Oana Petrica – Πατριαρχία στο πέρασμα έμφυλων ταξικών συνόρων |
Στις αρχές Νοεμβρίου του 2007, η Giovanna Regianni, μία Ιταλίδα 47 ετών πέθανε αφού βιάστηκε και ξυλοκοπήθηκε στην Ιταλική πρωτεύουσα από ένα άνδρα τσιγγάνο, Ρουμανικής καταγωγής, τον Nicolae Mailat. Η δολοφονία της Ιταλίδας έγινε η αφορμή να ξεδιπλωθούν πλήθος καταπιεστικών, τιμωρητικών ενεργειών εις βάρος μεταναστών Ρομά, αφενός από Ιταλούς κρατικούς υπαλλήλους, αφετέρου από εξτρεμιστές πολίτες. Το παράδειγμα της Giovanna Reggianni είναι μία από τις περιπτώσεις, στις οποίες το σώμα μιας γυναίκας μετατρέπεται σε πεδίο αμφισβήτησης ενός ιεραρχικού προνομιούχου λευκού, μεσαίας τάξης κέντρου από τα ανεπιθύμητα, φυλετικά κατώτερα, φτωχά περιθώρια.
Αμέσως μετά τη δολοφονία της Regianni, ο Ιταλός πρωθυπουργός Ρομάνο Πρόντι εξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο οι τοπικές αρχές έχουν την εξουσία να απελαύνουν μετανάστες που θεωρούν επικίνδυνους και μέχρις στιγμής έχουν απελαθεί γύρω στους 35 μετανάστες Ρομά από περίπου 560.000 Ρουμάνους παράνομους μετανάστες. Η δολοφονία πυροδότησε ένα κύμα επιθέσεων κατά των μεταναστών και ειδικότερα κατά της κοινότητας των Ρομά. Οι ειδήσεις μετέδιδαν ότι στην περιφέρεια του Τορίνο και του Μιλάνο παράνομες παράγκες καταστράφηκαν από ομάδες Ιταλών εξτρεμιστών που πετούσαν κοκτέιλ Μολότοφ και ζητούσαν εκδίκηση, ενώ πολλοί Ιταλοί αναζητούνται από την αστυνομία μετά από επιθέσεις, απειλές με ρόπαλα και μαχαίρια και τραυματισμούς Ρομά σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας.
Ενώ ο φόνος έδωσε την αφορμή για τη διεξαγωγή διεθνών συζητήσεων για τη μετανάστευση και το έγκλημα, δόθηκε ελάχιστη προσοχή στο πώς αυτή η ψύχωση κατά των Ρομά και η επακόλουθη «εθνοτική» διαμάχη προέκυψε μετά τη σπίλωση της τιμής μιας γυναίκας, της Giovanna Regianni, από έναν διαφορετικής φυλής και κατώτερης τάξης Ρουμάνο Ρομ μετανάστη. Προκαλεί έκπληξη ότι αυτή η ξαφνική επιθετικότητα και τα καταπιεστικά μέτρα δεν εντάχθηκαν στο ευρύτερο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας, οι οποίες έχουν να κάνουν με το «ποιος ελέγχει τι, πότε και πώς στο τοπικό/ παγκόσμιο επίπεδο» (Agathangelou, 1997: 8). Σύμφωνα με τις θεωρητικές υποθέσεις της Άννας Αγαθαγγέλου, το επιχείρημά μου είναι ότι οι «εθνοτικές» διαμάχες δεν έχουν να κάνουν μόνο με τις εθνικές ταυτότητες, αλλά και με την πατριαρχία, τις φυλετικές, τις κοινωνικές και τις οικονομικές δομές. Τα φαινόμενα διαχωρισμού βάσει του φύλου, της σεξουαλικής προτίμησης και της φυλετικής καταγωγής είναι πολύ σημαντικά στην παραγωγή και αναπαραγωγή της παγκόσμιας εξουσίας (Agathangelou, 1997). Η πρόσφατη συγκρουσιακή κατάσταση που προκλήθηκε μεταξύ των Ιταλών και των Ρομά σχετίζεται με την, έως σήμερα, όχι επαρκώς αναγνωρισμένη πατριαρχία και αρσενική κυριαρχία πάνω στο γυναικείο σώμα, τις ταξικές διαφορές και τη φυλετική χωρική οριοθέτηση. Ποιος κηλιδώνει το σώμα μιας γυναίκας της μεσαίας τάξης, ποιος την εξουσιάζει και πώς η αγνότητα