘ενιαία αριστερή σκέψη’, αλλά και με τη ‘μετριοπάθεια’ του Ζακ Σιράκ.

Επικέντρωσε, πρώτα απ’ όλα, το λόγο του σε ορισμένες αξίες που επαναλαμβάνονται αδιάκοπα από το 2002, την ατομική αξία, την εργασία, το σεβασμό και το κύρος, τη θέληση, την αλληλεγγύη (εφόσον διαφέρει από τη βοήθεια), την πατρίδα. Ο Νικολά Σαρκοζί δεν αναφέρθηκε στον οικονομικό φιλελευθερισμό ως τέτοιο. Απέφυγε να χρησιμοποιήσει αφηρημένες έννοιες. Παρουσίασε την οικονομική του πολιτική μόνο σε εξειδικευμένα ακροατήρια. Ο πυρήνας του λόγου του ως υποψήφιου –και σήμερα ακόμη ως Πρόεδρου που βρίσκεται σε μόνιμη προεκλογική εκστρατεία, είναι να απευθύνεται στο άτομο. Υπερασπίζεται κυρίως το όραμα μιας κοινωνίας ατόμων όπου η συλλογικότητα απαξιώνεται και παρουσιάζεται συνήθως ως εξαναγκασμός.

Η κεντρική αρχή του αφορά την αναγνώριση της ατομικής αξίας. Πρέπει να αξιοποιούνται αυτοί που αξίζουν. Η ατομική αξία ακουμπά σε δύο έννοιες: την εργασία και το ρίσκο. Η ατομική αξία αναγνωρίζεται, από τη μια πλευρά, από την εργασία και την προσπάθεια και, από την άλλη πλευρά, από την ανάληψη ρίσκου. Ο Νικολά Σαρκοζί δεν εγγράφεται κυρίως σε μια λογική αναδιανομής αλλά μάλλον συνοδείας της κοινωνικής προαγωγής. Αυτό επιτρέπει μια σφοδρή κριτική της κρατικής βοήθειας και της θεωρίας της κοινωνικής ισότητας που αποδίδονται στο σοσιαλισμό. Συνδεδεμένη με αυτές τις αρχές είναι η αξιοποίηση της κληρονομιάς. Πρέπει να αποτελεί στόχο κάθε Γάλλου. Η κατοχή κληρονομιάς είναι καρπός εργασίας. Ενδυναμώνει την οικογένεια και πρέπει να μεταβιβάζεται ελεύθερα. Τα κυριότερα μέτρα που προτάθηκαν στην προεκλογική εκστρατεία προέκυψαν από αυτή την πολιτική λογική: το ‘να δουλεύουμε περισσότερο για να κερδίζουμε περισσότερα’, που αφορά τη φορολογική απαλλαγή των υπερωριών, την κατάργηση σχεδόν της φορολογίας στην κληρονομιά, φορολογικές ελαφρύνσεις για στεγαστικά δάνεια, ‘ελεύθερη επιλογή’ για την ηλικία συνταξιοδότησης, κατάργηση του σχολικού βιβλιάριου κλπ. Αυτές οι αξίες και αυτά τα μέτρα βρήκαν απήχηση στο εκλογικό σώμα της δεξιάς και της άκρας δεξιάς, στη φιλελεύθερη δεξιά όπως και στη διαμαρτυρόμενη δεξιά, που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τις αρχές της αλληλεγγύης και είναι κριτικές έναντι της φορολογίας, ακόμη κι αν οι εκλογείς της άκρας δεξιάς αναζητούν πρώτα απ’ όλα προστασία.

Το άλλο στοιχείο ενότητας του εκλογικού σώματος έχει προφανώς να κάνει με την υπόσχεση για δημόσια τάξη. Σύμφωνα με την συντηρητική φιλελεύθερη παράδοση, για να υλοποιηθούν οι ελευθερίες πρέπει να υπάρχει ασφάλεια. Η ευθύνη για τα παραπτώματα ανήκει πρώτα στα άτομα και όχι στην κοινωνία. Ο Νικολά Σαρκοζί καταδίκασε (με πολύ φαντασμαγορικό τρόπο) τη σοσιαλιστική ‘ ανεκτικότητα’, που είναι της μόδας από το 1968. Έτεινε (και εξακολουθεί) να αναγάγει τα προβλήματα της κοινωνίας στην κρίση της εξουσίας και της ηθικής. Ως υπουργός Εσωτερικών, ευνόησε την καταστολή, αντικαθιστώντας το είδος αστυνόμευσης που εγκαθίδρυσε η κυβέρνηση του Λιονέλ Ζοσπέν, με τους αστυνομικούς ελέγχους. Νόμοι διαδέχτηκαν νόμους. Οι δεσμεύσεις σχετικά με τη μετανάστευση δεν ήταν λιγότερες. Η ιδέα της ‘επιλεγμένης μετανάστευσης’ δίνει την εντύπωση ενός μεγαλύτερου ελέγχου. Συνδέοντας, στην προεκλογική εκστρατεία του και στη σύνθεση της κυβέρνησης, τη μετανάστευση με την εθνική ενσωμάτωση, έδωσε στο λόγο του για το έθνος έναν καταληκτικό τόνο.

