→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Ανδριανός Τέσας – Σύντομη ανασκόπηση της κοινωνικής πρόνοιας και μερικές πρακτικές μεταξύ ομοτίμων σήμερα

Από τα αρχαία χρόνια η συγκρότηση των κρατών συνεπαγόταν σχεδόν πάντοτε την μέριμνα από τους ασκούντες την εξουσία προς ορισμένες ομάδες του πληθυσμού που θεωρούσαν ότι έχριζαν της κρατικής συνδρομής, ανεξάρτητα εάν επρόκειτο για πόλεις-κράτη, για προσωπικές αυτοκρατορίες ή φυλές βαρβάρων.


Η χορήγηση συντάξεων στους τραυματίες μαχητές και στους άπορους χωρίς συγγενείς στην Αρχαία Αθήνα, η δωρεάν διανομή από το δημόσιο του άρτου στους άπορους στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε συνδυασμό με τα θεάματα που δεν παρέλειπαν να εκθειάζουν τον εκάστοτε Καίσαρα καθώς και οι προνοιακές επιταγές της Παλαιάς Διαθήκης στο αρχαίο Ισραήλ αποτελούν μερικά εύκολα παραδείγματα. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η άμετρη οικονομική επέκταση και το δημοσιονομικό χάος συνέβαλλαν καθοριστικά στην πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Bartlett, 1994).


Ο ρόλος της Εκκλησίας (σε Ανατολή και κυρίως στην Δύση) στον χριστιανικό κόσμο ως προς την παροχή δικτύων κοινωνικής προστασίας δεν είναι αποκομμένος από την πολιτική ισχύ και επιρροή που ασκούσε κατά το Μεσαίωνα, παράλληλα με τον εκάστοτε ηγεμόνα. Η Εκκλησία κατά την περίοδο αυτή διαχειρίζεται και εφαρμόζει σχεδόν εξολοκλήρου την πολιτική υγείας στον Ευρωπαϊκό χώρο και καταπολεμά με ζήλο κάθε πιθανό αντίπαλο, όπως ήταν οι μάγοι και οι «αιρέσεις». Η εδραιωμένη καθολική Εκκλησία και η φιλανθρωπία μονοπωλούν την άσκηση κοινωνικής πολιτικής πέρα από την οικογένεια αυτή την περίοδο, ενώ οι άτυπες μορφές παροχής πρόνοιας, υποστηριζόμενες από την Εκκλησία, ανθούν (Clark, 1994).


Με την Αναγέννηση παρουσιάστηκε μια σχετική μετατόπιση του κέντρου βάρους μιας αποσπασματικής κοινωνικής προστασίας στο επίπεδο της κεντρικής διοίκησης των μεταμεσαιωνικών απολυταρχιών και αργότερα των εθνικών κρατών που προέκυψαν από τον 17ο αιώνα και ύστερα. Κάτω από την επίδραση των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης για κοινωνική ισότητα και αδελφοσύνη, σε συνδυασμό με την κοινωνική σκέψη στην περίοδο του Διαφωτισμού, εδραιώνεται η αντίληψη για τη φτώχεια σαν κοινωνικό φαινόμενο αλλά και σαν κοινωνική ευθύνη γενικότερα.


Η ανάπτυξη των πρώιμων χαρακτηριστικών του κράτους πρόνοιας συμπίπτει με την διόγκωση του βιομηχανικού τομέα στις κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα που συνέβαλλε στην αύξηση του αριθμού αλλά και της δύναμης των εργατικών στρωμάτων που ακολουθείται από την διεύρυνση του εκλογικού σώματος που ξεκίνησε από το 1832 στη Βρετανία, υπό την επιρροή της ωφελιμιστικής θεωρίας (utilitarianism). Στην Γερμανία ο καγκελάριος Otto von Bismarck, με μια σειρά νόμων, θεσπίζει μέσα στα 1880 το πρώτο οργανωμένο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, βασισμένο στην αρχή της κοινής ευθύνης εργατών και εργοδοτών. Ακολουθούν άλλες χώρες, όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Νορβηγία, η Ρουμανία και η Πολωνία.


Στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ και αργότερα σε ολόκληρη τη Δυτική Ημισφαίριο αναπτύχθηκε το λεγόμενο «φορντικό» (όρος που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από μαρξιστές κυρίως) παραγωγικό πρότυπο το οποίο στηρίχθηκε στην θεωρία της επιστημονικής διαχείρισης (scientific management) του F. Taylor (1911) για την οργάνωση της εργασίας.