και η τάξη μιας λευκής γυναίκας και της αρσενικής κυριαρχίας πάνω της απειλείται από ένα «Άλλο» διαφορετικού φύλου και κατώτερης τάξης είναι ζητήματα, τα οποία πρέπει να τεθούν και να τα συλλογιστούμε. Επιπλέον, τα ΜΜΕ κατασκευάζουν αναπαραστάσεις βίαιων «διαφυλετικών» διαμαχών, οι οποίες έχουν λιγότερο να κάνουν με συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών εθνικοτήτων και περισσότερο, μάλλον, με τον έλεγχο πάνω στο σώμα των γυναικών, τις εντάσεις μεταξύ των τάξεων και την επικίνδυνη άρση φυλετικών ορίων.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, οι Ρομά μετανάστες στην Ιταλία συγκέντρωναν τις υποψίες για άλλες παλαιότερες εγκληματικές ενέργειες, όπως μία ληστεία που άφησε ένα ποδηλάτη στη Ρώμη σε κώμα αρκετές εβδομάδες πριν υποκύψει τελικά, τη ληστεία εις βάρος του σκηνοθέτη Giuseppe Tornatore και ενός δημοτικού συμβούλου, αλλά μόνο με τη σεξουαλική επίθεση και το φόνο της Giovanna Regianni ξεκίνησαν οι βιαιοπραγίες. Η πατριαρχία, στη συγκεκριμένη περίπτωση, εκφράζεται με ένα φυλετικό, ταξικό, αρσενικού χαρακτήρα εθνικισμό, ο οποίος δικαιολογεί τη δύναμή του μέσω της αντικειμενικοποίησης του γυναικείου σώματος. Ο βιασμός και η δολοφονία της Giovanna Regianni σταμάτησαν να εκλαμβάνονται ως ένα ξεχωριστό έγκλημα. Έγινε μετωνυμία του Ιταλικού έθνους της μεσαίας τάξης, το οποίο απειλείται από τους διαφορετικού φύλου και κατώτερης κοινωνικής τάξης «Άλλους» Ρουμάνους Ρομά. Σε αυτό το πλαίσιο αντλούμαι από ορισμένες μεταποικιακές και σοσιαλιστικές/ μαρξιστικές πηγές για να καταδείξουμε πώς το κράτος προστατεύει τους υπηκόους του της μεσαίας τάξης και νομιμοποιεί τη βία κατά των διαφορετικής φυλής και κατώτερης τάξης μεταναστών, των «Άλλων» μέσω της αντικειμενικοποίησης των γυναικών και μιας πολιτικής κυριαρχίας πάνω στο γυναικείο σώμα. Όπως ειπώθηκε προηγουμένως, το επιχείρημά μας είναι ότι οι σχέσεις εξουσίας μεταξύ ταυτοτήτων διαφορετικής φυλής, τάξης και φύλου εντάσσονται και επαναπλασάρωνται ως «διαεθνοτικές» συγκρούσεις.
Η κοινότητα των Ρομά στην Ανατολική Ευρώπη- οι κατώτερης τάξης και διαφορετικής φυλής «άλλοι»
Η Γερμανίδα ερευνήτρια Katrin Simhandl έχει ήδη αποδείξει ότι ξεκινώντας με τη διαδικασία ονοματοποίησης και καθιέρωσης κοινωνικών κατηγοριών, η κοινότητα των Ρομά της Ανατολικής Ευρώπης είναι μια πρόσφατη Δυτικοευρωπαϊκή επινόηση φυλετικού και ταξικού διαχωρισμού, ιδιαίτερα προβεβλημένη τα τελευταία χρόνια και, πάντως, διαχωρισμένη από την ομάδα, την οποία ορίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση ως «Δυτικούς Τσιγγάνους και Περιπλανώμενους» (Simhandl, 2006). Ενώ η Δυτική Ευρώπη έχει τα δικά της στοιχεία για τους Ρομά, τα οποία πυροδότησαν διάφορες συζητήσεις τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, μόνο αυτοί που προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη έχουν την ταμπέλα των «Άλλων» και διαχωρίζονται από τους «Δυτικούς Τσιγγάνους και τους Περιπλανώμενους» και ονομάζονται μειονότητες «Ρομά».
