Δημήτρης Σκάλκος – Προσεγγίζοντας την φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία |
Η παράλληλη κρίση των μοντέλων της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού στη μεταβιομηχανική εποχή οδηγεί στην αναζήτηση θεωρητικά λειτουργικών τρόπων υπέρβασής της. Η προσέγγιση της «φιλελεύθερης σοσιαλδημοκρατίας» δεν συνίσταται στη πραγματιστική σύγκλιση στο μέσο των δύο ρευμάτων, αλλά αντίθετα εδράζεται στη διαλεκτική σύνθεση ανάμεσα στον δημοκρατικό σοσιαλισμό και τον κλασσικό φιλελευθερισμό, η οποία προϋποθέτει την επαναβεβαίωση των αφετηριακών παραδοχών και των ηθικών-αξιακών πλαισίων τους.
‘Σοσιαλδημοκρατία’ είναι μια λέξη που σήμερα σημαίνει πολύ λίγα πράγματα.
Ralf Dahrendorf
Eίναι παράξενο πως από τα μεγάλα πολιτικά ρεύματα, μόνο ο φιλελευθερισμός στερείται ιδεολογίας
Anthony deJesay.
Τέλος, δε πρέπει να παραγνωρίσουμε την ορθή επισήμανση του αμερικανού οικονομολόγου και κατόχου Nobel Οικονομικών (1986) James Buchanan, ο οποίος υποστηρίζει ότι η υπέρμετρη προβολή του επιχειρήματος της αποτελεσματικότητας (efficiency) από τους φιλελεύθερους και ο κοινωνικός ωφελιμισμός οδηγεί στην παραγνώριση των αξιακών προϋποθέσεων του κλασσικού φιλελευθερισμού.
«Δεν υπάρχει ανακολουθία ανάμεσα στο σύστημα ελεύθερης αγοράς και στην επιδίωξη ευρύτερων κοινωνικών σκοπών»
Milton Friedman
• Τον τερματισμό της εξιδανίκευσης του κράτους, της «παχιάς ιερής αγελάδας». Η κρατολατρεία αποτελεί τη νομιμοποιητική βάση της Συντήρησης, δικαιώνει τις διαχειριστικές λογικές και τις καθεστωτικές πρακτικές, στηρίζοντας τελικά το status quo και αναπαράγοντας την οικονομική αναποτελεσματικότητα και τη διαπλοκή κρατικού μηχανισμού και ιδιωτικών συμφερόντων («παρεοκρατικός καπιταλισμός»). Στραγγαλίζει την κοινωνία των πολιτών και αποθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι.
«Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία μόνο φιλελεύθερη μπορεί να είναι.»
Monique Canto-Sperber
Συνθέσεις όπως η παραπάνω ίσως να συμβάλουν σε αυτό που ο Wilhelm Röpke, εκ των θεωρητικών της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, αναφέρει ως την συνεννόηση ανάμεσα σε φιλελεύθερους και σε φιλελεύθερους σοσιαλιστές. Και ίσως κατορθώσουν να προσφέρουν μία ρεαλιστική ουτοπία (Giddens), όχι στη βάση απρόσωπων σχεδίων κοινωνικής μηχανικής, αλλά με επίκεντρο την Civitas Humana.
* Το κείμενο βασίζεται σε ερευνητική εργασία που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου Ευρωπαϊκής Ενοποίησης & Πολιτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αφιέρωμα: σοσιαλδημοκρατία
Ετικέτες: δημήτρης σκάλκος , ελεύθερη αγορά , πρόνοια , σοσιαλισμός , φιλελευθερισμός
April 16th, 2008 at 16:43
AGORA ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
Ας «παίξουμε» με τις λέξεις. Κι ας κάνουμε άλλη μια ελληνική λέξη να παραμείνει αμετάφραστη παγκοσμίως. Όπως κάναμε τη «Δημοκρατία», Democracy. Όπως την «Πολιτική», the politics. Ας μιλήσουμε, σήμερα, για την Agora, όπως θα λένε αύριο τη δική μας αγορά, παντού.
Οι κατασκευαστές των γλωσσών σε όλο τον κόσμο ήταν και σοφοί και προσεκτικοί στο τι φτιάχνανε. Έχουμε καταγράψει αρκετές φορές αλλοίωση της ελληνικής γλώσσας και του νοήματος των λέξεων, επειδή το παλιό νόημα έπαψε κάποια στιγμή να βολεύει το σύστημα και διατήρησε τη λέξη με άλλο περιεχόμενο.
