Σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός: Ένας επιτυχημένος γάμος;

Το ερώτημα που θέτει ο τίτλος του αφιερώματος: για τις πιθανότητες ενός ευτυχή ή ταραχώδη γάμου μεταξύ σοσιαλδημοκρατίας και φιλελευθερισμού είναι παραπλανητικό. Το μυστήριο δυστυχώς ή ευτυχώς έχει τελεστεί εδώ και καιρό. Μπορεί κάποιος να το εντοπίσει χρονικά στη μετα-ψυχροπολεμική εποχή, όταν η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία αναγκάστηκε να αποποιηθεί όχι μόνο κάθε ιδεολογική συγγένεια με τον υπαρκτό σοσιαλισμό, αλλά συχνά και με την γενικότερη παράδοση του σοσιαλισμού και να στραφεί προς το λεγόμενο κέντρο. Αλλά ίσως θα άξιζε τον κόπο να υιοθετούσε κανείς και μια πιο ριζοσπαστική γενεαλογία, να ισχυριστεί ενδεχομένως ότι ο γάμος ήταν κατά κάποιο προσυμφωνημένος, ότι η ίδια η γένεση της σοσιαλδημοκρατίας μπορούσε να συμβεί μόνο μέσω ενός μερικού ασπασμού φιλελεύθερων αξιών. Αυτές οι φιλελεύθερες αξίες μπορούν με την ίδια οπτική να εντοπιστούν ακόμα και στον σοσιαλισμό του Μαρξ.

Το αρχικό ερώτημά μας μπορεί να είναι παραπλανητικό αλλά νομίζουμε ότι δεν είναι άστοχο. Συνήθως, η παραδοχή της σχέσης μεταξύ σοσιαλδημοκρατίας και κάποιου είδους φιλελευθερισμού είναι ταμπού. Αυτό το ταμπού είναι ισχυρό και στην Ελλάδα. Κύριο αίτιο είναι η γενικευμένη τάση ταύτισης (κυρίως στην Ευρώπη) του φιλελευθερισμού με τον νέο-φιλελευθερισμό. Προφανώς το επιχείρημα στο οποίο βασίζεται το ταμπού είναι διάτρητο, προφανώς ο φιλελευθερισμός είναι μια πολύ πιο πλούσια φιλοσοφική και πολιτική παράδοση από τον ορίζοντα που καθορίζεται από την νέο-φιλελεύθερη εκδοχή του. Αν όμως περιοριστούμε στην αποκάλυψη αυτής της ανακρίβειας στην οποία βασίζεται αλλά και την οποία αναπαράγει το ταμπού δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι – τα ταμπού δεν συνηθίζεται να καταρρέουν από την ασυγκράτητη ισχύ ορθολογικών επιχειρημάτων.

Το αφιέρωμα δεν έχει λοιπόν κανέναν τέτοιο στόχο ούτε θεωρητικό ούτε πολιτικό. Πολύ σπάνια τα κείμενα αναφέρονται στην ύπαρξη του ταμπού ή την ανάγκη κατάρριψης του. Αντιθέτως, το αφιέρωμα αναπτύσσεται σαν το ταμπού να μην υπήρξε ποτέ. Η προσέγγιση που προτείνουμε είναι ότι ανεξάρτητα αν είναι υποσχόμενη ή όχι, η σχέση φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας πρέπει πλέον να διευθετηθεί με σαφήνεια και συγκεκριμένες απαντήσεις.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται να φτάσουμε αυτόματα σε μία λίστα σωστών απαντήσεων και καλών πρακτικών. Για παράδειγμα, μερικοί από εμάς νομίζουν ότι οι φιλελεύθερες αξίες δεν συμβαδίζουν αναγκαστικά με νέο-φιλελεύθερες οικονομικές ιδέες και πρακτικές. Υπάρχουν – και υπήρξαν – πολλές φιλελεύθερες οικονομίες με καταπιεστικές αξίες. Η σοσιαλδημοκρατία θα μπορούσε να αφομοιώσει εξαιρετικά κοινωνικά φιλελεύθερες ιδέες χωρίς τον αυτόματο εναγκαλισμό του οικονομικού φιλελευθερισμού. Αυτή η θέση όμως προϋποθέτει την απόρριψη της Μαρξιστικής Αριστεράς η οποία συνδέει άρρηκτα την οικονομική διάσταση με την ιδεολογικοπολιτική. Εάν η θέση αυτή υιοθετηθεί, τότε η σοσιαλδημοκρατία είναι ένα – αλλά σημαντικό – βήμα μακρύτερα από την ριζοσπαστική αριστερά. Εάν η θέση αυτή απορριφθεί, τότε η κεντροαριστερά πρέπει να διαλέξει μεταξύ φιλελεύθερων ιδεών και ελεύθερης οικονομίας από τη μία και μη φιλελεύθερων ιδεών και συγκεντρωτισμού από την άλλη.

