Δημήτρης Ζαχαριάδης – Η δημόσια πληροφορία ανήκει στον πολίτη

Τα συλλογικά μπλογκ Τήλαφος και Τήλαφος-αναδασωτέα είναι από λίγα παραδείγματα στο ελληνικό διαδίκτυο όπου γίνεται εμφανές ότι η συλλογική νοημοσύνη των χρηστών μπορεί να διορθώσει σε πολύ λίγο χρόνο μερικές από τις μακροχρόνιες παραλήψεις του κεντρικού κράτους. Ο εμπνευστής τους, Δημήτρης Ζαχαριάδης εξηγεί ότι το εγχείρημα έχει ως στόχο να διαχυθεί στο ελληνικό διαδίκτυο αξιόπιστη δημόσια πληροφορία σχετικά με τις δασικές εκτάσεις που χάνονται, ώστε να γίνει κατανοητό, με αποδείξεις, ότι η συρρίκνωση της δασικής γης του τόπου μας είναι μια υπόθεση που συμβαίνει δίπλα μας κάθε μέρα.

Θανάσης/Παύλος: Αλήθεια, γιατί το όνομα “τήλαφος”; Υπάρχει ένα κυρίαρχο κίνητρο του δημιουργού ή των συμμετεχόντων στο Τήλαφος-αναδασωτέα; Μπορείς να μας αναλύσεις σύντομα την ως τώρα συμμετοχή των πολιτών είτε μέσα από τις δημόσιες καταχωρήσεις τους είτε μέσα από την προσωπική επαφή τους μαζί σου;

Δημήτρης Ζαχαριάδης: Όταν κάποιος δημιουργεί κάτι καινούργιο, έχει την θαυμάσια ευκαιρία να το βαφτίσει. Το “Τήλαφος”, στα Αγγλικά “ti-la-phos”, είναι ένα ακρωνύμιο για το “Time Lapse Photographs”. Tilaphos είναι το όνομα μιας μικρής εφαρμογής ανοιχτού κώδικα, παραπαίδι μιας μεγαλύτερης εφαρμογής καταγραφής οδικών προβλημάτων και άλλων δεδομένων δημοσίου ενδιαφέροντος. Έμοιαζε η λέξη τόσο πολύ με ελληνική, που κάποιοι από την κοινότητα της TCL (γλώσσα προγραμματισμού στην οποία είναι γραμμένη η εφαρμογή) ρωτούσαν τί σημαίνει στα ελληνικά. Στα ελληνικά λοιπόν σημαίνει “Τηλεματική Απεικόνιση Οδικών Συμβάντων” – “Τηλ-απ-ος” όπου το “π” τρέπεται σε “φ” επειδή το “ο” του “Οδικών” δασύνεται (στα αρχαία). Έτσι, μαζί με το νέο ιστολόγιο, δημιουργήθηκε και ένα καινούριο όνομα.Το θέμα της δημόσιας πληροφορίας με απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια. Είναι το βαθύτερο κίνητρό μου πίσω απ’ τη δημιουργία του Τήλαφου-αναδασωτέα. Τα γεγονότα του προηγούμενου καλοκαιριού με τις πυρκαϊές, με ώθησαν στην αρχική δημιουργία του Τήλαφου και στις καταγραφές των καμένων με GPS, σαν μια προσωπική διέξοδο στη θλίψη για το δάσος που είχα δίπλα στο σπίτι μου και που χάθηκε.

Η αποδοχή που είχε ο Τήλαφος με τις καταγραφές των καμένων με GPS με εξέπληξε. Έλαβα δεκάδες μηνύματα από ανθρώπους που έβρισκαν την προσπάθεια αξιόλογη, ίσως γιατί ταυτίζονταν με τη δική τους ανάγκη να βρουν μια διέξοδο στην γενική ανοργανωσιά και απραξία που επικρατεί στο θέμα αυτό απ’ την πλευρά της πολιτείας, που αδυνατεί να διοχετεύσει τις αγωνίες και τις ανάγκες των ανθρώπων που ενδιαφέρονται για το περιβάλλον σε δημιουργικές πράξεις.

Το ενδιαφέρον χιλιάδων Ελλήνων επισκεπτών, και τα πολλά μηνύματα συμπαράστασης, στο διάστημα των 2-3 πρώτων μηνών του Τήλαφου, ήταν σημαντικά για μένα, ιδίως επειδή το ιστολόγιο εξ αρχής την οργισμένη αλλά εύκολη διαμαρτυρία, που συνήθως ελκύει ομονοούντες δυσαρεστημένους και αυξάνει τις επισκέψεις, ενώ ίσως μακροχρόνια οδηγεί περισσότερο στον πεσιμισμό και στην ηττοπάθεια.

Ταυτόχρονα διαπίστωνα και δύο νέα πράγματα:

α. Ακόμα και οι θερμότεροι υποστηρικτές της προσπάθειας καταγραφής με GPS, απ’ τους οποίους κάποιοι είχαν και άμεση σχέση με το επιστημονικό αντικείμενο, είχαν μεγάλη δυσκολία πρακτικής συνδρομής με δικές τους καταγραφές με GPS. Για μένα ήταν πιο εύκολο, γιατί αντικατέστησα κάποιο χρόνο αθλητικής άσκησης με οδοιπορία στα καμένα, για άλλους όμως αυτό ήταν πολύ δύσκολο ή ακατόρθωτο.

Τελικά κατάλαβα ότι παρ’ όλες τις καλές προθέσεις, τις δικές μου και των άλλων, μαζικό πρακτικό αποτέλεσμα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί και η προσπάθεια δεν θα κατάφερνε να αποδώσει χρήσιμους καρπούς, όχι γιατί συναντούσε αδιαφορία, αλλά γιατί οι μέθοδοι που πρότεινε ο Τήλαφος δεν μπορούσαν να ακολουθηθούν από το κοινό του.

