Henrik Ingo – Ηθική, ελευθερία, και εμπιστοσύνη

Το μεγάλο επίτευγμα του φαινόμενου του Web 2.0, υποστηρίζει ο Henrik Ingo, είναι ότι έχει αυξήσει σημαντικά τη μάζα των χρηστών που, ενστικτωδώς τουλάχιστον, εκτιμούν τις χαρές του μοιράσματος (Youtube), της επικοινωνίας (forums, Facebook), της πρόσβασης στην πληροφορία (blogs). Δεν μπορεί (ακόμη) ο καθένας να είναι ενεργός χρήστης του Linux, αλλά μέσα από το Web 2.0 το ίδιο σύστημα αξιών διεισδύει σε ένα ευρύτερο πλήθος.

Πρόσφατα, το republic.gr με κάλεσε να λάβω μέρος σε μια συζήτηση με στόχο ‘μια κριτική στο κοινωνικό web εστιασμένη σε πέντε άξονες: παραγωγή, εκμετάλλευση, ατομικότητα/ συλλογικότητα, πολιτιστική διαφορά, ακτιβισμός’, την οποία το re-public ξεκίνησε με έναν διάλογο μεταξύ του Trebor Scholz και του Paul Hartzog.

Το έργο αυτό ήταν για μένα αναπάντεχα δύσκολο στην κατανόησή του. Η προτεινόμενη ορολογία μου φαινόταν ξένη, παρόλο που υποτίθεται ότι είμαι ειδικός στο Ίντερνετ, την επικοινωνία, το μοίρασμα και όλα αυτά που το Web 2.0 υποτίθεται ότι είναι. Εννοώ, πώς γίνεται όταν πληρώνουμε 10 ευρώ για να πάμε στον κινηματογράφο να μιλάμε για ψυχαγωγία, ενώ όταν κάνουμε –δωρεάν!- κάτι στο Facebook να είναι εκμετάλλευση;

Καθώς έχω παρακολουθήσει μόνο τις βασικές σπουδές Οικονομίας και/ή Κοινωνικών Επιστημών, στην αρχή φοβήθηκα ότι επρόκειτο για κάποιο ακαδημαϊκό πλαίσιο που δεν μπορούσα να καταλάβω και επομένως δεν θα μπορούσα να συμμετάσχω σ’ αυτό. Διαβάζοντας όμως άλλους σχολιαστές πάνω στο το θέμα, ειδικότερα τη συμβολή του Michel Bauwens, μπορώ πλέον να αφήσω ένα στεναγμό ανακούφισης: Δεν είμαι εγώ που δεν μπορώ να καταλάβω, αλλά αυτοί! Η όλη πλαισίωση του θέματος είναι λάθος. Ακούστε παιδιά, οι χρήστες των Facebook, Flickr, YouTube και MySpace δεν αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης ή τουλάχιστον όχι με την έννοια που προτείνετε να χρησιμοποιείται η λέξη. Στην πραγματικότητα, είναι σύμμαχοι στην αναζήτηση ανοιχτής επικοινωνίας και/ή μοιράσματος περιεχομένου, ακόμη και με τη λιγότερο ευνοϊκή ερμηνεία παρέχουν μια υπηρεσία ψυχαγωγίας (όπου να μοιράζεσαι ή να παρακολουθείς ένα βίντεο είναι εξίσου ψυχαγωγικό) και επομένως δεν εκμεταλλεύονται κανέναν.

‘Το Ίντερνετ αλλάζει τα πάντα’, λένε. Ως μηχανικός –και χάκερ- είναι παρήγορο να σκέφτεσαι ότι οι τεχνικές καινοτομίες μπορούν να αλλάξουν ολόκληρους τρόπους ζωής, την οργάνωση ολόκληρων κοινωνιών. Ναι, έχει συμβεί στο παρελθόν. Η ατμομηχανή οδήγησε στη βιομηχανοποίηση και τον καπιταλισμό. Η εφεύρεση του τυπογραφικού πιεστηρίου οδήγησε στην επανάσταση ενάντια στην κατεστημένη θρησκεία μιας ηπείρου. Και με την ευκαιρία, ξέρετε ότι η νομοθεσία για το κοπυράιτ θεσμοθετήθηκε μόνο μετά την εφεύρεση του τυπογραφικού πιεστηρίου; Η εξήγηση είναι ότι πριν από αυτή την εφεύρεση, η ίδια η πράξη να παράγει κάποιος ένα χειροποίητο αντίγραφο ενός έργου σε ακριβό χαρτί, ή ακόμη καλύτερα σε δέρμα, αποτελούσε εξαιρετική τιμή, και σίγουρα δεν ήταν μια πράξη που κανείς θα ήθελε να περιορίσει τεχνητά μέσω της νομοθεσίας. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που ολόκληρο το καθεστώς του κοπυράιτ βρίσκεται σήμερα σε τέτοια κρίση με την έλευση μιας άλλης τεχνικής επανάστασης.

