→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Gary A. Dymski – Συγκρίνοντας την Ελλάδα με την Καλιφόρνια: Προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης

Η Ελλάδα και η Καλιφόρνια είναι αφάνταστα διαφορετικές. Η Καλιφόρνια έχει τρεις φορές περισσότερο πληθυσμό και ένα ΑΕΠ πάνω από πέντε φορές μεγαλύτερο. Αυτά τα δυο μέρη απέχουν πολύ μεταξύ τους στον πλανήτη και έχουν πολύ διαφορετικές διασυνδέσεις με την παγκόσμια οικονομία. Παρόλα αυτά, οι συνθήκες τους έχουν εντυπωσιακά ίδια χαρακτηριστικά. Και τα δυο μέρη διέρχονται βαθιές δημοσιονομικές κρίσεις που απειλούν να καταστρέψουν τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας και συνοχής, και τα δυο ανήκουν σε ευρύτερες πολιτικές οντότητες όπου οι συνθήκες απέχουν από το να είναι ήρεμες ( πόσο μάλλον υγιείς). Ακόμη περισσότερο, και τα δυο αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα που εκφράστηκε πολύ καλά στους στίχους του ʺ Καλωσορίσατε στο Ξενοδοχείο Καλιφόρνια ʺ, μια επιτυχία του 1976 του συγκροτήματος The Eagles που εδρεύει στην Καλιφόρνια : ʺΜπορείτε να κάνετε τσεκ-άουτ ό, τι ώρα θέλετε, αλλά δεν μπορείτε ποτέ να φύγετεʺ.


Η καθόλου προφανής σύγκριση των συνθηκών στην Ελλάδα και την Καλιφόρνια θα μας επιτρέψει να δούμε αν η λύση για την Καλιφόρνια είναι να εξυγιάνει τη διακυβέρνηση του κράτους της. Η μόνη μεσοπρόθεσμη λύση για την Ελλάδα είναι να εργαστεί προς την κατεύθυνση της δημιουργίας Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Διαφορετικά, η έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη θα είναι ουσιαστικά αναγκαία. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα, από κοινού με διάφορα άλλα γειτονικά κράτη στην ευρωζώνη. Το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας ως μέρος του ΑΕΠ, το εμπορικό ισοζύγιο της και τα λοιπά, θυμίζουν πολύ εκείνα της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας ειδικότερα, μεταξύ των εθνών της ευρωπαϊκής περιοχής. Αυτό οδήγησε ορισμένους να κατασκευάσουν την καυστική και σκανδαλώδη ονομασία, ʺPIGSʺ.


Ωστόσο, τα ʺδομικά ελλείμματαʺ στο εμπόριο και τις κρατικές δαπάνες αυτών των νοτιοευρωπαϊκών εθνών δεν αποτελούν έκπληξη, λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό πρότυπο παραγωγής και εμπορίου ολόκληρης της ευρωζώνης. Η παραγωγή υψηλής παραγωγικότητας και η εξαγωγική ικανότητα αποτελεί μονοπώλιο της Γερμανίας και της Γαλλίας και η παραγωγή με χαμηλότερες αποδοχές και εξαγωγική ικανότητα άλλων τμημάτων της περιφέρειας της Ευρώπης.


Εάν καταρτίσουμε το ισοζύγιο της Ευρώπης, αυτά τα εθνικά “προβλήματα” εξαφανίζονται μέσα στη συνολική εικόνα της ισχύος της Ευρώπης. Εδώ όμως υπάρχει ένα catch -22. δηλαδή ένα δίλημμα χωρίς δυνατότητα διαφυγής λόγω των αμοιβαία συγκρουόμενων καταστάσεων. Εάν η Ευρώπη παραμείνει δυνατή, τότε οι αγορές θα αποτιμήσουν την Ευρώπη ως σύνολο, με τα ξεχωριστά έθνη-κράτη ως μέρος της οντότητάς της. Αλλά εάν η Ευρώπη διασπαστεί, τότε κάθε χώρα θα βρεθεί μόνη της και τα πιο ανίσχυρα έθνη θα πρέπει πράγματι να προσαρμοστούν περισσότερο- και θα υπάρχουν περισσότερα ρίσκα σε ό, τι αφορά την ικανότητα εξόφλησης των χρεών τους- τα επόμενα χρόνια.


Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: τι είναι η Ευρώπη; Είναι μήπως το ευρώ; Είναι η Γερμανία τόσο επιφυλακτική επειδή δεν θέλει να επιβραβεύσει μια αποτυχία ενός κράτους-μέλους που οφείλεται σε έλλειψη πειθαρχίας, επειδή δεν θέλει να δημιουργήσει προηγούμενο- ή και για τα δυο; Εάν όμως επιβληθεί στην Ελλάδα μια συμφωνία που δεν μπορεί να εφαρμοστεί και θα αποτύχει, για ποιο λόγο οι αγορές θα πιστέψουν ότι το μέλλον θα είναι καλύτερο για την Πορτογαλία ή την Ισπανία; Τα πρόσφατα στοιχεία από τη Γαλλία δείχνουν ότι τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις ανησυχούν μήπως η κατάρρευση του ευρωπαϊκού χάρτινου πύργου θα πλήξει το έθνος τους.


Η εξίσωση του “να σώσουμε την Ευρώπη” με το “να σώσουμε το ευρώ επιβάλλοντας δημοσιονομική πειθαρχία στα κράτη-μέλη” αποτελεί βασικό σφάλμα. Θα καταλάβουμε γιατί αν δούμε το παράδειγμα της Καλιφόρνιας. Η Καλιφόρνια έχει ένα έλλειμμα 20 δις δολαρίων ή και παραπάνω τα τελευταία τρία χρόνια, σε έναν βασικό προϋπολογισμό περίπου 100 δις δολαρίων. Η Καλιφόρνια έχει επί πλέον συσσωρεύσει έναν μεγάλο όγκο μη καταγεγραμμένου χρέους-ειδικά μέσω κρατικών ομολόγων- σε τόσο υψηλό επίπεδο που το κράτος πρέπει να δεσμεύει περίπου 6% των δαπανών του στην εξυπηρέτηση του χρέους και μπορεί να δανειστεί λίγο παραπάνω. Μέρος του χρέους συσσωρεύτηκε το 2003-04, όταν η Καλιφόρνια δανείστηκε 15 δις δολάρια για να καλύψει μέχρι το τέλος του έτους, όπως την υποχρεώνει ο νόμος, ένα κενό στον προϋπολογισμό. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι πολιτείες εντέλλονται να ισοσκελίζουν τους προϋπολογισμούς τους, αυτή ήταν συμπεριφορά μιας δυσλειτουργικής κυβέρνησης. Κατά συνέπεια, το περιοδικό The Economist ανέφερε στο τεύχος της 10ης Ιουνίου 2009 ότι η Καλιφόρνια ήταν μια χρεοκοπημένη πολιτεία. Το κακό δημοσιονομικό ιστορικό της Καλιφόρνιας δεν επέδρασε στο αμερικανικό δολάριο, και δεν υπάρχει καλιφορνέζικο δολάριο. Λόγω της ύπαρξης ενός ενοποιημένου ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και της δυνατότητας της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να τυπώνει χρήμα αν είναι απαραίτητο, τα ελλείμματα κάθε πολιτείας δεν πυροδοτούν ποτέ αντιδράσεις των χρηματαγορών. Στην πραγματικότητα, οι δαπάνες στο επίπεδο της πολιτείας αποτελούν μόνο ένα ποσοστό των δημοσίων δαπανών στην Καλιφόρνια. Πιο σημαντικές είναι οι ομοσπονδιακές δαπάνες. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση λαμβάνει 55% του δημοσίου εισοδήματος που εισπράττεται εντός των συνόρων των Ηνωμένων Πολιτειών. Διοχετεύει το 20% στις κυβερνήσεις των πολιτειών και στις τοπικές κυβερνήσεις και δαπανά το υπόλοιπο απευθείας. Τα χρήματα αυτά διοχετεύονται άμεσα ή έμμεσα σε ιδιώτες και εταιρίες σε κάθε πολιτεία, με βάση τις συμβάσεις που έχει κάνει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση για την υγεία, τη συνταξιοδότηση και άλλα προγράμματα. Πολιτείες με υψηλότερο εισόδημα (όπως η Καλιφόρνια) λαμβάνουν λιγότερα ομοσπονδιακά έσοδα από αυτά που καταβάλλουν οι κάτοικοι και οι επιχειρηματίες τους, ενώ πολιτείες με χαμηλότερο εισόδημα λαμβάνουν περισσότερα. Οι επιστροφές που λαμβάνει η Καλιφόρνια ανέρχονται στο 78% των καταβολών της. Αυτός ο ʺ φόροςʺ που επιβάλλεται στην Καλιφόρνια εξασφαλίζει μια πιο ισότιμη ευημερία στις Ηνωμένες Πολιτείες ως σύνολο. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση κατανέμει απευθείας λιγότερο από τις μισές δημόσιες δαπάνες των Ηνωμένων Πολιτειών, διατηρώντας έτσι το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας της χώρας, τα δημόσια προγράμματα υγείας και ασφάλισης και λοιπά.