β. Συζητήσεις με τον Ηλία Τζηρίτη της WWF και με δασικούς, οδήγησε γρήγορα στην διερεύνηση άλλων πηγών δεδομένων και στην “ανακάλυψη” της πηγής του Εθνικού Τυπογραφείου. Ο ιστότοπος του Ε.Τ. μου ήταν γνωστός από παλιά, όμως την πραγματική αξία ενός εργαλείου την ανακαλύπτει κανείς μόνον όταν το χρειάζεται. Τα ελλιπή έστω, όσον αφορά τις συντεταγμένες, δεδομένα που δημοσιεύονται στο ΦΕΚ από τα δασαρχεία έδωσαν την απάντηση για το πως θα μπορούσε να δοθεί δημιουργική διέξοδος στην ανάγκη φίλων του δάσους και επισκεπτών του Τήλαφου να προσφέρουν κάτι παραπάνω, χωρίς να μπουν στη δοκιμασία της οδοιπορίας στα καμένα.

Η εμπειρία του Τήλαφου-αναδασωτέα δείχνει πάντως ότι αυτοί που συμμετέχουν ενεργά είναι άνθρωποι που είχαν ήδη ένα προσωπικό ενδιαφέρον για περιβαλλοντικά θέματα, πριν ανακαλύψουν τον Τήλαφο. Το κοινό κίνητρο αυτών που συμμετέχουμε στην προσπάθεια είναι το ενδιαφέρον και η αγωνία για την διαφύλαξη του φυσικού και δασικού πλούτου. Δεν είναι τυχαίο ότι το μεγαλύτερο μέρος όσων καταχωρούν δεδομένα είναι φίλοι ή μέλη οικολογικών οργανώσεων ή ιστοτόπων.

Θανάσης/Παύλος: Τι περιμένεις εσύ και τι το κοινό του datablog από την προσπάθεια αυτή; Πώς οργανώνεται και αναδεικνύεται μια καταχώρηση;

Τήλαφος: Το datablog είναι ένα διαδικτυακό πείραμα συλλογικότητας: “Διαδικτυακό”, γιατί παρουσιάζεται, συλλέγει και διαχέει πληροφορίες αποκλειστικά μέσω του διαδικτύου. “Πείραμα” γιατί η προσπάθεια έχει μια αρχή μια διάρκεια και ένα τέλος (δεδομένου και του πεπερασμένου των κηρύξεων που υπάρχουν), στο οποίο προσπαθεί να φτάσει αποδεικνύοντας μια υπόθεση: ότι αυτά που φαίνονται δύσκολο να γίνουν από την πολιτεία, είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο εύκολα, και μπορούν να γίνουν από μια χούφτα εθελοντών με μηδενικό κόστος. “Συλλογικότητας”, γιατί η καταχώριση των δεδομένων είναι συλλογική, και τα δεδομένα ανήκουν σε όλους όσους τα χρειάζονται χωρίς κανέναν απολύτως όρο ή περιορισμό.

Το κοινό ζητούμενο είναι να διαχυθεί στο ελληνικό διαδίκτυο αξιόπιστη δημόσια πληροφορία σχετικά με τις δασικές εκτάσεις που χάνονται, ώστε να γίνει κατανοητό, με αποδείξεις, ότι η συρρίκνωση της δασικής γης του τόπου μας είναι μια υπόθεση που συμβαίνει δίπλα μας κάθε μέρα. Υπάρχει ανάγκη για λεπτομερή και αξιόπιστη πρωτογενή πληροφορία που να είναι αξιοποιήσιμη από επιστήμονες, αλλά και που να μπορεί να φανεί χρήσιμη ταυτόχρονα και στον απλό πολίτη και τους δημοσιογράφους. Το datablog δεν κάνει τίποτα άλλο από το να αναδεικνύει με σύγχρονα ηλεκτρονικά εργαλεία την πληροφορία που υπάρχει κρυμμένη στα ΦΕΚ. Για το λόγο αυτό, παρατίθεται πάντα μαζί με την πληροφορία και ο σύνδεσμος που οδηγεί στην σχετική σελίδα του ΦΕΚ, ώστε να επαληθεύονται άμεσα τα δεδομένα από όποιον το επιθυμεί.

Δεν θα έλεγα ότι οι καταχωρίσεις “οργανώνονται” με κάποιον τρόπο, αν και μερικές φορές υπάρχει κατεύθυνση για το που θα ήταν καλύτερο να εστιάσουμε. Το ερώτημα π.χ. “πρώτα χάρτες ή πρώτα στατιστικά;” Δεν έχει απαντηθεί ακόμα. Υπάρχουν οδηγίες χρήσης σε 3 βίντεο και 1 howto με εικόνες, και όποιος θέλει να συμμετάσχει χρησιμοποιεί ελεύθερα ένα εργαλείο online για να κάνει την καταχώριση.

Σε μία εξαιρετική περίπτωση συμμετοχής, αυτήν της Καλλιόπης Χαρκιανάκη, η οποία διέθεσε πάρα πολύ προσωπικό χρόνο για την καταχώριση δεδομένων και απέκτησε έτσι ιδιαίτερη εμπειρία, έγινε χρήση ενός πιο εξελιγμένου εργαλείου διαχείρισης που δεν είναι διαθέσιμο στους υπόλοιπους λόγω του κινδύνου εισαγωγής μαζικών σφαλμάτων, αλλά που βοηθάει στην μείωση του χρόνου καταχώρισης μεγάλου αριθμού δεδομένων, με δημιουργία ενός είδους “γραμμής παραγωγής”.