Η «δημοπρασία»
Ας φανταστούμε τι θα γινόταν, αν κάθε φορά που η Ελληνική Πολιτεία ανακοίνωνε μια «δημοπρασία», έδινε στη λέξη το πραγματικό περιεχόμενο: Θα έμπαινε σε διαδικασία πράξης ένας ολόκληρος δήμος. Ένα έργο θα γινόταν με τη συμμετοχή των τοπικών παραγωγικών δυνάμεων, όπως έγινε η Ακρόπολη. Ένας τόπος, μια κοινωνία, ένας λαός θα συμμετείχε στη δημιουργία ενός έργου, κάθε έργου και ταυτόχρονα στα οφέλη.
Θα χάλαγε η πιάτσα. Και καλό είναι να τη χαλάμε, τέτοια που είναι.
Αγορά σημαίνει συνάθροιση λαού
Οι αρχικοί δημιουργοί μιας λέξης προσπαθούν, συνήθως με περισσή πιστότητα, να αποτυπώσουν την πραγματικότητα και το αληθινό νόημα μέσα στη λέξη. Είναι σύνηθες, επίσης, το φαινόμενο η κυρίαρχη κατάσταση να αλλοιώνει την ουσία και το παλιό περιεχόμενο, γιατί δεν τη βολεύει το αρχικό νόημα.
Έτσι ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και ακόμα παραπέρα υιοθετήθηκε ο ελληνικός όρος «δημοκρατία» για το πολίτευμα, που εμφανίστηκε, μετά τον διαφωτισμό, δεν υιοθετήθηκε η λέξη «αγορά» για αυτό που εμείς οι έλληνες λέμε ακόμα αγορά.
Η λέξη market στα αγγλικά και η παραπλήσιες στις άλλες χώρες προέρχονται από τη λατινική mercatus=εμπόριο, αγορά και αυτή από το ρήμα mercor=εμπορεύομαι, αγοράζω. Στο Ληξούρι, είχαμε την ονομασία Μαρκάτο για την κεντρική αγορά της πόλης, η οποία γκρεμίστηκε με τους σεισμούς πριν 55 χρόνια. Ιταλική κληρονομιά.
Οι ξένοι επέλεξαν την λατινική εκδοχή για να αποτυπώσουν ορθά το περιεχόμενο και το νόημα της πράξης του εμπορίου και της αγοράς.
Η ελληνική λέξη «αγορά» δεν αντιπροσώπευε την νέα πραγματικότητα, που ήταν η αφαίρεση από τη διαδικασία της αγοράς των αρχαίων ελλήνων όλων των άλλων χαρακτηριστικών, πλην του εμπορίου, που συναποτελούσαν την ελληνική αγορά.
Αγορά= συνάντηση, συνάθροιση λαού – και συνεκδοχικά: ο τόπος της συνάθροισης του λαού. Η λέξη αγορά προέρχεται από το ρήμα αγείρω= συναθροίζω.
Από τη λέξη αγορά προέρχονται τα δύο διαφορετικής σημασίας ρήματα:αγορεύω και αγοράζω.
Ο διαχωρισμός των εμπορικών συναλλαγών από όσα άλλα ήταν η ελληνική αγορά ήταν συνειδητή επιλογή.
Απομακρύνοντας τον «συναθροιζόμενο» πολίτη από την αγορά, που ονομάστηκε market για να μη μπερδευόμαστε, απομάκρυναν τη λέξη, το δημιούργημα και το «όλον», αφήνοντας το εμπορικό μέρος μόνο του και απόμακρο. Τόσο απόμακρο, ώστε σήμερα να μιλάμε για τους κανόνες της αγοράς, χωρίς να είναι απαραίτητο να μιλάμε για τον άνθρωπο, για τον πολίτη ή έστω για αυτούς που συναλλάσσονται. Λες και η προσφορά και η ζήτηση είναι κάτι αφ'; εαυτού, λες και τίποτα το ανθρώπινο δεν υπάρχει μέσα σε αυτά τα δύο ανθρώπινα γεγονότα. Οι πεινασμένοι άνθρωποι, ο θάνατος, η ανέχεια, η ανισότητα, η δυστυχία, η αλλαγή του κλίματος του πλανήτη καμιά σχέση δεν έχουν με τους νόμους της αγοράς.