Αυτό λοιπόν που προστατεύει την Καλιφόρνια είναι το γεγονός ότι είναι μελος της ζώνης του δολαρίου των 50 πολιτειών, η οποία έχει εντός των συνόρων της μια κεντρική τράπεζα που δημουργεί όση ρευστότητα χρειάζεται για να διατηρείται η ανάπτυξη και να αποφεύγεται ο υπερβολικός πληθωρισμός. Το χρέος της Καλιφόρνιας είναι καταγεγραμμένο περίπου σε καθεστώς “σκουπιδιού” και η ικανότητά της να το εξυπηρετήσει είναι όλο και πιο επισφαλής, δεν έχει όμως ένα νόμισμα που οι κερδοσκόποι μπορούν να κάψουν. Το ίδιο ισχύει, φυσικά, για τη Νέα Υόρκη, τη Νεβάδα και άλλες ελλειμματικές πολιτείες.


Οι περιπτώσεις της Ελλάδας και της Καλιφόρνιας βρίσκονται λοιπόν σε πλήρη αντίθεση. Η Ελλάδα δείχνει τη βούληση να υποστεί όλες τις θυσίες που απαιτούνται για να θέσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της υπό έλεγχο, συμπεριλαμβανομένης της βούλησης να ανοίξει κάποιες συμβάσεις που αφορούν θέματα αποδοχών και αρχαιότητας. Η Ελλάδα δεν κατάφερε να αποτρέψει τις επιπτώσεις σε ό, τι αφορά το χρέος της, ωστόσο δεν έχει τη δυνατότητα να τυπώσει ευρώ, δεν έχει άλλο νόμισμα και δεν είναι σε θέση να βρει οδό διαφυγής κερδίζοντας αυξητικά ευρώ μέσω του εμπορίου. Η Καλιφόρνια, αντίθετα, κατάφερε να πουλήσει τα χρεώγραφά της με σχετική άνεση. Ο δημόσιος τομέας στην Καλιφόρνια έκανε πολλές θυσίες τα τελευταία χρόνια, αποδείχτηκε όμως ότι δεν ήταν αρκετές για να επιλύσουν το θέμα του ελλείμματος. Αυτό θα απαιτούσε αύξηση της φορολογίας και το σύνταγμα της πολιτείας της Καλιφόρνιας απαιτεί μια ψηφοφορία 2/3 στο νομοθετικό σώμα. Οι Δημοκρατικοί έχουν ευρεία πλειοψηφία -64%- αλλά δεν έχουν αρκετές ψήφους για να περάσουν παρόμοιες αυξήσεις κόντρα στην αντιπολίτευση των Ρεπουμπλικάνων. Ως ισχυρή πλειοψηφία, οι Δημοκρατικοί δεν θέλουν να περικόψουν τις δαπάνες για το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας και την παιδεία περισσότερο απ’ όσο τις έχουν ήδη περικόψει, αλλά οι Ρεπουμπλικάνοι δεν θα συμφωνήσουν σε έναν συμβιβασμό. Για να αλλάξει η αναλογία των 2/3 θα έπρεπε να αλλάξει το σύνταγμα της πολιτείας, κι αυτό θα απαιτούσε την ψήφο της πλειοψηφίας στις γενικές εκλογές. Έτσι, η Καλιφόρνια είναι παγιδευμένη σε ένα δίλημμα που δημιούργησαν οι κανόνες που επέβαλε στον εαυτό της και που οι οργισμένοι ψηφοφόροι δεν επιθυμούν να αλλάξουν. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Καλιφόρνια έχουν κάνει τσεκ ιν σε διαφορετικές παγίδες διακυβέρνησης και όπως στο Hotel California τους είναι αδύνατο να φύγουν από κει: η Ελλάδα, εξαιτίας των πολιτικών δυνάμεων και των οικονομικών δομών στην υπόλοιπη ευρωζώνη και η Καλιφόρνια εξαιτίας των οργισμένων ψηφοφόρων της.