Η συμμετοχή και άλλων στην καταχώριση των δεδομένων, βοήθησε πάρα πολύ στη διόρθωση σφαλμάτων του κώδικα και στη βελτίωση της λειτουργίας του datablog και των εργαλείων του, γεγονός φυσικά ανεκτίμητο για κάθε εγχείρημα τέτοιου είδους.

Θανάσης/Παύλος: Πως επιτεύχθηκε η τεχνική υλοποίηση του datablog και πως σκεφτήκατε να αντιμετωπίσετε τη διαχείριση και τη διάθεση των δεδομένων που συγκεντρώνονται σε αυτό;

Δημήτρης Ζαχαριάδης: Με πολύ προσωπικό χρόνο και πολύ λιγότερο ύπνο!

Το πρώτο ζητούμενο στην τεχνική υλοποίηση ήταν το μηδενικό κόστος. Η ανάγκη να υπάρχουν διαθέσιμα τα δεδομένα για πολλά χρόνια, χωρίς να πρέπει κάποιος να πληρώνει από την τσέπη του το λογαριασμό για τη χωρητικότητα, τη συντήρηση του εξυπηρετητή, τα καθημερινά backup κλπ ήταν καθοριστική. Για τους δικούς τους λόγους, διάφορες μεγάλες εταιρείες προσφέρουν δωρεάν αποθηκευτική χωρητικότητα, τηλεπικοινωνιακή χωρητικότητα και τεχνολογικές διευκολύνσεις που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν κατάλληλα.

Το δεύτερο ζητούμενο ήταν να υπάρχει δυνατότητα δυναμικής αναζήτησης των δεδομένων με υπάρχοντα κοινά εργαλεία, ώστε να διευκολύνεται τα μέγιστα ο τελικός χρήστης. Σε αυτό περιλαμβάνονται και οι μηχανές αναζήτησης, που αποτελούν έναν από τους κυριότερους τρόπους ανεύρεσης της πληροφορίας μέσα στο θόρυβο του διαδικτύου. Η εφαρμογή αναζήτησης του Εθνικού Τυπογραφείου ήταν ένα παράδειγμα προς αποφυγή, γιατί ενώ είναι καλή για γενικές αναζητήσεις ΦΕΚ, δεν είναι προσαρμοσμένη στην αναζήτηση αναδασωτέων εκτάσεων, κάνοντας έτσι πολύ δύσκολη έως αδύνατη την ανάκτηση των δεδομένων. Επίσης το περιεχόμενο των ΦΕΚ δεν είναι προσπελάσιμο από τις μηχανές αναζήτησης.

Το τρίτο ζητούμενο ήταν να βρεθούν / δημιουργηθούν τα κατάλληλα εργαλεία που να αξιοποιούν τα δεδομένα για τον τελικό, πιθανώς μη ειδικό, χρήστη ώστε να έχει ενδιαφέρον να τα αναζητήσει ή να τα μελετήσει χωρίς άλλες διαμεσολαβήσεις.

Το τέταρτο και πολύ σημαντικό ζητούμενο ήταν να βρεθεί ένας τρόπος για να γίνεται η καταχώριση από τους χρήστες χωρίς να κρύβονται τα δεδομένα αλλά να αναδεικνύονται μαζί με το όνομα του καταχωρητή, επιτρέποντας την άμεση χρήση τους, ακόμα κι αν περιέχουν λάθη, επιβραβεύοντας έτσι την προσφορά. Αυτή η ονομαστική αναφορά στη συνεισφορά του καθενός (attribution of credit) είναι πολύ σημαντική συνθήκη για τη λειτουργία του Τήλαφου.

Αφού η εύρεση δωρητή για έναν εξυπηρετητή αποκλείστηκε για την ώρα, θα έπρεπε να εκμεταλλευτούμε τη δυνατότητα δωρεάν φιλοξενίας που προσφέρεται από εταιρείες, κυρίως με τη μορφή των ιστολογίων. Αυτό είχε το πλεονέκτημα ότι το feed θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν μια μορφή web service, ιδίως αν επέτρεπε αναζήτηση με παραμέτρους. Εξετάστηκαν διάφορες περιπτώσεις και επιλέχτηκε η πλατφόρμα που προσέφερε η Google με τον Blogger γιατί: α) επιτρέπει τον προγραμματισμό σελίδων με javascript, άρα διευκολύνει στον προγραμματισμό των εργαλείων β) έχει ανοιχτό API για το feed το οποίο είναι μάλιστα σε μορφή JSON+script που δίνει τη δυνατότητα χρήσης του από οποιαδήποτε σελίδα χωρίς περιορισμούς, γ) προσφέρει έναν συνδυασμό αποθηκευτικής χωρητικότητας που στο σύνολό της ξεπερνά τα 7GB, δ) δίνει τη δυνατότητα να καταχωρούνται δεδομένα με τη μορφή σχολίων σε άρθρα, τα οποία είναι εμφανή σε όλους μαζί με το όνομα του καταχωρητή και διαθέσιμα και αυτά στο feed.

Έχουμε δηλαδή ένα blog που το περιεχόμενό του είναι καθαρά πρωτογενή δεδομένα κι όχι ειδήσεις, την καταχώριση των οποίων κάνουν με εργαλεία γραμμένα σε javascript οι χρήστες του, που δίνει τη δυνατότητα παρουσίασης της πληροφορίας σε χάρτες ή σε λογιστικά φύλλα κλπ, ή τα προσφέρει σαν ένα είδος web service μέσω ενός feed. Τον συνδυασμό όλων αυτών σε ένα ιστολόγιο, που είναι και μια καινοτομία στον τρόπο χρήσης της τεχνολογίας των blog, τον ονόμασα datablog, αλλά ο όρος datablog δεν έιναι καινούριος. Φυσικά, μια τέτοια τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για οποιαδήποτε πληροφορία μπορεί να δομηθεί πάνω σε κάποια συγκεκριμένη φόρμα.