Για άλλη μια φορά: το Ίντερνετ αλλάζει τα πάντα. Και, επομένως, όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε αυτό το φαινόμενο μέσα από πλαίσια και έννοιες της ψυχροπολεμικής εποχής, κινδυνεύουμε να παρασύρουμε τους πάντες σε λάθος κατεύθυνση.

Τι είναι όμως αυτό το νέο σύστημα ; Στην προσπάθειά μου για ένα πλαίσιο ακαδημαϊκής χρήσης, η καλύτερη εξήγηση που έχω ακούσει μέχρι στιγμής προέρχεται από τον Stefan Meretz και το εγχείρημα Oekonux, η έννοια της ‘εμβρυακής μορφής’ (germ form). Εν συντομία, η εμβρυακή μορφή είναι κάτι που αναπτύσσεται στο εσωτερικό και ως τμήμα του παλιού και κυρίαρχου συστήματος, και που ταυτόχρονα υποδεικνύει το νέο σύστημα που πρόκειται να αντικαταστήσει το παλιό.

Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίφαση με τον καπιταλιστικό/ σοσιαλιστικό δυϊσμό, όπου οι καπιταλιστές και το εργατικό δυναμικό θεωρούνται ότι βρίσκονται σε αμοιβαία ανταγωνιστική δυναμική. Αντίθετα, μια εμβρυακή μορφή δεν αντιτίθεται εντελώς στο κυρίαρχο σύστημα. Για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε το λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα ως μια εμβρυακή μορφή ενός νέου τρόπου παραγωγής λογισμικού, ή το Web 2.0 ως μια νέα μορφή ψυχαγωγίας. Από τη στιγμή που υπάρχουν εταιρίες που κερδίζουν από τοτις εφαρμογές Ανοιχτού Κώδικα (και οι εταιρίες αυτές είναι σύμμαχοι ή μέλη της κοινότητας του Ανοιχτού Κώδικα, όχι εχθροί του ή εκμεταλλευτές), σαφώς ο Ανοιχτός Κώδικας δεν είναι εναντίον του καπιταλισμού. Ταυτόχρονα, είναι ένα πολύ διαφορετικό σύστημα από το παραδοσιακό καπιταλιστικό πρότυπο παραγωγής λογισμικού, το οποίο βασιζόταν στον αποκλεισμό.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η μετάβαση από τη φεουδαρχική στην καπιταλιστική κοινωνία. Η αστική τάξη αποτελούσε αρχικά μέρος του φεουδαρχικού συστήματος, θεωρείτο κατώτερη και ήταν υποτελής στην αριστοκρατία και τους κληρικούς, αν όχι στους ακτήμονες. Ταυτόχρονα-όπως γνωρίζουμε- αποτελούσε την εμβρυακή μορφή ενός νέου συστήματος που επρόκειτο να ανατρέψει ολόκληρο το φεουδαρχικό σύστημα που υπηρετούσε.

Συνεπώς, δεν μπορώ παρά να τονίσω όπως ο Bauwens: Το Ίντερνετ αλλάζει το σύστημα, και όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε αυτή την αλλαγή σύμφωνα με τα οικονομικά πρότυπα του 20ού αιώνα κάνουμε μεγάλο λάθος, γιατί κάτι τέτοιο οδηγεί στην άρνηση κάθε αλλαγής που συμβαίνει σήμερα.