Εμείς οι Έλληνες, ας αποκαταστήσουμε το περιεχόμενο μιας λέξης, μιας δικής μας λέξης, με ένα δικό μας περιεχόμενο, που σε τελευταία ανάλυση είναι το αυθεντικό περιεχόμενο. Δεν μπορούμε να μιλάμε για την αγορά και τους νόμους της, χωρίς να μιλάμε για τον άνθρωπο, χωρίς να μιλάμε για τις επιπτώσεις της αγοράς στη ζωή. Η αποξένωση και η αλλοτρίωση της έννοιας της αρχαίας ελληνικής αγοράς, του χώρου συνάντησης ανθρώπων, επιτρέπει την ιδεολογική κυριαρχία του οικονομισμού, της διαχειριστικής ιδεολογίας και του καπιταλισμού πάνω στους ανθρώπους, παρουσιάζοντας τους νόμους της αγοράς, σαν φυσικό φαινόμενο, πάνω από τις ανάγκες των ανθρώπων, πάνω από τη ζωή και πολύ κοντά στον θάνατο και την επερχόμενη καταστροφή, που είναι πια πολύ ορατή.
Δεν μπορούμε να μιλάμε για αγορά, χωρίς να μιλάμε για τη δημοκρατία εντός της. Δεν μπορούμε να μιλάμε για αγορά, χωρίς να μιλάμε για την καρδιά της πόλης, την καρδιά της εξουσίας του δήμου, το κέντρο της γένεσης των ιδεών. Αγορά είναι ο διάλογος, η συμμετοχή, η απόφαση, η αντίρρηση και η ομορφιά του σχολείου και της σχόλης. Η αγορά ανήκει στους πολλούς. Ανήκει σε όλους.
Ούτε κράτος ούτε αγορά
Δεν έχει κανένα νόημα η εμπλοκή μας στα ψεύτικα διλήμματα του περασμένου αιώνα ανάμεσα στο «κράτος» και την «αγορά».
Μαζί με την αφαίρεση της πρωταρχικής ουσίας από τη λέξη «αγορά» απομάκρυναν το συνθετικό «δήμος» από το «κράτος» κι έτσι η δημοκρατία έγινε σκέτο «κράτος», που στα αρχαία ελληνικά σήμαινε σκέτα ισχύς, δύναμη, χωρίς να προσδιορίζεται ευκρινώς από πού προέρχεται αυτή η δύναμη και τι σχέση έχει με το κράτος ο δήμος, ο λαός, ο πολίτης. Τις πιο πολλές φορές το κράτος ήταν δημιούργημα της δύναμης των όπλων και καμιά σχέση δεν είχε με τον δήμο και τη δημοκρατία.
Ίσως, η απόσπαση του συνθετικού «κράτος» από το συνθετικό «δήμος» να μην ακολούθησε τον ίδιο δρόμο με την «αγορά» και να είναι μόνο ένα ελληνικό φαινόμενο, αλλά η ουσία δεν αλλάζει.
Όταν μιλάμε για την οικονομία και την αγορά, όταν μιλάμε για το πολίτευμα και το κράτος θα πρέπει να είναι ξεκάθαρος και εμφανής ο όλος και η παρουσία του πολίτη, να είναι ξεκάθαρη διαδικασία η παρουσία του ανθρώπου και της ζωής του, με όλη την ομορφιά της.
Συζήτηση για το αν πρέπει και τι πρέπει να αφεθεί στους «νόμους» της αγοράς και τι να μείνει στη δικαιοδοσία του κράτους είναι άνευ σημασίας και άνευ ουσίας, αν δεν βλέπουμε ποιος είναι ο ρόλος των πολιτών σε αυτές τις διαδικασίες.
Είναι αλήθεια ότι οι κανόνες της αγοράς προσδιορίζουν την άριστη επιχειρηματική ή οικονομική πράξη, αλλά σε κάθε κίνηση πολιτική πρέπει να λαμβάνεται υπόψη οι επιπτώσεις στο όλον των ανθρώπων. Η πολιτική πρέπει να στοχεύει στο «συλλογικό αγαθό», με την παρέμβαση της στην αγορά. Και η πολιτική είναι πράξη πολιτών. Δεν αφήνω χωρίς τους πολίτες, την πόλη, το δήμο κάθε συζήτηση για το ποιος είναι καλύτερα να διαχειριστεί ένα οικονομικό αντικείμενο, π.χ. τον ΟΤΕ. Αν δεν ξακαθαρίσει με σαφήνεια, αν δεν σχεδιαστεί και δεν υπηρετηθεί μια πολιτική, που θα μεταφέρει διαρκώς, σταθερά και με σιγουριά την εξουσία, οικονομική και πολιτική, από τον «ιδιώτη» στον πολίτη, από τον ένα στους πολλούς, η συζήτηση δεν έχει νόημα. «Κρατικό» δε σημαίνει κατ'; ανάγκη λαϊκό. Το κράτος έχει προ πολλού ιδιωτικοποιηθεί, γιατί δεν υπάρχει σύστημα ελέγχου, διαδικασία αφαίρεσης εξουσίας από τους λίγους προς τους πολλούς.