Αυτές οι δυο δέσμες προτάσεων, που αποτελούν τους δυο πόλους που βρίσκουμε και στα άλλα μεγάλα κόμματα της δεξιάς στην Ευρώπη, συμπληρώθηκαν από ένα προσωπικό στυλ που συνέβαλε τα μέγιστα. Πράγματι, ο Νικολά Σαρκοζί έστησε ένα θεληματικό λόγο. Διαφωνώντας με την αντίληψη ενός Προέδρου, αν όχι διαιτητή, αφού οι πρόεδροι της Πέμπτης Δημοκρατίας δεν υπήρξαν ποτέ διαιτητές, τουλάχιστον αμέτοχου, υπερασπίζεται μια πρακτική των θεσμών έντονα προεδρική. Από την εκλογή του, η προσωποποίηση της εξουσίας είναι συστηματική. Αυτή η αντίληψη ενσάρκωσης της πολιτικής τον κάνει να ευνοεί την άμεση σχέση με τους πολίτες, περιορίζοντας τα ενδιάμεσα σώματα σε δευτερεύοντα ρόλο. Επιστρέφει έτσι σε μια πολιτική παράδοση –την οποία μπορούμε να χαρακτηρίσουμε βοναπαρτική και που ο γκωλισμός παρέτεινε παντρεύοντας την με τη δημοκρατία- που αξιοποιεί την πολιτική εξουσία και την κεντρικότητα του κράτους. Το όραμα του Νικολά Σαρκοζί για αλλαγή της κοινωνίας από τα πάνω, εντάσσεται στη θεματική των ‘μεγάλων συμφερόντων’ που συμπαρασύρουν την υπόλοιπη κοινωνία. Αυτό εξηγεί την αδυναμία των αναφορών του στην τοπική δημοκρατία, τα συνδικάτα και τις οργανώσεις, ακόμη και στην αρχή των αντι-εξουσιών (την οποία υπερασπίζεται μια πραγματικά φιλελεύθερη σκέψη).

Για να είμαι πλήρης και αντικειμενικός, οφείλω να αναφερθώ σε κάποιες αποχρώσεις που ο Νικολά Σαρκοζί προσέδωσε στο λόγο του (στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και στους μήνες που ακολούθησαν). Με την πρόταση για αναθεώρηση της ‘διπλής ποινής’, τη δυνατότητα αναγνώρισης του δικαιώματος ψήφου στους νόμιμους μετανάστες στις τοπικές εκλογές (ιδέα που εγκαταλείφθηκε γρήγορα), το πρόγραμμα για τα θύματα της νόσου του Αλτσχάιμερ, για να πάρουμε μερικά παραδείγματα, έδωσε κάποια δείγματα που απάλυναν κάπως τη σκληρότητα των προτάσεων του σχετικά με την άσκηση εξουσίας και τη δημόσια τάξη. Στους αποφασιστικούς μήνες της προεκλογικής εκστρατείας, ο υποψήφιος πολλαπλασίασε τις αναφορές σε ιστορικές προσωπικότητες της Αριστεράς, και συγκεκριμένα τον Ζαν Ζωρές και τον Λεόν Μπλουμ, για να χτίσει μια πιο οικουμενική αφήγηση της εθνικής ιστορίας. Μόλις εξελέγη, άρχισε να ανοίγει τις κυβερνήσεις του, πριν και μετά τις βουλευτικές εκλογές, σε εξέχοντες σοσιαλιστές και να συγκροτεί πλουραλιστικές κυβερνητικές επιτροπές. Ο Νικολά Σαρκοζί δεν θέλει να ασκεί ‘τριγωνικότητα’ μόνο στις ιδέες αλλά και στους ανθρώπους! Αυτό εξηγείται από το στρατηγικό του μέλημα να κατέχει αν όχι όλο τον πολιτικό χώρο, τουλάχιστον τον περισσότερο δυνατό, έτσι ώστε να αποτρέψει τη δημιουργία ενός αντιπολιτευτικού κέντρου- ο Φρανσουά Μπεϊρού απέσπασε παρόλα αυτά 7 εκατομμύρια ψήφους στον πρώτο γύρο της προεδρικής εκλογής- και να κρατήσει την Αριστερά σε μειοψηφική θέση.