Τι συμβαίνει λοιπόν και ποιοι είναι οι συντελεστές του νέου συστήματος; Ποιος είναι ρόλος αυτών των εταιριών του Web 2.0;

Οι Scholz και Hartzog έχουν δίκιο που τονίζουν ότι το ίδιο το Web 2.0 δεν αποτελεί μια νέα επανάσταση. Είναι η συνέχεια ενός φαινόμενου που βιώνουμε μέσα από την εξέλιξη όλων των τεχνολογιών του Ίντερνετ και του Ανοιχτού Κώδικα (οι οποίες είναι στενά συνυφασμένες). Συνεπώς μπορούμε εύκολα να περιγράψουμε τους συντελεστές και τις διαχωριστικές γραμμές με βάση την προσωπική εμπειρία μας από αυτή την εξέλιξη, πιθανώς προσθέτοντας κάποιες μικρές λεπτομέρειες που χαρακτηρίζουν το Web 2.0.

Από τη στιγμή που το Web 2.0 αποτελεί συνέχεια των προηγούμενων σταδίων εξέλιξης του Ίντερνετ (όπως το ‘Web 1.0’), το σύστημα αξιών του είναι το ίδιο. Αφορά το μοίρασμα (πληροφορίας), την ανοιχτή πρόσβαση, την οικοδόμηση κοινών αγαθών (commons), την ηθική των χάκερ που αποτελεί το θεμέλιο όχι μόνο του κινήματος του Ανοιχτού Κώδικα αλλά, επίσης, του Ίντερνετ. Επομένως το φάσμα των πρωταγωνιστών του Web 2.0 εκτείνεται από τους ενεργούς πολιτικούς χρήστες, όπως οι υπέρμαχοι του Creative Commons, μέχρι εκείνους που χαίρονται την πράξη να μοιράζονται ένα βίντεο, να κάνουν blogging ή chatting. Οι πρωταρχικοί ανταγωνιστές είναι εκείνοι που μάχονται για να εμποδίσουν την αναπόφευκτη πρόοδο: Η Microsoft με τις ενεργές και αμφίσημες προσπάθειές της κατά του λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα, οι μουσικές και κινηματογραφικές βιομηχανίες με τα πλοκάμια τους βαθιά χωμένα στην εθνική νομοθεσία και εκείνες που θέλουν να λογοκρίνουν την ελεύθερη ροή της πληροφορίας στο Ίντερνετ (για πολλαπλούς λόγους). Στη μέση βρίσκεται βέβαια η μεγάλη μάζα των χρηστών, που πραγματικά δεν έχουν ιδέα γι’ αυτό το σχίσμα- και αναμφίβολα πολλές από τις εταιρίες που εποφθαλμιούν το Ίντερνετ.

Το μεγάλο επίτευγμα του φαινόμενου του Web 2.0 είναι ότι έχει αυξήσει σημαντικά τη μάζα των χρηστών που, ενστικτωδώς τουλάχιστον, εκτιμούν τις χαρές του μοιράσματος (Youtube), της επικοινωνίας (forums, Facebook), της πρόσβασης στην πληροφορία(blogs). Δεν μπορεί (ακόμη) ο καθένας να είναι ενεργός χρήστης του Linux, αλλά μέσα από το Web 2.0 το ίδιο σύστημα αξιών διεισδύει σε ένα ευρύτερο πλήθος.

Μια εταιρία του Web 2.0 είναι συνήθως φτιαγμένη έτσι ώστε να διευκολύνει κάποια μορφή μοιράσματος –παρόλο που στην περίπτωση, για παράδειγμα, του Facebook, το μοίρασμα περιεχομένου, όταν υπάρχει, δε αποτελεί τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο ταξινόμησης, είναι ίσως καλύτερο να μιλάμε για πλούσια επικοινωνία (rich communication). Την ίδια στιγμή, οι εταιρίες του Web 2.0 αποκτούν την κυριότητα ενός κεντρικού κόμβου, όπως της ίδιας της (ιδιωτικής) τεχνολογίας μοιράσματος (εάν έχει κατασκευαστεί ως υπηρεσία web) ή τουλάχιστον το κοινό φόρουμ όπου λαμβάνει χώρα το μοίρασμα (εάν η τεχνολογία ή το πρωτόκολλο επικοινωνίας είναι ανοιχτό).