Η σοσιαλδημοκρατία είναι υποκρισία
Ο εκσυγχρονισμός ενός συστήματος διαχείρισης της κοινωνίας, που καταρρέει και στην κατάρρευση αυτή παρασύρει στον όλεθρο όλο τον πλανήτη δεν είναι εφικτός. Πρέπει να προχωρήσουμε, με διαδικασία ρήξης, προς έναν νέο πολιτισμό, προς αξίες που δεν καίνε ούτε σπαρτά, ούτε ψυχές. Για έναν άλλο άνθρωπο, για μια διαφορετική κοινωνία και για θεσμούς, ανθρώπους και κόμματα, που αλλάζουν τον κόσμο, σώζοντας τη ζωή.
Η αφημένη στην «ελευθερία» των μονοπωλίων αγορά οδηγεί από το κέρδος στην κερδοσκοπία, από την ευημερία των λίγων στη δυστυχία των πολλών, στην απελπισία, το θάνατο και στην πρόσφατη εξέγερση των πεινασμένων.
Οι πραγματικές προκλήσεις
Θέμα για συζήτηση, θέμα προκλητικό είναι πώς μια χώρα, οι άνθρωποι της κι ο κόσμος όλος θα αντιμετωπίσει την κερδοσκοπική κρίση του πετρελαίου, των τροφίμων και όποιου άλλου εμπορεύματος μπαίνει ή θα μπει από την αγορά της δήθεν έντιμης και ελεύθερης προσφοράς και ζήτησης στα δίχτυα της κερδοσκοπίας. Αυτό είναι Το ερώτημα. Αυτή είναι η Πρόκληση.
Σ'; ένα κόμμα πολιτικής αλλαγής, τέτοιες πρέπει να είναι οι ασκήσεις μάθησης. Οι ερωτήσεις του μέλλοντος μας. Η πρόκληση είναι ένα κόμμα -; σχολείο. Σχολείο αξιών και υπόδειγμα συμπεριφοράς. Δεν είναι θέμα καλών τρόπων. Είναι η ταύτιση του σήμερα με το όραμα. Δεν αρκεί μόνο να λέμε ότι είμαστε σοσιαλιστές. Πρέπει να φαίνεται, πρέπει να είμαστε. Και σήμερα, ούτε φαίνεται, ούτε είμαστε και λίγοι το λένε. Υπάρχει μια σπουδαία πρωτοβουλία του ΠΑΣΟΚ. Το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης. Κάτι σαν το μετέωρο βήμα του πελαργού. Να το ολοκληρώσουμε. Ο Πάουλο Φρέιρε μας έχει πει τι να κάνουμε. Δεν χωράνε πολιτικάντικοι συμβιβασμοί σε θέματα αρχών. Έτσι κερδίζονται τα παιχνίδια, οι αγώνες και οι αγορές.
Δωρεάν Παιδεία για όλους
Αν δεν καταργηθεί άμεσα, ακόμα και βίαια το υπάρχον ταξικό σύστημα εκπαίδευσης, αν δεν καταργηθεί το σημερινό καθεστώς βαθμολογίας, αν δεν ανοίξουν οι πόρτες όλων των βαθμίδων σε όλα τα παιδιά, αν δεν ανακαλυφθεί η αντικειμενικότητα στην αξιολόγηση, αν δεν γίνει ξανά δωρεάν η παιδεία και αν το σχολείο δεν πηγάσει ξανά από την ίδια πηγή που πηγάζει και η σχόλη, τα παιδιά της πατρίδας θα καίγονται, το μέλλον της πατρίδας θα γίνεται όλο και λιγότερο ανταγωνιστικό, όλο και λιγότερο επιχειρηματικό και γενικά θα είναι ένα διαρκώς λιγότερο μέλλον.
Και για όποιον δεν καταλαβαίνει ποια είναι η σχέση της Παιδείας με την Αγορά και με τη Ζωή των ανθρώπων, δεν έχω σχόλιο να κάνω. Δεν τον σώζει ούτε το σχόλιο, ούτε το σχολείο, ούτε η σχόλη.