Neal Haslem – Προσφέροντας «στον άλλον» δικαίωμα για άποψη στο ντιζάιν της επικοινωνίας: Πέρα από το αντικειμενοκεντρικό προς μια πρακτική κοινωνικού χαρακτήρα |
Σε αυτό το σύντομο δοκίμιο, διατυπώνω την πρόταση ότι το ντιζάιν της οπτικής επικοινωνίας, ως δραστηριότητα κοινωνικού χαρακτήρα, καταδεικνύει τις επιταγές της κοινωνίας μας μέσα από υλικά τεχνουργήματα (αντικείμενα, προϊόντα), και έτσι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του δημοκρατικού πολιτικού συστήματός μας. Προκειμένου να προβούμε σε περαιτέρω ανάλυση των επιπτώσεων του «κοινωνικού χαρακτήρα», προτείνεται η εστίαση στον «άλλον», εντός των πλαισίων του ντιζάιν επικοινωνίας.
Η δημοκρατία προήλθε από τη φωνή του λαού. Ξεκίνησε με μια ηθική στάση που έδωσε στους πολίτες το δικαίωμα να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους, να θίγουν διάφορα θέματα και τα αιτήματα τους να εισακούονται. Η συναίνεση διαμορφώνεται από αυτές τις φωνές. Η κοινωνία σήμερα εκφράζει τη γνώμη της διαμέσου πολυάριθμων μέσων: το διαδίκτυο, την τηλεόραση, τα δημοσιεύματα, τη σήμανση, τα βιβλία, τις αφίσες και τα γκράφιτι στους τοίχους. Πολλά από αυτά τα μέσα ελέγχονται από ιδιώτες και/ή είναι ακριβά – οι φωνές μας σε κάποιο βαθμό χαλιναγωγούνται από την τεχνολογία. Το ίντερνετ προσφέρει στον πολίτη του 21ου αιώνα τη μεγάλη ελπίδα να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του.
Η οπτική επικοινωνία είναι ένας τομέας του ντιζάιν που ενισχύει τη «φωνή» του πολίτη. Μέσα από στοχαστική διαπραγμάτευση, συγκρότηση και τοποθέτηση, ο σχεδιαστής (της επικοινωνίας) μπορεί να καταστήσει εφικτή για το κοινό μια ξεκάθαρη εκφραστική διατύπωση. Υπό αυτό το πρίσμα, το ντιζάιν στην επικοινωνία μπορεί να θεωρηθεί ως κάτι ανάλογο με το αρχαίο θέατρο, ένα μέρος όπου οι άνθρωποι μπορούν να ενισχύσουν τη φωνή τους κι αυτή να ακουστεί από άλλους.
Ο θεωρητικός της Κυβερνητικής Gordon Pask, περιγράφοντας τη Θεωρία του περί Συνομιλίας, παραθέτει ως παράδειγμα δύο πρόσωπα (το Α και το Β) να συζητούν σχετικά με μια αντίληψη (Τ):
«Έμαθα πολλά για τη ΔΙΚΗ ΣΟΥ αντίληψη σχετικά με το Τ κι εσύ επίσης έμαθες πολλά για τη ΔΙΚΗ ΜΟΥ αντίληψη σχετικά με το Τ. Δεν υπάρχει περίπτωση, ούτε εγώ, αλλά ούτε κι εσύ να έχουμε την πιο άσχετη αντίληψη, τη λιγότερο προσδιοριστική αντίληψη από όλους τους φιλοσόφους, για ένα Τ…που μοιάζει να είναι το βασικό στοιχείο μιας συνομιλίας, όπου ο ένας συμμετέχων, ας πούμε ο Α, μαθαίνει για τον Β, για το πώς ο Α διαφέρει και είναι όμοιος με τον Β και το εκπεφρασμένο (προφανές) Τ να είναι, κατά κύριο λόγο, το επίκεντρο» (Pask και Zeeuw, 1992)