Ένα μεγάλο θέμα με την καταχώριση δεδομένων από ανεκπαίδευτους χρήστες είναι η διόρθωση των σφαλμάτων. Κάποιες κατηγορίες σφαλμάτων είναι εξ ίσου ή περισσότερο χρονοβόρες από την αρχική εισαγωγή των δεδομένων, γιατί απαιτούν περισσότερη αναζήτηση, και γίνονται πάντα εκτός “γραμμής παραγωγής”. Η ελπίδα, που μέχρι σήμερα ευτυχώς επιβεβαιώνεται, είναι να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερα σφάλματα, για να αποφεύγεται το χάσιμο χρόνου και η απογοήτευση που δημιουργούν τα λάθη σε όλους.

Ένας από τους στόχους της προσπάθειας, που θα αρχίσει να υλοποιείται τώρα επειδή χρειαζόταν να υπάρξουν δεδομένα για να αρχίσει, είναι η διάθεση μικρών εργαλείων, widget, που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιαδήποτε σελίδα στο διαδίκτυο για προβολή στοιχείων του datablog χωρίς να χρειάζεται κανείς να το επισκεφτεί. Με τον τρόπο αυτό ελπίζουμε να κάνουμε ευκολότερη την διάχυση της πληροφορίας που θα υπάρχει διαθέσιμη.

Θανάσης/Παύλος: Τι σημαίνει για σένα το web 2.0; Ποιες εφαρμογές microformating θα μπορούσαν να προκύψουν από ανάλογες προσπάθειες;

Δημήτρης Ζαχαριάδης: Η έννοια “web 2.0″ είναι νομίζω αρκετά ρευστή. Για μένα, αυτά που υποστηρίζει ο εφευρέτης του web Tim Burners Lee βρίσκονται πολύ κοντά στο νόημα μιας νέας φάσης του παγκόσμιου ιστού, χωρίς φυσικά να μπορεί κανείς να αποκλείσει τους απίθανους άλλους δρόμους που μπορεί να ακολουθήσει η ανθρώπινη φαντασία. Όμως στον τεράστιο διαδικτυακό ιστό που έχει δημιουργηθεί, υπάρχουν ήδη σχεδόν άπειρες πληροφορίες σε μορφή κειμένου, σε σχέση με το μέγεθος των ανθρωπίνων δυνατοτήτων αναζήτησης τους. Αυτό που δεν υπάρχει σε ικανοποιητικό βαθμό, είναι μια τυποποιημένη φόρμα, ένας σκελετός πάνω στον οποίο να χτίζονται οι πληροφορίες αυτές και ο οποίος να τις περιγράφει, έτσι ώστε να καθίστανται αυτόματα επεξεργάσιμες από τις μηχανές. Είναι αυτό που ο Tim Burners Lee ονομάζει σημασιολογικό ιστό (semantic web).

Οι περισσότεροι ιστότοποι, και αυτό ισχύει φυσικά και για την Ελλάδα, φαίνεται να είναι σχεδιασμένοι έτσι που απλώς να υποκαθιστούν κείμενο και γραφικά τυπωμένα σε χαρτί. Αυτό όμως δεν βοηθάει στη προσπέλαση της πληροφορίας που βρίσκεται “χύμα” σε εκατομμύρια σελίδες, γιατί χωρίς τα κατάλληλα εργαλεία, είναι αδύνατον να αξιοποιηθεί από τον άνθρωπο.

Κατά την άποψη του Tim Burners Lee, όπως τη διαβάζω στο βιβλίο του “Υφ@ινοντας τον Π@γκόσμιο Ιστό“, το επόμενο βήμα για την εξέλιξη του ιστού είναι η δημιουργία μηχανών που να μπορούν να προσθέτουν μια λογική διεργασία στις αναζητήσεις περιεχομένου, έτσι ώστε αντί να ψάχνουμε σελίδες που να περιέχουν λέξεις κλειδιά, να ψάχνουμε για πληροφορίες που απαντούν ερωτήσεις γενικού περιεχομένου, που στην περίπτωση των αναδασωτέων θα μπορούσε να είναι “Ποιός είναι ο δήμος που παρουσιάζει τον μεγαλύτερο αριθμό καταπατήσεων στην Ελλάδα, ανά κάτοικο ανά στρέμμα;” Μια μηχανή αναζήτησης στο Σημασιολογικό Ιστό θα επισκέπτονταν το datablog για τα αναδασωτέα και θα έβρισκε εκεί κάποιες απαντήσεις, χρησιμοποιώντας την εσωτερική σήμανση των δεδομένων.