Μία εκτίμηση του πληθυσμού των Ρομά στην Ανατολική Ευρώπη δεν είναι εύκολο να γίνει, καθώς πολλοί από αυτούς αυτοχαρακτηρίζονται ως μέλη άλλων εθνικών ομάδων για να απομακρύνουν κάπως το κοινωνικό στίγμα, το οποίο συνδέεται με την εν λόγω μειονότητα (Baranyi, 2000). Πάντως, μόνο στη Ρουμανία, το 2002, η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ρουμανίας κατέγραψε περισσότερους από πεντακόσιους χιλιάδες που χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους ως Ρομά (Rughinis, 2007). Γνωστή ως μία με τις περισσότερες διακρίσεις εις βάρος της και πάρα πολύ φτωχή μειονότητα της Ανατολικής Ευρώπης, η κοινότητα των Ρομά προέρχεται από την Ινδία και έφτασε στην Ευρώπη το Μεσαίωνα (Gross, 2006). Στη Ρουμανία και τη Σλοβακία μεταξύ του 14ου και του δεύτερου μισού του 19 ου αιώνα είχαν σκλαβωθεί και χρησιμοποιούνταν ως εργατικά χέρια (Baranyi, 2002; Bancroft, 2005). Το Φασιστικό και το Ναζιστικό καθεστώς και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος συμπεριέλαβε και τους Ρομά στο Ολοκαύτωμα και η επόμενη κομουνιστική περίοδος τους έκανε στόχους διαφόρων πολιτικών ευγονικής και διακρίσεων. Στη Ρουμανία το κομουνιστικό κόμμα ουσιαστικά ανάγκασε τους Ρομά να συμμετέχουν σε εκστρατείες αφομοίωσης, έτσι, ώστε την εποχή που ένας ξένος κινηματογραφιστής αποφάσισε την παραγωγή μιας ταινίας γι΄αυτούς, τη δεκαετία του ’70, οι αξιωματούχοι του κράτους τον διαβεβαίωσαν ότι «δεν υπάρχουν πια Ρομά στη χώρα μας» (Baranyi, 2000 κάνοντας αναφορά στο Erich, 1995: 16).
Όταν κατέρρευσαν τα κομουνιστικά καθεστώτα στην Ευρώπη, μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού των Ρομά μετανάστευσε στη Δυτική Ευρώπη. Η κύρια αιτία της μετανάστευσης είναι οι οικονομικές δυσκολίες, τις οποίες αντιμετωπίζουν τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης κατά τη μετάβασή τους στον καπιταλισμό και το φιλελευθερισμό. Μία συνεχής μεταβλητή σε όλες τα στατιστικά δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας για τους Ρουμάνους Ρομά είναι το ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημά τους και η κατάσταση της φτώχιας: το 2007, για παράδειγμα, το 43% δήλωσε ότι δεν είχε κανένα εισόδημα τον τελευταίο μήνα, ενώ οι υπόλοιποι δήλωσαν ότι κέρδισαν εισόδημα τρεις φορές κάτω από το κατώφλι της φτώχιας (Grigoras, 2007). Το κύμα μετανάστευσης σημείωσε αύξηση, όταν η Ρουμανία και η Βουλγαρία έγιναν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τον Ιανουάριο του 2007, και άρθηκαν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί. Όπως προαναφέρθηκε, στατιστικά στοιχεία για το πραγματικό ύψος του μεταναστευτικού κύματος είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν, κυρίως, λόγω έλλειψης προσωπικών εγγράφων πιστοποίησης της ταυτότητας. Εξαιτίας του ρατσισμού και των προκαταλήψεων, είναι γνωστό ότι αποκρύπτουν και παραποιούν την ταυτότητά τους (Rughinis, 2007).