Το ζήτημα που θα ήθελα να θίξω σε αυτό το δοκίμιο είναι ότι εάν παραθέταμε ως παράδειγμα στη θεωρία της συνομιλίας του Pask τη δραστηριότητα της οπτικής επικοινωνίας (ανάμεσα σε σχεδιαστή, πελάτη, αντικείμενο και κοινό), τότε ο σχεδιαστής καθιστά έκδηλο το Τ. Η δουλειά του σχεδιαστή είναι να δίνει υλική υπόσταση σε αυτό το κεντρικό σημείο ή άξονα, μέσω του οποίου μαθαίνουμε ο ένας τον άλλο. Η φύση του «άξονα» ή του «τεχνουργήματος» δεν είναι σημαντική: η συνομιλία που καθίσταται εφικτή είναι αυτό που μας ενδιαφέρει. Είναι σημαντικό, ωστόσο, ότι η φύση του «τεχνουργήματος» επηρεάζει τη συνομιλία που μπορεί να έχουμε μέσα από αυτό. Επιπλέον, το τεχνούργημα είναι ο «άξονας» μέσω του οποίου οι αντιλήψεις σχετικά με το Τ γίνονται συνήθως αντιληπτές (είτε είναι προσδιοριστικές είτε όχι).
Μια μετασχηματιστική δραστηριότητα
Ο επικοινωνιακός σχεδιασμός αποτελεί μετασχηματιστική δραστηριότητα. Καθιστά εφικτή, μέσα από τη δραστηριότητα του ντιζάιν, την παραγωγή υλικών που γεννούν ορισμούς της πραγματικότητας.
« Οντότητες μπορεί να δημιουργηθούν από το ντιζάιν, επειδή το ντιζάιν γνωρίζει πώς να κάνει τον κόσμο πιο ανθρώπινο». (Tonkinwise και Lorber-Kasunic, 2006)
Όντας έτσι, μπορούμε να εξετάσουμε το ντιζάιν στην επικοινωνία όχι τόσο βάσει του «τι είναι επικοινωνία», αλλά περισσότερο βάσει του «τι μπορεί να είναι επικοινωνία». Μέσω του ντιζάιν στην επικοινωνία, νέα ιδιαίτερα γνωρίσματα, έννοιες και τάσεις γεννώνται• πρόκειται για μια διαδικασία υλοποίησης και πραγμάτωσης.
Πρωτίστως, η σημασιολογική στροφή αναγνωρίζει τη συμμετοχή του ανθρώπου στο τεχνούργημα του ντιζάιν, αναγνωρίζοντας όχι μόνο ότι οι σχεδιαστές είναι άνθρωποι, ότι επικοινωνούν με άλλους για την τεχνολογία την οποία εξελίσσουν, αλλά και διαμέσου αυτής και όχι μόνο ότι συμμετέχουν στην κοινωνική σύνθεση της πραγματικότητας, αλλά και ότι όλα τα παραπάνω, επηρεασμένα από την τεχνολογία, επιστρατεύουν την ανθρώπινη ιδιότητά τους για να αποδώσουν σε ό,τι κάνουν με τη χρήση αυτής. Τα τεχνουργήματα είναι προσθετικά στοιχεία του ανθρώπινου μυαλού, της ανθρώπινης ύπαρξης και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η συνειδητοποίηση του τι συνεπάγεται αυτή η αλλαγή δεν είναι εύκολο πράγμα. (Krippendorff, 2006)
Εστίαση στο αντικείμενο(προϊόν ή τεχνούργημα) ή εστίαση στον άλλο
Μελέτες σχετικά με το ντιζάιν στην επικοινωνία, συχνά εστιάζουν πάνω στο προϊόν και τη λύση στο πρόβλημα. Θέτουν τα εξής ερωτήματα: πώς μπορεί το αντικέιμενο να επικοινωνεί πιο ξεκάθαρα; Πώς μπορεί το προϊόν να είναι τυπογραφικά πιο καινοτόμο; Πώς μπορεί να γίνει καλύτερο το ντιζάιν; Αλλά τι υπάρχει πέρα από αυτό το επίπεδο της συζήτησης ως «επίλυση προβλήματος»; Όπως λέει ο Glanville, κατά τον ορισμό του «ντιζάιν» ενδιαφέρεται για την έρευνα.