Έναν τέτοιο ρόλο παίζει σε ικανοποιητικό βαθμό η τεχνολογία των microformats: χωρίς να αλλάξει η εμφάνιση των σελίδων ενός ιστοτόπου, με μόνη παρέμβαση στο περιεχόμενο των τυπικών κατηγορημάτων (attributes) της HTML, class και title, και κάποιες άλλες συμβάσεις κωδικοποίησης, είναι δυνατόν να κατασκευαστεί σε HTML η δομή που χρειάζεται ένας φυλλομετρητής για να βγάλει νόημα από την πληροφορία που παρουσιάζει. Τρέχουσες εφαρμογές των microformats υπάρχουν πολλές, και αν δεν κάνω λάθος, στο μέλλον οι νέες εκδόσεις του Firefox θα παρέχουν ενσωματωμένη τη δυνατότητα αξιοποίησης τους, που σήμερα υπάρχει σε plugins όπως Operator, Tails Export κ.ά. Mπορεί κανείς για παράδειγμα να στείλει με ένα κλικ μια πλήρη διεύθυνση με τηλέφωνα κατ’ ευθείαν στο κινητό του από τη σελίδα του ιστού όπου εμφανίζεται ανάμεσα στο κείμενο, χωρίς να χρειαστεί να αντιγράψει τίποτε. Μπορεί να δει χάρτες με πληροφορίες που υπάρχουν σε σελίδες χωρίς να ασχολείται με την ανεύρεση ή την εισαγωγή των συντεταγμένων. Σκεφτείτε τις σελίδες ΦΕΚ του Εθνικού Τυπογραφείου για τα αναδασωτέα σημασμένες σύμφωνα με την προδιαγραφή των microformats, και πόσο πιο εύκολη θα ήταν η ανάκτηση των πληροφοριών που περιέχουν.

Το datablog για τα αναδασωτέα, λειτουργεί ακριβώς έτσι: σημαίνει τα δεδομένα στο εργαλείο εισαγωγής από το ΦΕΚ έτσι ώστε, όταν επικολληθούν στο datablog, να περιέχουν την κατάλληλη δομή για αναγνώριση της πληροφορίας από τα εργαλεία παρουσίασης, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει τα δεδομένα σε μορφή κατάλληλη και για ανάγνωση απευθείας από τους χρήστες. Λόγω περιορισμών στον κώδικα HTML που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στα σχόλια του blogger, η μορφή της σήμανσης που υπάρχει στα δεδομένα/σχόλια είναι παρόμοια με τα microformats αλλά όχι ίδια, και χρειάζεται ένα ακόμα στάδιο για να γίνει απολύτως συμβατή. Η παραγωγή δομένων με την τελική αυτή μορφή, που χρησιμοποιεί τις προδιαγραφές των microformats adr και hCalendar θα αρχίσει σύντομα.

Η εφαρμογή των προδιαγραφών microformats μπορεί να γίνει σήμερα σε οποιαδήποτε σελίδα έχει κάποιος δυνατότητα να τροποποιήσει τον κώδικα HTML. Επίσης είναι δυνατή η δημιουργία νέων προδιαγραφών πάνω στις αρχές των microformats για δεδομένα που δεν καλύπτονται από τις υπάρχουσες προδιαγραφές. Κατά κανόνα προσφέρονται για τέτοια κωδικοποίηση ονόματα και διευθύνσεις, ημερολόγια και συμβάντα. Κάθε σελίδα που έχει έστω και ένα τέτοιο κομμάτι πληροφορίας μπορεί να το κωδικοποιήσει εύκολα σύμφωνα με κάποια απ’ τις προδιαγραφές των microformats, δίνοντας στους επισκέπτες της τη δυνατότητα της αξιοποίησης των εργαλείων του semantic web που ήδη υπάρχουν.

Υπάρχει φυσικά και η κοινωνική πλευρά του web 2.0, τα κοινωνικά μέσα, τα οποία προσφέρουν μεγάλες δυνατότητες επικοινωνίας και σχηματισμού κοινωνικών δικτύων και ομάδων ενδιαφερόντων, και απολαμβάνουν ήδη τρομερή δημοτικότητα στο διαδίκτυο. Δεν αμφιβάλλω καθόλου για τον κοινωνικό ρόλο που παίζουν τα κοινωνικά μέσα, έχω όμως σοβαρές επιφυλάξεις κατά πόσο αυτή η ελευθερία έκφρασης αποτελεί μορφή “ηλεκτρονικής δημοκρατίας”. Η ελευθερία στην έκφραση είναι εξαιρετικά σημαντική, δεν είναι όμως η μόνη αξία της δημοκρατίας. Τα κοινωνικά μέσα ισορροπούν σε έναν βαθμό την έλλειψη ισηγορίας που υπάρχει στα σύγχρονα δυτικά κοινοβουλευτικά καθεστώτα, χωρίς φυσικά να αναπληρώνουν το θεσμικό κενό: αυτό που έχει νόημα είναι να ακούγονται οι απόψεις σε μια πολιτική αγορά, γεγονός που θα επιτρέπει στους πολιτες να συμμετέχουν ενημερωμένοι στις πολιτικές αποφάσεις. Στην πραγματικότητα, χωρίς την δυνατότητα συμμετοχής στις πολιτικές αποφάσεις, η ελευθερία στην έκφραση μοιάζει να είναι πολιτικά ένα κενό γράμμα, λειτουργώντας κυρίως εκτονωτικά ή σαν διαμαρτυρία, χωρίς όμως να αποδίδει σημαντικά πρακτικά αποτελέσματα στο πολιτικό επίπεδο, τουλάχιστον μέχρι τώρα.

Μ’ αυτή τη λογική κατά νου, ο Τήλαφος-αναδασωτέα προσπαθεί να αποκρυσταλλώσει τη συμμετοχή των φίλων του στο ιστολόγιο σε ένα απτό αποτέλεσμα χρήσιμο σε όλους τους πολίτες.