Η Ιταλία, πάντως, φαίνεται ότι είναι ένα από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός Ρουμάνων Ρομά. Οι κυρίαρχες μορφές κατοικίας τους είναι οι λεγόμενες νομαδικές κατασκηνώσεις (campi nomadi), νόμιμες και παράνομες (Lapov, 2004). Μέχρις στιγμής, πολλές πολιτικές της ΕΕ μαζί με διακηρύξεις της Ιταλικής και της Ρουμανικής κυβέρνησης δεν μπορούν να εξηγήσουν το μόνιμο χωροταξικό αποκλεισμό της κοινότητας των Ρουμάνων Ρομά στις περιφέρειες των πόλεων. Αδιανόητο, αλλά οι ιταλικοί νομαδικοί καταυλισμοί αποτελούν χώρους φυλετικού απομονωτισμού και εγκατάστασης ανθρώπων που, συνήθως, θεωρούνται ανεπιθύμητοι, κατώτερης τάξης και γίνονται θύματα φυλετικών διακρίσεων. Τι συμβαίνει, όταν αυτές οι χωρικές και φυλετικές ταξινομήσεις αμφισβητούνται; Τι επακολουθεί, όταν ο διαφορετικής φυλής «άλλος» ανατρέψει τους αρχικούς όρους των σχέσεων εξουσίας; Με ποιον τρόπο ένα γυναικείο σώμα μπορεί να γίνει το πεδίο αμφισβήτησης των ταξικών και φυλετικών σχέσεων εξουσίας;
Τα σχετικά με τη φυλή, την τάξη και το φύλο στοιχεία της διαεθνοτικής έντασης μεταξύ Ιταλών και Ρουμάνων Ρομά
Τα ΜΜΕ κατά την προβολή της πρόσφατης έντασης μεταξύ Ιταλών και Ρουμάνων Ρομά απέδωσαν ιδιαίτερη σημασία, κυρίως, στην παρουσίαση των γεγονότων ως αποκλειστικά «διαεθνοτικών» εντάσεων. Όπως, διατυπώθηκε παραπάνω, το επιχείρημά μας έρχεται να διαλύσει αυτού του είδους την επιφανειακή προβολή και να υποστηρίξει ότι αυτό το «διαεθνοτικό» κάλυμμα κρύβει υπόγειες δυνάμεις εξουσίας, πατριαρχία, φυλετικό διαχωρισμό και ταξικές εντάσεις.
Χωρίς καμιά αμφιβολία, τα μέλη της κοινότητας των Ρουμάνων Ρομά θεωρούνται ως οι διαφορετικής φυλής «Άλλοι». Σύμφωνα με μεταποικιακές πηγές, αντί να περιγράψει και να εξετάσει αναλυτικά την Ανατολή, η συζήτηση στη Δύση δημιούργησε έναν απτό διαχωρισμό Ανατολής και Δύσης. Η εικόνα της Ανατολής κατασκευάστηκε με τη χρήση υποτιμητικών όρων («άγρια», «κατώτερη», «απολίτιστη», «παράλογη») επιτρέποντας και τη δημιουργία ενός ιμπεριαλιστικού υποκειμένου με θετικά στοιχεία («πολιτισμένη», «λογική», «ανώτερη») (Said, 1979).
Διάφορες θεωρίες εθνικισμού (Anderson, 1983; Gellner, 1987) αγνόησαν τελείως τις διαστάσεις της τάξης, της φυλής και του φύλου στο πλαίσιο του σχετικού διαλόγου. Δεν κατόρθωσαν να κατανοήσουν εις βάρος ποιων σωμάτων και με ποιες συνθήκες πατριαρχίας και κυριαρχίας πραγματοποιείται η «δυσνόητη, οριζόντια συντροφικότητα» μιας κοινότητας (Anderson, 1991: 7).
Σε αυτό το πλαίσιο, η φεμινιστική γνώση έχει καταδείξει ότι οι γυναίκες, συχνά, αντιπροσωπεύουν την εθνική και συλλογική «τιμή» (Nira Yuval- Davis, 2006: 219). Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν λίγα στοιχεία για το πώς όχι μόνο η «διαεθνοτική», αλλά και η ταξική και φυλετική βία έχουν ως σημείο αναφοράς της σύγκρουσης τα σώματα των γυναικών και τις πατριαρχικές συνθήκες της κυριαρχίας τους. Ο Nicolae Mailat, μέλος της κοινότητας των Ρουμάνων Ρομά απείλησε όχι μόνο τη σεξουαλική «τιμή» μιας γυναίκας, αλλά και κάποιου την πατριαρχική ιδιοκτησία, την ταξική και φυλετική κυριότητα (μία λευκή, μεσαίας τάξης, σύζυγος ενός αρχιπλοίαρχου του πολεμικού ναυτικού).