«Άλλες απόψεις (για παράδειγμα, η επίλυση ενός ορισμένου προβλήματος), παρόλο που συχνά θεωρούνται καίριες, υποστηρίζω ότι δεν είναι πρωταρχικής σημασίας στη μελέτη της άσκησης του ντιζάιν, ανεξαρτήτως του πόσο σημαντικές είναι. Η επίλυση προβλημάτων είναι ένας ξεχωριστός τομέας. Είμαι ευτυχής που το αφήνω σε αυτόυς που ενδιαφέρονται». (Glanville, 1999)
Σε μια προσπάθεια να ασχοληθούμε με την πτυχή της «μη-επίλυσης προβλημάτων», αυτής της «άσκησης του ντιζάιν», μπορούμε να μετατοπίσουμε την εστίαση «στον άλλον», στα πλαίσια της δραστηριότητας του ντιζάιν στην επικοινωνία. Ακολουθώ και πάλι την προσέγγιση του Glanville σχετικά με την πρακτική του ντιζάιν.
«Χαρακτηρίζω το ντιζάιν (σύμφωνα με τον Pask, το 1969) ως συνομιλία, η οποία πραγματοποιείται συνήθως με ένα μέσο όπως το χαρτί και το μολύβι, με κάποιον άλλο (είτε με έναν «υπαρκτό» άλλο, είτε με τον εαυτό μας να είναι στη θέση του άλλου), ως ο συνομιλητής μας». (Glanville, 1999)
Πώς η εστίαση πάνω στον «άλλο» επαναπροσανατολίζει τη δραστηριότητα του ντιζάιν στην επικοινωνία; Τι ρόλο παίζει «ο άλλος» στη δραστηριότητα του ντιζάιν; Αυτό το δοκίμιο προτείνει ότι, μέσα από μια εφαρμογή της έννοιας του «άλλου» στην πρακτική του επιλοινωνιακού σχεδιασμού, δύναται να γίνει εφικτή η απόκτηση μιας αντίληψης κοινωνικού χαρακτήρα αυτής της πρακτικής. Το δοκίμιο χρησιμοποιεί τον όρο «άλλος» για να συμπεριλάβει ποικίλους συμμέτοχους στα πλαίσια της δραστηριότητας του ντιζάιν: τον πελάτη, το χρήστη και το κοινό. Ο όρος είναι επίσης χρήσιμος στο ερώτημα «τι κάνουν οι σχεδιαστές». Εδώ, «ο άλλος» έρχεται να αναφερθεί στη δυνατότητα για εξωτερίκευση και στη μετασχηματιστική δυνατότητα, διαθέσιμες μέσω της επίγνωσης του ρόλου του «άλλου», κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του τεχνουργήματος.
Μια άλλη πτυχή του «άλλου» είναι το αποτέλεσμα μέσω του οποίου η δραστηριότητα του ντιζάιν μπορεί να αποκαλύψει την έννοια του «άλλου» στους ίδιους τους σχεδιαστές, μέσα από το ντιζάιν του τεχνουργήματος, στα πλαίσια μιας ενασχόλησης κοινωνικού χαρακτήρα. Όλες οι οντότητες ασχολούνται με τη διαδικασία. Όλες συνδέονται με την κοινωνικού χαρακτήρα δραστηριότητα κι έχουν την ικανότητα να μάθουν και να εξελιχθούν μέσα από αυτή.