Θανάσης/Παύλος: Πότε μια πληροφορία μπορεί να θεωρείται ότι είναι ανοικτή (αδειοδότηση, internet web service); Ποιά είναι η εμπειρία σου απο την εγχώρια ή διεθνή δημόσια διοίκηση για την συλλογή δεδομένων;

Δημήτρης Ζαχαριάδης: Μια πληροφορία στο χαρτί στη σημερινή εποχή είναι πρακτικά μια κλειστή πληροφορία. Μπορεί να φανταστεί κανείς έναν μεταπτυχιακό φοιτητή δασολογίας να θέλει να γράψει ένα paper για την υποχώρηση των δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα, και να πρέπει να καταχωρήσει ένα-ένα όλα τα δεδομένα που υπάρχουν δημοσιευμένα στο ΦΕΚ; Απλώς δεν θα γράψει ποτέ το paper, γιατί θα προτιμήσει ένα άλλο θέμα. Η πολιτεία μπορεί να απαντά, εθελοτυφλώντας, ότι η πληροφορία αυτή είναι ανοιχτή και διατίθεται ελεύθερα, όμως στην πραγματικότητα είναι σχεδόν κλειστή γιατί δεν μπορεί να αξιοποιηθεί με τα σημερινά μέσα και τους σημερινούς ρυθμούς παραγωγής περιεχομένου και γνώσης. Σκεφτείτε τι θα υπήρχε από τον Τήλαφο-αναδασωτέα αν το Εθνικό Τυπογραφείο δεν έδινε καν τη δυνατότητα να δει κανείς τα ΦΕΚ από το διαδίκτυο, όπως συνέβαινε πρίν μερικά χρόνια: θα υπήρχαν σήμερα 10 καταγραφές καμένων με GPS, αντί για τις 1830 καταχωρήσεις κηρύξεων αναδασωτέων που δημιουργήθηκαν σε έναν μήνα. Με λίγα λόγια, δεν αρκεί μόνον να υπάρχει δημοσιευμένη κάπου η πληροφορία, πρέπει και η αξιοποίησή της να μην κοστίζει μια περιουσία γιατί τότε δεν μπορεί να θεωρείται ανοιχτή και ελεύθερη για χρήση.

Η πρώτη ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί, είναι αν θέλουμε η πληροφορία να κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο και για ποια χρήση. Εφ’ όσον η απάντηση είναι “ναί”, τότε υπάρχουν τρεις τρόποι παρουσίασης: για ανθρώπους αναγνώστες, για μηχανές ή και για τα δύο μαζί. Οι περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου έχουν απαντήσει στο παραπάνω ερώτημα “ναι” και παρέχουν την πληροφορία τις περισσότερες φορές ελεύθερες για οποιαδήποτε χρήση (public domain). Αποτέλεσμα είναι να έχουν δημιουργηθεί πάρα πολλές υπηρεσίες δεδομένων μέσω διαδικτύου και πρότυπα μορφοποίησης των δεδομένων έτσι ώστε να είναι αξιοποιήσιμα και από μηχανές και από ενδιάμεσους ή τελικούς χρήστες. Οι πολίτες και οι οργανισμοί που έχουν ενδιαφέρον στη χρήση τους, παράγουν έτσι πολύ ευκολότερα πολύ καλύτερα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα στην εργασία τους, ενώ οι υπόλοιποι πολίτες είναι πολύ καλύτερα ενημερωμένοι για το τί συμβαίνει. Η πρόβλεψη για πρόσβαση σε ελεύθερη δημόσια πληροφορία υπάρχει και στο Ελληνικό Σύνταγμα στο Αρθρο 5A -(Δικαίωμα στην πληροφόρηση) όπου ρητά αναφέρεται το δικάιωμα συμμετοχής του πολίτη στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Θεωρητικά λοιπόν η Ελληνική πολιτεία έχει απαντήσει στην ερώτηση ανεπιφύλακτα “ναί”.

Αναζήτησα πρόσφατα δεδομένα από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας. Η ΕΣΥΕ συγκεντρώνει εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες τεράστιο αριθμό από αξιόπιστα δεδομένα για σημαντικά μεγέθη της ελληνικής κοινωνίας, και επικράτειας (μέχρι και σε επίπεδο οικισμού) και τα διαθέτει ελεύθερα χωρίς περιορισμούς στη χρήση, αναφέροντας μάλιστα στην παρουσίασή της ότι χρήστες των στοιχείων είναι “ο επιχειρηματικός κόσμος, επιστήμονες, μελετητές και αναλυτές, αλλά και απλοί πολίτες”. Τα περισσότερα από αυτά διατίθενται όμως μόνον σε μορφή PDF, ενώ μερικά σε μορφή XLS. Μια τέτοια αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης είναι απαραίτητο να είναι σε αυστηρά τυποποιημένη μορφή ώστε να αποφεύγονται λάθη και διπλοεγγραφές (ή παραλείψεις) της ίδιας πληροφορίας, και η αβεβαιότητα για την κωδικοποίηση της. Παραδείγματα διπλοεγγραφών ή παραλείψεων υπάρχουν στα δεδομένα της ΕΣΥΕ, ακόμα και στα αρχεία XLS και οφείλονται, απ’ όσο μπορώ να κρίνω, σε παρεμβάσεις με το χέρι στα τελικά έγγραφα.

Από όσα γνωρίζω, η δημόσια διοίκηση και πολλοί οργανισμοί δημόσιου χαρακτήρα (π.χ. πανεπιστήμια) παράγουν σημαντικό αριθμό πρωτογενών δεδομένων υψηλής ποιότητας. Το πρόβλημα που δεν έχει ακόμα λυθεί είναι ότι δεν έχουν πολιτική διάθεσης των δεδομένων αυτών στο κοινό. Η χειρότερη επιβεβαίωση της έλλειψης αυτής της πολιτικής κατεύθυνσης είναι τα κείμενα που αναρτούν κάποιοι απ’ αυτούς τους οργανισμούς ως στόχους τους στις ιστοσελίδες τους. Σχεδόν πουθενά δεν αναφέρεται η εξυπηρέτηση του πολίτη και του επαγγελματία με αξιόπιστα δεδομένα. Το ΥΠΕΧΩΔΕ είναι δυστυχώς ένα τέτοιο παράδειγμα, παρ’ όλο που είναι το υπουργείο των έργων και των μηχανικών. Ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ) είναι άλλο ένα λυπηρό παράδειγμα τέτοιου οργανισμού: απευθύνεται στους Έλληνες υπηκόους αποκλειστικά στα …Αγγλικά.