Μέσω του σώματος αυτής της γυναίκας, ο τόπος της απόρριψης και της αμφισβήτησης επεκτείνεται: ο βιασμός και η δολοφονία της Giovanna Reggianni θέτουν υπό αμφισβήτηση τις παγκόσμιες δομές των φυλετικών και ταξικών ανισοτήτων. Επομένως, οι σχέση του «Εαυτού» και του «Άλλου» (Said, 1979) στη μεταποικιακή θεωρία στρέφονται βίαια προς την αμφισβήτηση των παγκόσμιων φυλετικών και οικονομικών διαχωρισμών. Συνεπώς, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η δυναμική διαφόρων σχέσεων δύναμης, των ιθαγενών εναντίον των μεταναστών, των φτωχών εναντίον της μεσαίας τάξης, των λευκών εναντίον των διαφορετικής φυλής «Άλλων» εκδηλώνεται, τώρα, έχοντας ως σημείο αναφοράς το σώμα μιας γυναίκας.
Αυτό, το οποίο ξέφυγε από τις κατασκευές των ΜΜΕ στην ένταση μεταξύ των Ιταλών και Ρουμάνων Ρομά είναι το γεγονός ότι ο σχηματισμό συγκρουσιακών θεμάτων, πρέπει, επίσης, να εξεταστεί και ως προϊόν άρνησης και αντίστασης έναντι συγκεκριμένων δομών εξουσίας. Με την υπόθεση της Giovanna Reggianni, η μειονότητα των Ρομά που είναι θύματα ρατσιστικής αντιμετώπισης, περιθωριοποιημένοι στις περιφέρειες των ιταλικών πόλεων, σε παράνομα παραπήγματα, διατάραξε την παγκόσμια ιεραρχία των σχέσεων εξουσίας, αλλά κα την ιεραρχία των δεδομένων «λευκών», «ανώτερων», της «μεσαίας τάξης» δομών. Τέτοιου είδους εντάσεις ξεκαθαρίζουν ποιος ελέγχει τι, για πιο λόγο και υπό ποιες συνθήκες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το σώμα μιας γυναίκας έγινε σημείο αναφοράς της άρνησης της εξουσίας των προνομιούχων δομών, αποδεικνύοντας ότι η εθνότητα και ο εθνικισμός δεν δύναται να αναλυθούν υπό την απουσία των αναπόφευκτων σταθερών στοιχείων της φυλής, της τάξης και του φύλου. Συνεπώς, στην ανάλυση των πρόσφατων διεθνών γεγονότων δεν είναι δυνατόν να κλείνουμε τα μάτια στο πώς εμφανίζονται οι εθνοτικές συγκρούσεις υπό το πρίσμα των πατριαρχικών υποθέσεων για το ποιος απειλεί τις συνθήκες κυριαρχίας πάνω στο σώμα μιας γυναίκας.
