Richard Sandbrook – Δημιουργώντας τη σοσιαλδημοκρατία στον Παγκόσμιο Νότο |
Το γνωστό απόφθεγμα ότι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση υποσκάπτει τις σοσιαλδημοκρατίες, ιδίως στα εξαρτώμενα κράτη του παγκόσμιου Νότου, είναι λανθασμένο. Μελετώντας σοσιαλδημοκρατικού τύπου πολιτικές παρεμβάσεις στην Κόστα Ρίκα, τον Μαυρίκιος, τη Χιλή και την Κεράλα βλέπουμε ότι αυτές οι περιοχές όχι απλώς διατήρησαν ή ακόμα και βελτίωσαν τα κοινωνικά τους επιτεύγματα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αλλά (με την μερική εξαίρεση της Κεράλα) προώθησαν, ταυτόχρονα, την ανταγωνιστική θέση τους διαφοροποιώντας τις εξαγωγές τους.
• Η πρώτη είναι η έγκαιρη και βαθιά, μολονότι εξαρτώμενη, ενσωμάτωση στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία. Η σοσιαλδημοκρατία στην περιφέρεια αποτελεί αντίδραση στις νέες ανασφάλειες που δημιουργεί α) η άνοδος των δυνάμεων της αγοράς και β) η διάλυση των παραδοσιακών θεσμών αμοιβαιότητας που παρείχαν μια άτυπη μορφή κοινωνικής προστασίας σε δύσκολους καιρούς.
• Ο δεύτερος ιστορικός παράγοντας είναι η δημιουργία ενός ισχυρού κράτους. Η σοσιαλδημοκρατία είναι μια δεξιοτεχνική στρατηγική που εμπλέκει την παρέμβαση του κράτους στις δυνάμεις της αγοράς για να διασφαλιστούν στόχοι όπως η ισότητα, η από-εμπορευματοποίηση των ευκαιριών ζωής και η κοινωνικοποίηση των κινδύνων. Κατά συνέπεια, ένα σχετικά συνεκτικό και αποτελεσματικό κράτος με κάποια αυτονομία από την κυρίαρχη οικονομική τάξη είναι αναγκαίο.
• Η εμπορευματοποίηση της γεωργίας που αποδυναμώνει τους μεγάλους ιδιοκτήτες γης ενώ ενισχύει τους αγρότες και τις μεσαίες τάξεις είναι το πιο ευνοϊκό πρότυπο. Το γεγονός ότι οι αγρότες και οι μικροϊδιοκτήτες γης είναι ευάλωτοι στις δυνάμεις της αγοράς, τους προδιαθέτει σε κοινωνικούς κινδύνους. Μ’ αυτή την έννοια, η ιστορία της σοσιαλδημοκρατίας στον τρίτο κόσμο είναι παρόμοια με το βορειο-ευρωπαϊκό πρότυπο. Στη Σκανδιναβία, η σοσιαλδημοκρατία χρονολογείται από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν οι χώρες αυτές ήταν ακόμη οικονομικά καθυστερημένες και αγροτικές.
• Η ανάπτυξη μιας εύρωστης κοινωνίας πολιτών – με πληθώρα ανεξάρτητων οργανώσεων – είναι επίσης κρίσιμη σε ό, τι αφορά στην κατανόηση της επιτυχίας των σοσιαλδημοκρατικών κινημάτων. Πρόκειται για ένα περίπλοκο θέμα, το οποίο χειρίζεται εκτενώς το βιβλίο που προανέφερα.