Προς τα πού οδεύουν, λοιπόν, αυτά τα δυο μέρη που πλήττονται από την κρίση; Ο Κυβερνήτης της Καλιφόρνιας, Σβαρτσενέγκερ, υποστηρίζει ότι πρέπει να διοχετευθεί περισσότερο ομοσπονδιακό χρήμα στην Καλιφόρνια, ενώ στο μεταξύ οι κάτοικοι της πολιτείας του έχουν βοηθηθεί από υψηλότερα επίπεδα ομοσπονδιακών δαπανών. Οι Καλιφορνέζοι πρέπει να ψηφίσουν για την αναθεώρηση του συντάγματός τους, αλλά μπορεί να μην το κάνουν, ελπίζοντας ότι οι ομοσπονδιακές δαπάνες και η μακροοικονομία θα τους βγάλουν από την κρίση. Αυτή είναι η τραγωδία της Καλιφόρνιας: διατηρώντας ανέφικτες ελπίδες ότι η τύχη θα τους χαμογελάσει στο τέλος, οι Καλιφορνέζοι αποφεύγουν τις σκληρές επιλογές τώρα, κάνοντας έτσι τις σκληρές επιλογές που τους περιμένουν αύριο ακόμη πιο δύσκολες. Η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή από το να πάρει δραστικά μέτρα σε ό, τι αφορά τις δαπάνες και τους φόρους. Το γεγονός ότι αυτό ήταν αναπόφευκτο, δεν το κάνει λιγότερο τραγικό. Η τραγωδία τελικά είναι ότι με αυτά τα μέτρα η Ελλάδα θα συνεχίσει να είναι μέλος της ευρωζώνης έναντι ενός εξωφρενικού τιμήματος σε ύφεση, αυξημένη ανισότητα και περιορισμένες δημόσιες υπηρεσίες. Και εάν η Ελλάδα αποδείξει ότι είναι ικανή να παραμείνει στην ευρωζώνη, οι κερδοσκόποι δεν θα σταματήσουν να επιτίθενται στονεπόμενο εθνικό κρίκο της αλυσίδας. Εάν η Ελλάδα δεν τα καταφέρει, είναι απίθανο όχι μόνο η Ισπανία και η Πορτογαλία, αλλά ακόμη και η Γαλλία να μπορέσουν να αντισταθούν στις κεντρόφυγες δυνάμεις που δημουργήθηκαν από την ανάγκη επαναβεβαίωσης του δημοσιονομικού ισολογισμού μέσα σε μακροοικονομική επιβράδυνση και πολιτική ένταση.


Το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών δείχνει μια διαφορετική οδό. Σε μια λειτουργική ένωση, αφιερωμένη σε ένα ελάχιστο επίπεδο ευημερίας σε ολόκληρη ην περιοχή της ένωσης, υπομονάδες με χαμηλότερο εισόδημα, μέσα σε ένα ευρύτερο σύνολο, δέχονται μεταγγίσεις καθαρών εσόδων από υπομονάδες με υψηλότερο εισόδημα. Αυτό δεν μπορεί να γίνει προβληματικό ή αντικείμενο πολιτικής διαμάχης. Για άλλη μια φορά, η περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι διαφωτιστική: πολλοί μη Καλιφορνέζοι στις Ηνωμένες Πολιτείες ζηλεύουν και παράλληλα είναι δύσπιστοι με τους Καλιφορνέζους και πολλοί Καλιφορνέζοι θεωρούν όσους μένουν σε άλλα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών ως ανίδεους. Η ομοσπονδιακή ένωση δεν κάνει τις ενδοεθνκές αντιπαλότητες να εξαφανίζονται, αλλά αμβύνει τις γωνίες τους, καθώς η μακροοικονομική, δημοσιονομική και νομισματική πολιτική συνδέει, στο τέλος, όλους τους Αμερικανούς μαζί.