Ο Bauwens έχει δίκιο όταν υποστηρίζει ότι τα πρωταρχικά σημεία τριβής βρίσκονται εδώ, κι αυτό έχει να κάνει με το αν μια εταιρία θεωρείται ‘καλή’ ή ‘κακή’ από την κοινότητα. Μια εταιρία που αντιστέκεται επιτυχώς στην ανάγκη να ασκεί υπερβολικό έλεγχο, θεωρείται ως σύμμαχος που διευκολύνει το μοίρασμα και την επικοινωνία της κοινότητας, ενώ κάποια που δεν είναι σύμφωνη με τις αξίες της κοινότητας θα έχει πρόβλημα. Εκτός από την προσχώρηση σε αυτή την αξία των χάκερς για ένα commons μοιράσματος, άλλες αξίες μπορούν, επίσης, να παίξουν ρόλο. Ένα παράδειγμα είναι η εχεμύθεια, εάν μια εταιρία χαίρει εμπιστοσύνης σχετικά με τον χειρισμό πληροφοριών που αφορούν τους χρήστες της.

Μολονότι η καθαρά τεχνική (ντε φάκτο) ιδιότητα μιας υπηρεσίας να είναι ανοικτή αποτελεί καίριο παράγοντα για την ταξινόμηση της εταιρίας ως καλής ή κακής, το θέμα έχει, επίσης, να κάνει με την αντίληψη που έχει γι’ αυτή το κοινό (ή, για να είμαστε ειλικρινείς, με τις δημόσιες σχέσεις της). Ενδιαφέρον παράδειγμα αυτής της δυναμικής αποτελεί η Google. Παρόλο που η αποθήκευση όλου του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε διακομιστές της Google, και το σάρωμά του για διαφημιστικούς λόγους, δεν είναι καθόλου συμβατή με το σύστημα αξιών των χάκερς, εγώ και πολλοί φίλοι μου επιλέξαμε να χρησιμοποιούμε το Gmail για την καλύτερη πρόσβαση, τη φιλικότητα προς τον χρήστη, το καλό φιλτράρισμα των spam, ακόμη και την αξιοπιστία του. Εάν επρόκειτο, όμως, για τη Microsoft, ή ακόμη και τη Yahoo, κάποιοι θα επέλεγαν να μην χρησιμοποιήσουν μια ανάλογη υπηρεσία (εγώ ασφαλώς θα το έκανα).

Κατά συνέπεια, οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο καλό και το κακό δεν είναι τόσο απόλυτες όσο θα νόμιζε κανείς, τράμπες γίνονται συχνά. (Αυτό ασφαλώς δεν αφορά τα εκατομμύρια των χρηστών του Gmail που χρησιμοποιούν τη Google, χωρίς να έχουν ιδέα γι’ αυτό το θέμα). Για παράδειγμα, για μένα είναι μια αποδεκτή λύση να αποθηκεύω το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου στη Google, γιατί ξέρω ότι μπορώ να κατεβάσω το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου έξω απ’ αυτούς τους διακομιστές (και το κάνω όταν πρόκειται για αντίγραφα) στην περίπτωση που θέλω να αλλάξω υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Εάν δεν είχα αυτή την επιλογή, δεν θα επέλεγα να χρησιμοποιώ το Gmail. Εάν συγκρίνω αυτή την πλατφόρμα με μια άλλη, όπως το Facebook, δεν υπάρχει αντίστοιχη υπηρεσία για να κάνω ‘εξαγωγή’ των δεδομένων μου. Από την άλλη πλευρά, όμως, αυτά τα δεδομένα δεν είναι τόσο σημαντικά για μένα αυτή τη στιγμή, ούτως ή άλλως. Μπορώ λοιπόν να παίζω λίγο με το Facebook, έστω κι αν δεν είναι καθόλου συμβατό με τις αξίες των χάκερς, αφού η επικοινωνία που γίνεται εκεί δεν έχει αξία για μένα (ως δεδομένα).

Κατά συνέπεια, το κοινωνικό web δεν είναι απλώς ένα web μεταξύ φίλων, αλλά επίσης ένα web εμπιστοσύνης απέναντι στις εταιρίες που δρουν στην κοινότητα. Κι αφού μια τυπική υπηρεσία web 2.0 είναι έτσι κι αλλιώς δωρεάν, η εμπιστοσύνη αποτελεί κυρίαρχη αξία στο σύστημα και η ύπαρξη καλών πολιτών στο Ίντερνετ σημαντικό πλεονέκτημα για τις εταιρίες.

Αφιέρωμα: web 2.0
Ετικέτες: facebook , henrik ingo , web2.0 , ακτιβισμός , ανοικτή πρόσβαση , καπιταλισμός

0 σχόλια »

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Henrik Ingo – Ηθική, ελευθερία, και εμπιστοσύνη

σχολίασε