Αυτό το δοκίμιο προτείνει ότι μπορούμε να φτάσουμε σε πολύπλευρες κατανοήσεις αυτού που μπορεί να αντιπροσωπεύει μια κοινωνικού χαρακτήρα πρακτική, με το να εξετάζουμε την πρακτική μέσα από αυτούς τους διάφορους «άλλους». Και το ότι καταλήγοντας σε μια ορισμένη κατανόηση αυτής της πρακτικής μπορεί να επιτρέπει να κοιτάξουμε πέρα από μια κατανόηση της πρακτικής που βασίζεται στο αντικείμενο.
Καθώς αυτό το δοκίμιο μπορεί να θεωρηθεί κομμάτι της τρέχουσας προτροπής για συμμετοχικό ντιζάιν ή για ντιζάιν που βασίζεται στο χρήστη, προχωράει πέρα από αυτές τις «εργαλειακές» θεάσεις της φύσης της δραστηριότητας του ντιζάιν. Οι κοινωνικού χαρακτήρα σχεδιαστές εμπλέκονται στη δραστηριότητα του ντιζάιν με έναν ολιστικό τρόπο, επιστρατεύουν τις ικανότητές τους για την «υλοποίηση» της φωνής και διαπραγματεύονται αυτήν την επικοινωνία της «φωνής» στη δραστηριότητα. Είναι οι διευκολυντές αυτής της επικοινωνίας• οι διευκολυντές της «υλοποίησης αυτής της γνώσης».
Το ντιζάιν στην επικοινωνία ως μια διαπραγμάτευση
Για να πάρει σάρκα και οστά το τεχνούργημα, μια μη-λεκτική δραστηριότητα «έκφρασης» είναι επιτακτική, η υλοποίηση μιας «γνώσης» που αναδύεται από τη διαπραγμάτευση του ίδιου του ντιζάιν. Ακολουθεί η περιγραφή της Willis σχετικά με ένα «οντολογικό ντιζάιν»:
«οντολογικός σχεδιασμός-βασίζεται πάνω σε μια κυκλικότητα, στην οποία η γνώση καταχωρείται με το να είναι η ουσία του σχεδιασμού για ένα εργαλείο κι αυτό με τη σειρά του τροποποιώντας τη φύση του χρήστη του εργαλείου».(Willis, 1999)
Αυτή η γνώση ανταποδίδεται «προς τα έξω» κι επομένως μας αποκαλύπτει τον ίδιο μας τον εαυτό, μέσω της παρουσίας της. Αυτή η «αποκάλυψη» διευκολύνεται από τον σχεδιαστή. Όπως το θέτει η Willis:
«ο σχεδιασμός είναι βασικός στο να είσαι άνθρωπος – σχεδιάζουμε, που θα πει μελετάμε, οργανώνουμε και σχεδιάζουμε, με τρόπο που να προεικονίζουν τις ενέργειες και τις πράξεις μας-στη συνέχεια, ο σχεδιασμός μας και ό,τι έχουμε σχεδιάσει ως τώρα, μας σχεδιάζουν (π.χ. μέσα από τις αλληλεπιδράσεις μας με τις δομικές και υλικές ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος μας)» (Willis, 1999)
Οι σχεδιαστές της επικοινωνίας έχουν τις δεξιότητες και την ευαισθησία να δώσουν μορφή στην «επικοινωνία» και, πιο σημαντικά, ενεργούν ως φερέφωνο και μηχανισμός εστίασης για τις «άλλες» οντότητες, που συμμετέχουν στη δραστηριότητα. Ο σχεδιαστής διευκολύνει την υλοποίηση της άϋλης, εμπειρικής γνώσης σε συγκεκριμένη μορφή , διευκολύνοντας κατ’αυτόν τον τρόπο την ανάπτυξη και την εξέλιξη όλων των οντοτήτων που συμμετέχουν στη δραστηριότητα. Αυτό το δοκίμιο υποδεικνύει την ανάγκη για πληρέστερη διερεύνηση αυτών των απόψεων στην πρακτική του ντιζάιν στην επικοινωνία.