Τα διδάγματα εδώ είναι σαφή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, έθνη όπως η Ελλάδα δεν θα υποχρεώνονταν να ισοσκελίσουν όλες τις δημόσιες δαπάνες εντός των συνόρων: το ζήτημα της αντιμετώπισης των δημοσίων δαπανών θα ετίθετο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Ελλάδα θα έπρεπε απλώς να ισοσκελίσει το όποιο μέρος των συνολικών δημοσίων δαπανών βρισκόταν υπό άμεσο έλεγχο σε κρατικό επίπεδο. Το χρηματοοικονομικό σύστημα θα έπρεπε να ώστε οι κερδοσκόποι να κρατηθούν σε απόσταση. Οι υπερτράπεζες και τα ταμεία δεν θα είχαν τη δυνατότητα να παίζουν βραχυπρόθεσμα παιχνίδια, ενώ θα μπορούσαν να επιτευχθούν σύνθετες μακροπρόθεσμες συμφωνίες.


Προς το παρόν, βέβαια, αυτό είναι άπιαστο όνειρο: οι διασυνοριακές δαπάνες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι πολύ λιγότερες από τις μισές δημόσιες δαπάνες στην Ευρώπη, και ακόμη κι αυτό προκαλεί συχνά πικρόχολες διαμαρτυρίες. Αλλά εάν αυτό είναι προς το παρόν άπιαστο όνειρο για την Ελλάδα και την Ευρώπη, υπάρχει στην πραγματικότητα εναλλακτική λύση έτσι ώστε αυτό που ονομάζεται “Ευρώπη” να επιβιώσει ως συνεκτική περιφερειακή οντότητα;


Εάν οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι “όχι”, τότε υπάρχει ατζέντα. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να κινητοποιηθεί σε τρία επίπεδα: πρέπει να εργαστεί με άλλα απειλούμενα έθνη για να έχουν κοινούς στόχους και ιδέες, πρέπει να εργαστεί εντός του πλαισίου του ευρώ για λογαριασμό των απειλούμενων εθνών και πρέπει να κιητοποιήσει τον πληθυσμό προκειμένου να αγωνιστεί για ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής και τη διατήρηση ενός πραγματικού κοινωνικού διχτύου ασφαλείας. Επιπλέον, η Ελλάδα πρέπει να συνεργαστεί με άλλα έθνη που στοχοποιούνται από τουςκερδοσκόπους, έτσι ώστε να φτάσουν σε συμφωνία για μια κοινή πρόταση. Εάν η Πορτογαλία ή η Ισπανία τάσσονταν στο πλευρό της Γερμανίας εναντίον της Ελλάδας, αυτό θα ήταν αυτοκτονικό για το όραμα της “μιας Ευρώπης”. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι μια δυνατή, καθαρή, τίμια συζήτηση για το κατά πόσο ʺμια Ευρώπηʺ μπορεί να κατασκευαστεί στον μετα-νεοφιλελεύθερο κόσμο. Είναι σαφές ότι η επιχειρηματολογία δεν τελειώνει με την “Ευρώπη” ή τη “Βραζιλία” ή τις Ηνωμένες Πολιτείες ως προνομιούχες οντότητες που η τύχη τους και οι μακροοικονομικοί κατευθυντήριοι μηχανισμοί είναι απρόσβλητοι από τις τρέχουσες παγκόσμιες τάσεις της κατάτμησης και της ύφεσης. Αντίθετα. Οι κερδοσκόποι πρέπει να παταχθούν παγκόσμια κι νας παγκόσμιος δημοσιονομικός μηχανισμός πρέπει κάποτε να βρεθεί. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι μια δυνατή, καθαρή, τίμια συζήτηση για το κατά πόσο “μια Ευρώπη” μπορεί να κατασκευαστεί στον μετα-νεοφιλελεύθερο κόσμο. Είναι διακαής η ελπίδα η συζήτηση αυτή να καταλήξει με την αναγνώριση του όφελους μιας πραγματικής ένωσης εντός της Ευρώπης. Δεν έχει έρθει το τέλος των πραγμάτων, απέχουμε από την άλλη όχθη αυτού του ποταμού. Ωστόσο, ο,τιδήποτε λιγότερο προκαλεί την καταστροφή -για τη δημοκρατία, για την ηγεσία και για το μέλλον του κόσμου. Κανείς δεν μπορεί να το υποστεί αυτό τώρα.

Αφιέρωμα: κρίση δημόσιου χρέους
Ετικέτες: Gary Dymski , ΕΕ , ελλάδα , Καλιφόρνια , οικονομική κρίση , χρέος

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website