Συμπεράσματα
Χρησιμοποιώντας το μεταποικιακό και σοσιαλιστικό/ μαρξιστικό φεμινιστικό πλαίσιο ανάλυσης, η παρούσα περιπτωσιολογική μελέτη επιβεβαίωσε ότι κάθε «εθνοτική ένταση» περιλαμβάνει αμφισβήτηση των δομών εξουσίας και προνομίων του φύλου, της φυλής και της τάξης. Το παράδειγμα της Giovanna Reggianni είναι μία από τις περιπτώσεις, στις οποίες το σώμα μιας γυναίκας μετατρέπεται σε πεδίο αμφισβήτησης ενός ιεραρχικού προνομιούχου λευκού, μεσαίας τάξης κέντρου από τα ανεπιθύμητα, φυλετικά κατώτερα, φτωχά περιθώρια. Αυτή η προσπάθεια αμφισβήτησης δεν θα μείνει ατιμώρητη, φυσικά. Η ανατροπή κάθε πρακτικής ελέγχου και κυριαρχίας (πάνω σε πλουτοπαραγωγικές πηγές και γυναικεία σώματα) πυροδοτεί τις ενυπάρχουσες βίαιες κοινωνικές σχέσεις. Αλλά η επακόλουθη επιθετικότητα και η βία καταδεικνύουν το γεγονός ότι η συντήρηση των σχέσεων εξουσίας βασίζεται στην πατριαρχία, την καταπίεση και τις ασυμμετρίες του φύλου, της φυλής και της τάξης. Δικαιολογώντας την επιθετικότητα ως άμυνα για την υπεράσπιση άλλων γυναικών αρχιπλοιάρχων του πολεμικού ναυτικού από τη φυλετική απειλή, θα οδηγήσει στην περαιτέρω καταπίεση των γυναικών. Επίσης, θα τις αποπροσωποποιήσει και θα τις καταστήσει αντικείμενα συγχέοντάς τις με τα εθνικιστικά αισθήματα της υπεράσπιση της «τιμής» της χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο, τα συμπεράσματά μας πηγαίνουν ακόμα και πέρα από την απόδειξη ότι η άσκηση βίας πάνω στο σώμα μιας γυναίκας χρησιμοποιείται από διάφορες εθνικιστικές ιδεολογίες για την επίτευξη των σκοπών τους. Η κύρια θέση μας είναι ότι μέσω του σώματος της Giovanna Reggianni, απειλήθηκαν άλλα ταξικά και φυλετικά όρια. Παρά την κωδικοποίηση των ΜΜΕ με τη χρήση του όρου «εθνοτική διαμάχη», οι πρόσφατες εντάσεις μεταξύ των Ιταλών και των Ρομά αποτελούν απόδειξη μιας ευρύτερης αναταραχής των κοινωνικών σχέσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι οποίες παράγονται από την προνομιούχα φυλετική και ταξική ηγεμονία.
Πηγές
Agathangelou, Anna (1997)- The Cypriot Ethnic Conflict in the Production of Global Power, PhD Dissertation, Syracuse University
Anderson, Benedict (1983)- Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, London: Verso
Baranyi, Zoltan (2000)- “The Socio-economic Impact of Regime Change in Eastern Europe: Gypsy Marginality in the 90s”, East European Politics and Society, Vol. 14, no. 2, p. 64-113
Baranyi, Zoltan (2000)- “Politics and the Roma in State-Socialist Eastern Europe”, Communist and Post-Communist Studies, 33, p. 421-437
Gellner, Ernest (1987)- Culture, Identity, and Politics, Cambridge: Cambridge University Press
Grigoras, Vlad (2007)- “Conditii de Locuit si Probleme Financiare la Populatia de Romi” (“Housing Conditions and Financial Problems at the Roma Population”), Barometer for the Roma Inclusion, Bucharest: Fundatia pentru o Societate Deschisa
Gross, Peter (2006)- “A Prolegomena to the Study of the Romani Media in Eastern Europe”, European Journal of Communication, Vol 21 (4), 477-497
Kligman, Gail (1998) – The Politics of Duplicity. Controlling Reproduction in Ceausescu’s Romania, Berkeley and Los Angeles: University of California Press
Lapov, Zoran (May, 2007)- The Status of the Romani Linguistic Minority in Italy, International Debate Education Association , Idebate Magazine
Rughinis, Cosmina (2007)- “Cine sunt Rromii?” (“Who Are the Roma?”), Barometer for the Roma Inclusion, Bucharest: Fundatia pentru o Societate Deschisa
Said, Edward (1979) Orientalism New-York: Vintage
Simhandl, Katrin (2006)- “Western Gypsies and Travellers- Eastern Roma: the Creation of Political Objects by the Institutions of the European Union”, Nations and Nationalisms, 12, 1, 97-115
Yuval-Davis, Nira (2006)- “Gender and Nation” in An Introduction to Women’s Studies. Gender in a Transnational World, eds. I. Grewal and K. Caplan, New-York: McGraw-Hill Companies
Αφιέρωμα: read also, φύλο/σύνορα
Ετικέτες: luke heemsbergen , oana petrica , εθνικισμός , ιταλία , μετανάστες , ρομά , φύλο