Κοινωνικού χαρακτήρα πρακτική και οι επιπτώσεις της
Εάν προχωρήσουμε πέρα από αυτό το οποίο αναφέρει ο Margolin ως «συνομιλία σχετικά με τα αντικείμενα» (Margolin 2002) ο επικοινωνιακός σχεδιασμός μπορεί να αρχίσει να εξετάζεται ως μια πρακτική κοινωνικού χαρακτήρα. Συνήθως, δεν εξετάζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο, αλλά συνηθέστερα ως μια πρακτική που περιλαμβάνει μια ανεπτυγμένη δεξιότητα για το χειρισμό οπτικού υλικού, για τη διάδοση ενός ορισμένου μηνύματος σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι οι σχεδιαστές της επικοινωνίας δουλεύουν κατά κύριο λόγο εντός των πλαισίων της κοινωνικής σφαίρας. Μέσα από τη μηχανική και ψηφιακή αναπαραγωγή, η δουλειά τους αποκτά μεγάλη διάδοση. Αυτή η δουλειά επηρεάζει διάφορες κοινότητες και άτομα μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής σφαίρας. Υπό αυτό το πρίσμα, η δραστηριότητα του ντιζάιν στην επικοινωνία συνδέεται αναπόσπαστα με την κοινωνική πτυχή του. Όπως αναφέρει ο Margolin, όταν παραθέτει την επιχειρηματολογία του σχετικά με ένα χώρο για πνευματικότητα στο ντιζάιν:
Το ντιζάιν, αντιληπτό υπό μια βαθύτερη έννοια, είναι μια ανθρώπινη υπηρεσία…όπως φαίνεται στο ντιζάιν των προϊόντων και τις τεχνολογικές συσκευές, η πνευματικότητα είναι η φροντίδα για την ανθρώπινη ευημερία και τη βελτίωση της ζωής, τόσο ως προς κάθε άτομο ξεχωριστά αλλά και ως προς την ανθρωπότητα συνολικά». (Margolin, 2002)
Η συνειδητοποίηση του ορισμού της θέσης του σχεδιαστή στα πλαίσια της κοινωνίας και της ανθρωπότητας όπου εξασκούν το ντιζάιν, είναι κρίσιμη για τον εκδημοκρατισμό της πρακτικής. Βασιζόμενο σε αυτές τις αντιλήψεις, ο κύριος στόχος του εν λόγω δοκιμίου είναι να προτείνει μια ευρύτερη τοποθέτηση του επικοινωνιακού σχεδιασμού ως μία «κοινωνικού χαρακτήρα» πρακτική. Έτσι, πιστεύουμε ότι θα καταστεί δυνατό για την έρευνα του ντιζάιν να φανερώσει μια προσέγγιση για την πρακτική που θα ωφελήσει την αυτό-αντίληψη της βιομηχανίας, την έρευνα και την εκπαίδευση της οπτικής επικοινωνίας, καθώς και τις κοινωνίες στις οποίες εφαρμόζεται ο επικοινωνιακός σχεδιασμός.
References
- Glanville, R. (1999). “Re-searching Design and Designing Research.” Design Issues 15 (2): 12.
- Krippendorff, K. (2006). The semantic turn: a new foundation for design. Boca Raton, Fla. ; London, CRC.
- Margolin, V. (2002). The politics of the artificial: essays on design and design studies. Chicago ; London, University of Chicago Press.
- Pask, G. and G. d. Zeeuw. (1992, 13/04/2008). “Interactions of actors, theory and some applications.” from http://www.cybsoc.org/PasksIAT.PDF.
- Tonkinwise, C. and J. Lorber-Kasunic (2006). “What Things Know: Exhibiting Animism as Artefact-Based Design Research.” Working Papers in Art and Design 4.
- Willis, A.-M. (1999). Ontological Designing. Design Cultures. Sheffield Hallam University.
Αφιέρωμα: συμμετοχικό ντιζάιν
Ετικέτες: Neal Haslem , ντιζάιν , σημασιολογία