Θανάσης/Παύλος: Τι σημαίνει τελικά δημόσια πληροφορία; Πόσο δύσκολο είναι ας πούμε για τον Οργανισμό Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ) να υλοποιήσει το Κτηματολόγιο μέσα από ένα ανάλογα ευέλικτο σχήμα; Μια τέτοια πρόταση θα ήταν ουτοπική;

Δημήτρης Ζαχαριάδης: Το σύνθημα “Η δημόσια πληροφορία ανήκει στον πολίτη” που έχει ο Τήλαφος για κεφαλίδα είναι μια ταυτολογία: Δημόσιο είναι εξ ορισμού κάτι που ανήκει από κοινού στους πολίτες. Όμως στην Ελλάδα είναι ακόμη το ζητούμενο, επειδή η δημόσια πληροφορία, που παράγεται με χρήματα του φορολογούμενου πολίτη, είναι κλεισμένη στα συρτάρια των υπαλλήλων της διοίκησης, σαν να ήταν ιδιοκτησία τους.

Δημόσια είναι κάθε πληροφορία που δεν ορίζεται σαν ιδιωτική: σχεδόν οτιδήποτε μπορεί να προσπελαστεί από το κοινό, ανήκει στη δημόσια σφαίρα: οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια, τα οικοδομικά τετράγωνα, τα όρια των χωραφιών, των ποταμιών, των δασών, του αιγιαλού. Δημόσια είναι κάθε πληροφορία που συλλέγεται με δημόσιο χρήμα και δεν υφίσταται τους περιορισμούς των άρθρων 9, 9Α και 19 του Συντάγματος για προστασία των προσωπικών δεδομένων και του απορρήτου των επικοινωνιών. Έρευνες, πνευματικές ή καλλιτεχνικές δημιουργίες που που έγιναν κατά παραγγελία ή με χρήματα, ή κληροδοτήθηκαν στο δημόσιο το οποίο κατέχει και τα πνευματικά τους δικαιώματα, στατιστικά δεδομένα, εκλογικά αποτελέσματα. Δημόσια είναι κάθε πληροφορία που δημοσιεύεται στο ΦΕΚ, οι υποχρεωτικές πληροφορίες που απαιτούνται στα δημόσια έγγραφα (όπως τα ονόματα των οδών, οι ταχυδρομικοί κώδικες, τα όρια της επικράτειας, των νομών, των δήμων κλπ) ή / και που ορίζονται με νόμους του κράτους.

Ο ΟΚΧΕ για παράδειγμα έχει συλλέξει τα χωρικά δεδομένα της επικράτειας είτε πρωτογενώς με χρηματοδότηση από την ετήσια επιχορήγηση του κράτους από τους προϋπολογισμούς του ΥΠΕΧΩΔΕ και των δημοσίων επενδύσεων , είτε με ανταποδοτικά τέλη από τους πολίτες, είτε δευτερογενώς από άλλους οργανισμούς του δημοσίου που υποχρεούνται από το νόμο να του τα παρέχουν. Δεν παρέχει όμως ΚΑΜΜΙΑ πληροφορία δωρεάν, ούτε καν τα “απλής ακρίβειας” όρια των δήμων και κοινοτήτων του Καποδίστρια, που κοστίζουν το εξωφρενικό ποσό των 1450€, και διατίθενται με όρους copyright που καθιστούν την χρήση τους στο διαδίκτυο παράνομη. Δεν μιλώ βέβαια για το σύνολο του Κτηματολογίου, αφού εκεί μπορεί ίσως να μπουν και ζητήματα προσωπικών δεδομένων για θέματα ιδιοκτησίας, αλλά για στοιχειώδη χωρικά δεδομένα για τη διοικητική δομή της χώρας. Η τεχνική δυσκολία υλοποίησης μιας πολιτικής απελευθέρωσης τέτοιας πληροφορίας στο διαδίκτυο είναι μηδενική, αφού η τεχνολογία διάθεσής της είναι ώριμη και μάλιστα ελεύθερη για χρήση και με τη μορφή λογισμικού ανοιχτού κώδικα. Αν ο ΟΚΧΕ έδινε την άδεια για ελεύθερη χρήση αυτής της πληροφορίας, είμαι βέβαιος ότι θα βρισκόταν πολλοί να την προσφέρουν στο διαδίκτυο. Ο Τήλαφος θα μπορούσε να είναι ένας από αυτούς, χρησιμοποιώντας μάλιστα μια τεχνική προδιαγραφή στηριγμένη στις αρχές των microformats.