Τρίτο και τελευταίο, φτάνουμε στους πιο άμεσους – δηλαδή, τυχαίους ή παρεμβατικούς – παράγοντες που διαμορφώνουν τη σοσιαλδημοκρατική τροχιά. Ένα συγκεκριμένο πρότυπο καπιταλιστικής αλλαγής, διαμόρφωσης του κράτους, ταξικής δομής και κοινωνίας των πολιτών δεν παράγει αναγκαστικά ένα σοσιαλδημοκρατικό καθεστώς. Όταν αυτό συμβαίνει, είναι αποτέλεσμα κρίσιμων χρονικών συγκυριών στην ιστορία μιας χώρας, όπου οργανωμένοι κοινωνικοί παίκτες, μέσα από πολιτικές μάχες, ωθούν τις κοινωνίες σε μια επιλεγμένη οδό. Τα κεντροαριστερά κινήματα, τα κόμματα ή οι συνασπισμοί που στηρίζουν ουσιαστικά αυτή την πολιτική είναι συνήθως οι πρωταγωνιστές. Η οργάνωση είναι ο κύριος τρόπος ενδυνάμωσης των κατώτερων και μεσαίων τάξεων. Άλλοι σημαντικοί συγκυριακοί παράγοντες στον παγκόσμιο Νότο είναι οι εξωτερικές επεμβάσεις, όπως οι δολοπλοκίες των υπερδυνάμεων και οι διεθνείς ιδεολογικές επιρροές.
Αυτή η διερεύνηση των διαμορφωτικών επιρροών οδηγεί στην εκτίμηση ότι υπάρχουν πολύ λίγες πιθανότητες να εμφανιστούν πολλές ευημερούσες σοσιαλδημοκρατίες στην παγκόσμια περιφέρεια. Δεν είναι πολλές οι χώρες που μπορούν να επιδείξουν τις δομικές προϋποθέσεις και τις κοινωνικοπολιτικές μορφές που οδηγούν σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Δεν ενδιαφερόμαστε, όμως, μόνο για τις πιθανότητες, που βασίζονται σε τακτικότητες και σε ομοιόμορφες ιστορικές αλληλουχίες. Πρέπει επίσης να συντονιστούμε στις δυνατότητες, στις ευκαιρίες για κρίσιμες ιστορικές καμπές.
Τέσσερα χαρακτηριστικά της παρούσας συγκυρίας αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης σοσιαλδημοκρατιών στην περιφέρεια. Πρώτον, η γενικευμένη απογοήτευση από τα ανησυχητικά αποτελέσματα της νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης από τη δεκαετία του 1980, τροφοδότησε ένα ακόμη καινοφανές ενδιαφέρον για τις σοσιαλδημοκρατικές στρατηγικές. Αυτό που είναι σαφές, ειδικά στη Λατινική Αμερική, είναι ότι οι κυβερνήσεις και οι διανοούμενοι μιλούν για τη βιωσιμότητα και την υπόσχεση της σοσιαλδημοκρατίας – μολονότι ο όρος αυτός καθαυτός μπορεί να μη χρησιμοποιείται. Στη Λατινική Αμερική, οι εκλογές μετά το 2000 έφεραν τη δημοκρατική ή σχεδόν δημοκρατική αριστερά στην εξουσία σε χώρες που αντιστοιχούν στα τρία τέταρτα του πληθυσμού της περιοχής: Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Βενεζουέλα, Ισημερινός, Νικαράγουα, Βολιβία και Χιλή. Οι κυβερνήσεις, τουλάχιστον στη Βραζιλία, την Αργεντινή, την Ουρουγουάη και τη Χιλή, όπως και στην Κόστα Ρίκα, υιοθέτησαν μια σοσιαλδημοκρατική οδό. Σε ορισμένες απ’ αυτές τις χώρες, όπως και στο Μεξικό (στο Τσιάπας), υπήρξαν εξεγέρσεις και διαδηλώσεις ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Η λατινοαμερικανική απόρριψη της, υποστηριζόμενης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, Ζώνης Ελεύθερου Εμπορίου, δείχνει ακόμη περισσότερο αυτή την απογοήτευση. Στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία ασκείται μεγάλη κριτική στη νεοφιλελεύθερη πολιτική μετά την οικονομική κατάρρευση του 1997 και τις πιέσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στις κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη οικονομική φιλελευθεροποίηση. Αυτή η κριτική είναι πιο αμβλυμμένη στην Υποσαχάρεια Αφρική, εξαιτίας της βαθύτερης εξωτερικής εξάρτησης, αλλά παρόλα αυτά αυξανόμενη. Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή ιδεολογικής ρευστότητας, που η έκβασή της παραμένει αστάθμητη.
Αφιέρωμα: σοσιαλδημοκρατία
Ετικέτες: richard sandbrook , παγκόσμιος-νότος , σοσιαλισμός , φιλελευθερισμός