Αυτή η σύντομη ανάλυση του πολιτικού λόγου του Νικολά Σακοζί επιτρέπει να χαρακτηρίσουμε αυτό που εκπροσωπεί στην ευρωπαϊκή δεξιά. Εφαρμόζει όντως έναν διαχειριστικό φιλελευθερισμό στις συγκεκριμένες κυβερνητικές πολιτικές. Πρόκειται όμως για έναν φιλελευθερισμό που φέρει τη σφραγίδα του κοινωνικού συντηρητισμού –που ευνοεί κυρίως τα ‘μεγάλα συμφέροντα’ όπου, εκεί, δεν τίθεται θέμα για τον ανταγωνισμό να κάνει παιχνίδι. Η αποδυνάμωση των συλλογικών προστασιών αγγίζει κυρίως τους μισθωτούς. Η κεντρικότητα του κράτους, με το ρόλο της πολιτικής εξουσίας, επιδιώκεται επίσης. Δεν αγγίζει μόνο τις πολιτικές που έχουν να κάνουν με τη δημόσια τάξη. Αφορά και στο παιχνίδι των μεγάλων επιχειρήσεων. Η προώθηση του ατόμου πηγαίνει μαζί με μια ιεραρχημένη αντίληψη της κοινωνίας. Το σημείο-κλειδί παραμένει το κεντρικό κράτος- όπως δείχνει η άκρατη προσωποποίηση της σημερινής εξουσίας. Αυτό συνοδεύεται από μια στρατηγική πολιτικής ηγεμονίας που επιδιώκει τη σταθερή αποδυνάμωση των αντιπολιτεύσεων, επιχειρώντας να τις κατακερματίσει. Μια από τις προϋποθέσεις για την επιβολή των όρων της πολιτικής συζήτησης είναι να ευνοηθούν οι αξίες, μια πολιτική πρακτική θεαματική και συναισθηματική, και όχι η αντιπαράθεση των ιδεών, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματικότητα και την επιβεβαίωση πεποιθήσεων που έχουν τις ρίζες τους σε πολιτικούς πολιτισμούς και σε ηθικές.

Απέναντι σ’ αυτή την πολιτική κατασκευή, το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να επισημάνουμε και να υπογραμμίσουμε τις αντιφάσεις. Μπορεί μια έκκληση για φιλελευθεροποίηση και νεωτερισμό να βασιστεί σε μια παραδοσιακή ρητορική και πολιτική πρακτική; Η ισχυρή συγκέντρωση εξουσιών και οι στενοί δεσμοί με την ‘τάξη των επιχειρήσεων’ δεν συμβαδίζει με τις όποιες αρετές μπορεί να έχει ο φιλελευθερισμός. Η απαλλαγή από κάθε φορολογία στις κληρονομιές αποτελεί απτή απόδειξη. Η ατομικιστική υπόσχεση προτιμά να αγνοεί ότι η ‘ισότητα των ευκαιριών’, για να είναι κάτι παραπάνω από λόγια, απαιτεί από το δημόσιο να παρέχει τις αναγκαίες προϋποθέσεις σε ό, τι αφορά στην επιμόρφωση, την αλληλασφάλεια έναντι της τύχης, τον περιορισμό του φορτίου των κληρονομιών. Χωρίς αυτά, διαμορφώνεται μια κοινωνία που αποτελείται, στην πραγματικότητα, από ομάδες στατικές, εσωστρεφείς, πολύ ιεραρχημένη, όπου η ισότητα ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας. Η δεύτερη αναγκαία ενέργεια για τους σοσιαλιστές είναι η έξυπνη αντιπολίτευση. Πρέπει να κινηθούμε σε δυο επίπεδα. Πρώτον, να πάρουμε κατά γράμμα τον Νικολά Σαρκοζί σε ό, τι αφορά στην εφαρμογή των αρχών του και των υποσχέσεων του. Αυτό προϋποθέτει να καταγράψουμε τις ενδεχόμενες επιτυχίες και να μην οχυρωθούμε πίσω από έναν οκνηρό αντι-φιλελευθερισμό που αρκείται σε διακηρύξεις… Στη συνέχεια, μπροστά στο νέο κυρίαρχο λόγο της δεξιάς, οφείλουμε να ανανεώσουμε τα θέματά μας και να προσδιορίσουμε τις προτάσεις μας για να φωτίσουμε ό, τι αναιρείται ή ελαχιστοποιείται από τον Νικολά Σαρκοζί- την αλληλεγγύη, το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών και των συνδικάτων, την ανεξαρτησία των μέσων επικοινωνίας, την αποκέντρωση, τη δίκαιη μεταχείριση απέναντι στον ανταγωνισμό, με μια λέξη, τα μέσα που είναι αναγκαία για να μπορούν όλοι, και όχι μόνο ορισμένοι, να μοιράζονται την ελευθερία

Αφιέρωμα: σαρκοζισμός
Ετικέτες: alain bergounioux , Γαλλία , κοινωνία πολιτών , σοσιαλισμός , φιλελευθερισμός

0 σχόλια »

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Alain Bergounioux – Νικολά Σαρκοζί: Μια νέα δεξιά;

σχολίασε