Τα αποτελέσματα της κοντόφθαλμης πολιτικής που ισχύει σήμερα μπορείτε να τα διαπιστώσει κανείς ψάχνοντας στο διαδίκτυο για τα όρια διοικητικών περιοχών που ανέφερα πριν ή για άλλα χωρικά δεδομένα της Ελλάδας. Τα μόνα που κυκλοφορούν ελεύθερα προέρχονται από αμερικανικά πανεπιστήμια, αφορούν το πολύ-πολύ όρια νομών, είναι ηλικίας πολλών δεκαετιών και ακρίβειας τελείως ακατάλληλης για πρακτική χρήση από κάποιον που ζει στην Ελλάδα. Υπάρχουν άλλες διεθνείς πηγές που έχουν μάλιστα και συμμετοχική βάση, όπως το geonames.org, οι οποίες ήδη παρέχουν μαζικά σημειακά δεδομένα και για την Ελλάδα μέσω web service, αλλά πουθενά δεν εμφανίζεται επίσημη ελληνική πηγή ελεύθερων χωρικών δεδομένων ή έστω και πανεπιστήμιο. Εντύπωση προκαλεί και το γεγονός ότι ακόμα και η ΕΣΥΕ που διαθέτει δωρεάν τα στατιστικά στοιχεία, τα τοπογραφικά δεδομένα που συλλέγει δεν τα διαθέτει δωρεάν.

Αν φθονεί κανείς την πρόοδο που έχουν πετύχει οι χώρες της υπόλοιπης δύσης ή οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται εκεί, θα πρέπει ίσως να εστιάσει την προσοχή του στις συνθήκες που την εκκόλαψαν και που την διατηρούν. Ένα μεγάλο μέρος των χαρτών που χρησιμοποιεί π.χ. η Google ή η Yahoo ή η Microsoft, βασίζεται σε υπόβαθρο δορυφορικών εικόνων που παρέχεται δωρεάν από τη NASA. Διαβάζει κανείς π.χ. την εξής, καταπληκτική για τη λιτότητα και την περιεκτικότητά της, λεζάντα, στις φωτογραφίες που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο και προέρχονται από αμερικανικούς δημόσιους οργανισμούς (εδώ από την NOAA): “This image is in the public domain because it contains materials that originally came from the U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration, taken or made during the course of an employee’s official duties.”: Η εικόνα είναι ελεύθερη στη χρήση…επειδή είναι αποτέλεσμα της εργασίας ενός δημόσιου υπάλληλου στα πλαίσια των καθηκόντων του. Περισσότερες εξηγήσεις νομίζω ότι περιττεύουν.

Μια πολιτική ανοίγματος της δημόσιας πληροφορίας στην Ελλάδα δεν είναι ουτοπική γιατί αυτό που ισχύει εδώ είναι πολύ πίσω από ότι συμβαίνει διεθνώς. Μετρήστε τον αριθμό των web services που λειτουργεί το ελληνικό δημόσιο μαζί με τα πανεπιστήμια και όλους τους οργανισμούς του ευρύτερου δημοσίου. Αμφιβάλω αν θα βρείτε κάποιον που να προσφέρει ελεύθερα την πιο ευτελή υπηρεσία στην ελληνική κοινωνία. Μια πολιτική ανοίγματος είναι επιβεβλημένη, γιατί θα επιτρέψει στην ελληνική κοινωνία να ανέβει ένα επίπεδο ψηλότερα στην ικανότητά της να παράγει αξιόπιστο περιεχόμενο και γνώση. Αυτό το ποιοτικότερο και ποσοτικότερο περιεχόμενο και γνώση ανεβάζει σιγά-σιγά το επίπεδο του συνόλου των διεργασιών που συμβαίνουν σε μια κοινωνία και αυξάνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στις δομές και τους ανθρώπους που τις διοικούν.

Άλλωστε το επιχείρημα ότι η μια τέτοια πρόταση είναι ουτοπική προϋποθέτει μάλλον και την αποδοχή της σημερινής αδιέξοδης και παρωχημένης αντίληψης περί κράτους-ειδικών και πολιτών-υπηκόων, που έχει όμως ήδη προ πολλού φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων της να παράγει αποτέλεσμα και τώρα φαίνεται να παραπαίει ανάμεσα σε καταστροφές όπως οι πυρκαϊές του περυσινού καλοκαιριού και η μόλυνση των υδάτων από τοξικές ουσίες, και στην αδιαφορία και τον κυνισμό των πολιτών-υπηκόων.

Αφιέρωμα: web 2.0
Ετικέτες: web2.0 , ακτιβισμός , ανοικτή πρόσβαση , ελλάδα , οικολογία

3 Σχόλια »

3 σχόλια

Ο/Η Η ριζοσπαστική Κοινωνική Αξία του Web 2.0 / 3.0 (the radical social value of Web 2.0/3.0 -in Greek) « OMADEON :
May 21st, 2008 at 15:07
[…] -Δημήτρης Ζαχαριάδης – Η δημόσια πληροφορία ανήκει στο
Ο/Η Προς μία κριτική του web 2.0 « Στέφανος Ν. Παπανώτας :
May 22nd, 2008 at 09:59
[…] του Re-public με τίτλο “Προς μία κριτική του web 2.0″ Δημήτρης Ζαχαριάδης – Η δημόσια πληροφορία ανήκει στο
Ο/Η Γεράσιμος Κονταρης :
May 26th, 2008 at 15:17
Αν κατάλαβα καλά υπαρχει ένα συγκεκριμένο προγραμμα που φιλτραρει τις πληροφορίες των blogs, δημιουργώντας βάσεις δεδομένων???
Ποιο είναι και ποιος ο στοχος???
Δημιουγειται λοιπον ένα http://www.statistics.gr που δεν είναι ΕΣΥΕ αλλα μια βάση δεδομένων με τα απόρρητα των δήμων και των νομαρχιών???
Απαντήστε την μια απο τις ερωτήσεις μου.
Έχω και άλλες απορίες.
Συγνωμη για το θρασος.

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Δημήτρης Ζαχαριάδης – Η δημόσια πληροφορία ανήκει στον πολίτη

3 σχόλια

σχολίασε