Σε αυτό το κλίμα οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων βρίσκουν πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης, κυρίως σε επίπεδο κλάδου και η εκπροσώπηση των εργαζομένων μεταβάλλεται από επαγγελματική σε κλαδική. Η εντυπωσιακή ενδυνάμωση των εργατικών συνδικάτων οδηγούν στην ίδρυση του Labor Party στη Βρετανία του 1920 που σύντομα αναδείχθηκε σε κόμμα εξουσίας. Σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη, όπως στην Ιταλία του Μουσολίνι, στην Ισπανία και τη Γερμανία μεσοπολεμικά, ακόμη και στην Ελλάδα, επικρατεί ο κορπορατισμός με αποτέλεσμα η εκπροσώπηση των εργαζομένων να γίνεται σε κεντρικό επίπεδο.


Στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ευρώπη βρέθηκε κατεστραμμένη από άποψη υλικής υποδομής, αποδυναμωμένη σε ανθρώπινο δυναμικό λόγω των τεράστιων απωλειών του πολέμου, διαιρεμένη σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα καθώς το σιδηρούν παραπέτασμα (iron curtain) απλωνόταν σε ολόκληρη την ήπειρο, όπως και στρατιωτικοποιημένη καθώς η δημόσια πολεμική μηχανή είχε καταλάβει σχεδόν ολόκληρο το χώρο της ιδιωτικής οικονομίας). Η ευκαιρία ήταν ακριβώς η ανασυγκρότηση των οικονομιών της Ευρώπης, την οποία ανέλαβε το κράτος και λιγότερο στους ιδιωτικούς φορείς. Ακόμα και στις ΗΠΑ οι παραδοσιακοί ιδιωτικοί φορείς τύγχαναν βαθειάς κριτικής (βλ. Meyer, 1945).


Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γερμανία, συνεχίστηκε η μεσοπολεμική γραφειοκρατική παράδοση. Σε κάποιες άλλες, όπως στις Σκανδιναβικές χώρες, επικράτησε ένας ιδιάζοντας μηχανισμός διαχείρισης και αποφυγής πολιτικών και οικονομικών κρίσεων (Esping-Andersen, 1996, p. 80) το οποίο βασιζόταν στην τριμερή συνεργασία εργατικών συνδικάτων, εργοδοσίας και κράτους και ο οποίος έχει περιγραφεί και ως νεοκορπορατιστικό πρότυπο.


Η αρχή της προσπάθειας του συνειδητού περιορισμού της κοινωνικής προστασίας που προσφέρει το κράτους έγινε από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 με την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης (ή νεοσυντηρητικής) πολιτικής και οικονομικής σκέψης με αιχμή του δόρατος τον μονεταρισμό στις ΗΠΑ και την Βρετανία. Εφαρμόστηκαν μεγάλα προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων ακόμα και στις κοινωνικές υπηρεσίες, ενισχύθηκε η λειτουργία της αγοράς και έγιναν μεγάλες περικοπές στις κρατικές κοινωνικές δαπάνες.


Η οικονομική ανάκαμψη στις χώρες που επικράτησαν οι νεοφιλελεύθερες ιδέες και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ενίσχυσαν τις περιοριστικές αντιλήψεις για την κοινωνική λειτουργία του κράτους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά, το μεταπολεμικό εγχείρημα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είχε αντίκτυπο και στην οροθέτηση της ευρωπαϊκής κοινωνικής πρόνοιας καθώς από την δεκαετία του 1980 εισήχθη η έννοια του «ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου» (ή «μοντέλων» ή «ταυτότητας» σύμφωνα με ορισμένους θεωρητικούς) στο κοινοτικό λεξιλόγιο. Τις περισσότερες φορές η σχετικά ασαφής έννοια περιγράφει την ταυτόχρονη επιδίωξη της προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής από τα ευρωπαϊκά κράτη. Παράλληλα, εκφράζει τη διαφοροποίηση των κρατών της Δ. Ευρώπης από τον τέως υπαρκτό σοσιαλισμό και τον φιλελευθερισμό όπως και την κυριαρχία της αγοράς στις ΗΠΑ ως προς την επιδίωξη δημιουργίας μιας κοινωνίας (Jepsen 2005:231).


Η ανάπτυξη των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ) και η διάχυση τους στο ευρύ κοινό έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέοι ορίζοντες και δυνατότητες στην πρόνοια, τόσο την κρατική, όσο και την μη κρατική. Η δυνατότητα διάχυσης της πληροφορίας σε σχεδόν πραγματικό χρόνο σε συνδυασμό με την αυξανόμενη διείσδυση ομότιμων πρακτικών μπορούν να μεταβάλλουν τον χάρτη τόσο του φάσματος των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας που προσφέρονται, όσο και να αγγίξουν την ουσία των δικαιωμάτων των πολιτών.