Άλλο από εμάς νομίζουν, αντιθέτως, ότι το πρόβλημα της σοσιαλδημοκρατίας σήμερα είναι ότι έχει πάψει να συνδέει αρκετά το οικονομικό με τα υπόλοιπα πεδία της ζωής, ότι έχει πάψει να αναζητά νέους τρόπους για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ιδιοκτησίας και των τρόπων παραγωγής. Αλλά, σε αντιδιαστολή με τη νεοφιλελεύθερη παράδοση, άλλου τύπου φιλελευθερισμοί μπορούν να βοηθήσουν τη σοσιαλδημοκρατία να σκεφτεί και να υποστηρίξει την εξάπλωση νέων μορφών ιδιοκτησίας που δεν είναι ούτε ακριβώς κρατικιστικές, αλλά ούτε και ατομικές.

Ανεξάρτητα του αν έχουμε όλοι άδικο, αυτό που γίνεται σαφές είναι ότι η απλή διατύπωση της στενής σχέσης μεταξύ κάποιων μορφών φιλελευθερισμού με τη σοσιαλδημοκρατία δεν είναι πλέον επαρκής. Οι όποιες προτάσεις διασαφηνισμού δεν πρέπει να θέτουν γενικά ερωτήματα, τέτοια έχουν ειπωθεί ήδη πολλά. Οι εν λόγω προτάσεις είτε πρέπει να δίνουν απαντήσεις, είτε τα ερωτήματα που θέτουν πρέπει να είναι πολύ συγκεκριμένα και καθαρά.

Θέσαμε, αρχικά, πέντε τέτοιου είδους ερωτήματα στους συγγραφείς του αφιερώματος, ζητώντας τους να επικεντρωθούν σε ένα ή περισσότερα από αυτά

* Πρέπει η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία να διαφοροποιηθεί από την φιλελεύθερη αντίληψη της ελεύθερης αγοράς και αν ναι με ποιο τρόπο;

* Πρέπει η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία να ενστερνιστεί ένα φιλελεύθερου τύπου διαχωρισμό μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού;

* Μπορεί η σοσιαλδημοκρατία να αποφύγει την παγίδα του κρατο-κεντρισμού στηριζόμενη στη φιλελεύθερη εκδοχή του κοσμοπολιτισμού;

* Είναι σκόπιμο η σοσιαλδημοκρατία να αντιμετωπίσει τα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και της αυξανόμενης παγκόσμιας κινητικότητας πληθυσμών στηριζόμενη στη φιλελεύθερη παράδοση του πλουραλισμού; Είναι πάντοτε ο ηθικός και πολιτικός πλουραλισμός συμβατός με μια σοσιαλδημοκρατική ατζέντα;

* Πρέπει η σοσιαλδημοκρατική ατζέντα να ενσωματώσει και να εφαρμόσει τις αρχές της διαβούλευσης, της συμμετοχής, και της δημόσιας λογικής στο σύνολο του πολιτικού πεδίου; Μπορεί να διασφαλίσει ότι αυτές θα οδηγούν απαραίτητα σε δημοκρατικά συμπεράσματα;

Η υποβολή των παραπάνω ερωτημάτων δεν προεξοφλεί φυσικά την οριστική και αμετάκλιτη απάντησή τους από τους συγγραφείς, όπως και δεν τους απαγορεύει να παρεκκλίνουν από αυτές, να θέσουν άλλα και πολλές φορές πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα από τα δικά μας. Το αφιέρωμα –ευτυχώς- είναι πολύ πιο πλούσιο από όσο εμείς το είχαμε αρχικά σχεδιάσει. Αυτή δεν είναι και η ουσία της συνεργατικής δουλειάς;

Το αφιέρωμα επιμελήθηκε ο Πάνος Παπούλιας.

Αφιέρωμα: εισαγωγή, σοσιαλδημοκρατία

Comments Off

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός: Ένας επιτυχημένος γάμος;