Ένα παράδειγμα αποτελεί η εισαγωγή “έξυπνων” ταυτοτήτων για πολίτες ή ομάδες πολιτών ενός κράτους όπου την παροχή τουλάχιστον βασικών υπηρεσιών υγείας εγγυάται το δημόσιο και η δημόσια κοινωνική ασφάλιση είναι υποχρεωτική. Η ορθή διαχείριση των δεδομένων μπορεί να δημιουργήσει νέες δυνατότητες διαχείρισης των αναγκών και εξυπηρέτησης των πολιτών.


Με τις κάρτες αυτές όπου πέρα από τα αστυνομικά στοιχεία ταυτότητας θα μπορούν να αποθηκεύονται τα στοιχεία ασφαλιστικής ιστορίας και το προσωπικό ιατρικό αρχείο, εκτός από την απλοποίηση διαδικασιών και τις δυνατότητες μετρησιμότητας, η βέλτιστη δυνατή παροχή υπηρεσιών μπορεί να επιτευχθεί εξατομικευμένα στον κάθε πολίτη. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα ακριβούς προϋπολογισμού κόστους για την προσφορά νέων υπηρεσιών πρόνοιας μελλοντικά.


Η αλματώδης ανάπτυξη των ιστοθέσεων κοινωνικής δικτύωσης σε συνδυασμό με τις πρακτικές μεταξύ ομότιμων παρουσιάζονται ως καινοτόμα και ελκυστικά εργαλεία επικοινωνίας της πρόνοιας, τόσο της κρατικής όσο και της μη κρατικής. Η ελκυστικότητα των εφαρμογών αυτών ενισχύεται από το σχετικά περιορισμένο οικονομικό κόστος ανάπτυξης τους αλλά και την «δωρεάν» παροχή υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης από τον ιδιωτικό τομέα.


Η δυνατότητα ανταλλαγής εμπειριών και γνώσεων μεταξύ των μελών της κοινότητας των εργαζομένων στην φροντίδα του παιδιού στις Ηνωμένες Πολιτείες δίνει η πλατφόρμα “CONNECT” που στεγάζεται στο πανεπιστήμιο Nebraska-Lincoln, ενώ στα δημοφιλέστερα εμπορικά sites κοινωνικής δικτύωσης όπως το facebook.com εκατομμύρια δολάρια συγκεντρώθηκαν σε εράνους για τον σεισμό της Αιτής. Η ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών μέσα από τα δίκτυα ομότιμων προσφέρεται ως ένα ενδιαφέρον εργαλείο και στην περίπτωση της κατάρτισης και επανακατάρτισης εργαζομένων και ανέργων. Βέβαια, η επιτυχία τους εξαρτάται τόσο από το βαθμό συμμετοχής των τελικών χρηστών σε αυτά, όσο και από τις δυνατότητες χρήσης της σχετικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας.


Οι πρακτικές μεταξύ ομότιμων που στοχεύουν στην ανταλλαγή εμπειριών και γνώσης δεν αποτελούν αυτές καθαυτές καινοτομία. Για παράδειγμα, εδώ και αρκετά χρόνια, στο πλαίσιο της Ανοικτής Μεθόδου Συντονισμού που εγκαινιάστηκε στην Λισσαβώνα προ δεκαετίας, περιλαμβάνεται και η «αλληλοδιδακτική» μέθοδος (peer review) μεταξύ των ειδικών – εκπροσώπων κρατών σε θέματα κοινωνικής προστασίας. Ούτε η κοινωνική δικτύωση (social networking) είναι καινοφανής αυτή υπάρχει εδώ και χιλιετίες. Ωστόσο, το καινοτόμο στοιχείο αποτελεί ακριβώς η μεσολάβηση μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας η οποία αυξάνει τις δυνατότητες επικοινωνίας από απόσταση σε επίπεδα άγνωστα μέχρι σήμερα.


Τα εργαλεία που προσφέρονται από τις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας παρουσιάζουν, μια σειρά από κινδύνους και περιορισμούς που ξεκινούν από την εφαρμογή μιας αξιόπιστης πολιτικής προστασίας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών και καταλήγουν στην διασύνδεση πραγματικών και εικονικών στοιχείων που παρουσιάζονται από τους χρήστες όσον αφορά την ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση.


Πράγματι, η απειλή ενός παντοδύναμου και παντογνώστη Μεγάλου Αδελφού που έχει πρόσβαση στα πλέον ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα πλανάται ως χίμαιρα πάνω από τις συνειδήσεις των πολιτών. Από την άλλη, τα δεδομένα αυτά που ούτως ή άλλως υπάρχουν και διατηρούνται σε νοσοκομεία, ταμεία και άλλους φορείς δίχως να είναι ευχερής η χρήση τους για την βελτιστοποίηση των υπηρεσιών προς τους πολίτες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν (και έχουν χρησιμοποιηθεί) στα χέρια κακόβουλων και κακόπιστων με ολέθρια αποτελέσματα όπως στην περίπτωση της χρήσης δεδομένων για τον διωγμό συνανθρώπων με βάση το θρήσκευμα ή την φυλετική καταγωγή στο Ολοκαύτωμα.


Πέρα από τα παραπάνω ενδιαφέροντα εργαλεία, σημασία έχει σήμερα – όπως και παλαιότερα άλλωστε – ποιο μείγμα πολιτικής κοινωνικής πρόνοιας θέλει και μπορεί να προσφέρει μια κοινωνία. Οι βασικοί δρώντες σε ένα απλοποιημένο σχήμα παροχής πρόνοιας είναι το κράτος, η οικογένεια, και οι υπηρεσίες τρίτων (ιδιωτικός τομέας, εκκλησία, κοινωνία των πολιτών).




Εικόνα 1: Κοινωνική Πρόνοια


Στην περίπτωση που ένα κράτος, (όπως η Ελληνική Δημοκρατία), πιέζεται για περιστολή δαπάνης πόρων στην πρόνοια, οι άλλοι δρώντες στο μέτρο των δυνατοτήτων τους αποκτούν σχετικά αναβαθμισμένο ρόλο. Τα εργαλεία των ΤΠΕ σε αυτή την περίπτωση καλούνται να συμβάλλουν στην δημοσιονομική πειθαρχία και στην βελτιστοποίηση των παροχών πρόνοιας προς τους πολίτες.


Θα μπορούσαν όμως να επιχειρήσουν πολλά περισσότερα. Η επέκταση των δικτύων ομοτίμων με αλληλοδιδακτικές μεθόδους (βλ. απλοποιημένο σχήμα παρακάτω), όπως και των κοινωνικών δικτύων που συντηρούνται από τις ΤΠΕ πέρα από τα εθνικά σύνορα σε μια γεωγραφική περιφέρεια όπως η Ευρώπη μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα επιτυχούς ολοκλήρωσης σύμφωνα τη θεωρία των συναλλαγών (Deutsch, 1957 σ. 154).




Εικόνα 2: Παραδοσιακές μορφές ανταλλαγής γνώσης





Εικόνα 3: Αλληλοδιδακτική μεταξύ ομοτίμων μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας


Σε μια πολιτεία όπως η ελληνική το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών της – όπως και οι περισσότεροι ευρωπαίοι – φαίνεται να θεωρεί την δημιουργία ενός εναρμονισμένου ευρωπαϊκού συστήματος πρόνοιας ως το κυριότερο στοιχείο που ενισχύει την Ευρωπαϊκή ιθαγένεια (βλ. Ευρωβαρόμετρο αρ. 73). Τότε η ενίσχυση των αλληλοδιδακτικών και ομότιμων πρακτικών δεν μπορεί να αντιβαίνει το κοινό αίσθημα.


Μερικές πηγές

- Bartlett, B. (1994) How excessive government killed ancient Rome, The CATO Journal, Volume 14, Number 2.

- Clark, E. (1994) Social Welfare and Mutual Aid in the Medieval Countryside, The Journal of British Studies, Vol. 33, No. 4, University of Chicago Press.

- Deutsch, K. W. (1957). Political Community and the North Atlantic Area: International Organization in the Light of Historical Experience. New Jersey: Princeton University Press.

- Esping-Andersen, G. (1996). Welfare States in Transition. London: Sage.

- European Commission (2010) Standard EB 73, Spring 2010, Brussels.

- Jepsen, M. a. (2005). The European Social Model: an exercise in deconstruction. Journal of European Social Policy, 231-245.

- Meyer, E. (1945) Judgment Day for the Private Welfare Agency, The Public Opinion Quarterly, Vol. 9, No. 3, Oxford University Press.

Αφιέρωμα: κοινωνική πρόνοια
Ετικέτες: p2p , Ανδριανός Τέσας , εκπαίδευση , πρόνοια

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website