ετικέτες

blogging claudia aradau creative commons facebook geert lovink michel bauwens olpc p2p trafficking Venanzio Arquilla web2.0 wikileaks wikipedia Γαλλία ΕΕ ΕΚΦ ΗΠΑ Λατινική Αμερική Μεγάλη Βρετανία ΟΗΕ ΠΚΦ Τουρκία ακτιβισμός ανθρωπισμός ανθρωπολογία ανθρώπινα δικαιώματα ανοικτές υποδομές ανοικτή πρόσβαση αραβικές εξεγέρσεις αριστερά αρχιτεκτονική ασφάλεια βασίλης κωστάκης βιοτεχνολογία δημιουργικότητα δημοκρατία δημόσια αγαθά δημόσιοι χώροι διανεμημένη-ενέργεια διαφάνεια εθνικισμός εκπαίδευση ελεύθερα δεδομένα ελεύθερο λογισμικό ελλάδα ενέργεια επισφάλεια εργασία ηθική θεωρία δικτύων θρησκεία θυματοποίηση ιταλία καθημερινή ζωή καινοτομία καπιταλισμός κλιματική αλλαγή κοινά αγαθά κοινωνία πολιτών κοινωνική δικαιοσύνη κοσμοπολιτισμός κρίση αντιπροσώπευσης λαϊκισμός λογισμικό λογοδοσία μετανάστες μετανθρωπισμός μη-γραμμικότητα μη πολίτες μουσική νέα μέσα νέλλη καμπούρη νεοφιλελευθερισμός ντιζάιν οικολογία οικονομικές στατιστικές οικονομική κρίση παγκοσμιότητα πειρατεία πνευματικά δικαιώματα πολιτισμικές διαφορές πρόνοια πόλεις σεξουαλική εργασία σοσιαλδημοκρατία σοσιαλισμός συλλογική νοημοσύνη συμμετοχική δημοκρατία συμμετοχική κουλτούρα συνεργατική γνώση σύνορα τέχνη ταχύτητα υπηκοότητα φιλελευθερισμός φύλο χαρτογράφηση χρέος χώρος ψηφιακά δικαιώματα

Re-public στο

Πάνος Λουρίδας – Διανεμημένη δημιουργικότητα και ντιζάιν: Διάνοιες, κώδικας και πόλεις

Panos LouridasΤο 1419 πραγματοποιήθηκε ένας διαγωνισμός για το σχεδιασμό του τρούλου του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας. Οι κύριοι ανταγωνιστές ήταν ο Lorenzo Ghilberti και ο Filippo Brunelleschi. Ο τελευταίος ήταν ο νικητής του διαγωνισμού, ένας χρυσοχόος που αργότερα έγινε οικοδόμος κι έπειτα αρχιτέκτονας. Ο Brunelleschi σχεδίασε έναν τρούλο ο οποίος κοσμεί τον ορίζοντα της Φλωρεντίας με ομορφιά που κόβει την ανάσα μέχρι και σήμερα. Ο τρούλος ήταν επαναστατικός για εκείνη την εποχή και μάλιστα η κατασκευή του θεωρήθηκε ανέφικτη. Το να κατασκευαστεί ήταν πέρα κι εναντίον των πιο τολμηρών προβλέψεων, με τον Brunelleschi να προωθεί ιδιοφυείς λύσεις. Όχι μόνο εμπνεύστηκε το σχέδιο του τρούλου, αλλά εφηύρε και ειδικές μηχανές για την εκτέλεση του σχεδίου του.


Το έργο Principia Mathematica (Μαθηματικές Αρχές), με πλήρη τίτλο The Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας), το σύγγραμμα του Isaac Newton (Ισαάκ Νεύτωνα) για την κλασική μηχανική, περιέχει τους νόμους της κίνησης και της παγκόσμιας βαρύτητας, ανάμεσα σε άλλα θεμελιώδη θεωρήματα της φυσικής. Συχνά οι άνθρωποι, χωρίς μεγάλη πείρα σχετικά με τους κανόνες της επιστήμης, αδυνατούν να κατανοήσουν ότι για τη διατύπωση των θεωριών του ο Newton έπρεπε να επινοήσει ένα νέο μαθηματικό πεδίο, το οποίο ονομάζεται σήμερα άλγεβρα. Μονομιάς, ο Newton επέφερε επανάσταση όχι μόνο στη φυσική, αλλά και στα μαθηματικά. Στα πλαίσια μιας αξιοπρόσεκτης παράλληλης πορείας, ο Gottfried Wilhelm Leibniz εξέλιξε την άλγεβρα παράλληλα αλλά ανεξάρτητα από τον Newton (πράγματι, τα μαθηματικά σύμβολα που χρησιμοποιούμε σήμερα προέρχονται από αυτόν).


Στις 22 Νοεμβρίου του 1859, ένα βιβλίο με τον τίτλο Η Προέλευση των Ειδών μέσω Φυσικής Επιλογής ή Η Επικράτηση των Ευνοούμενων Ποικιλιών στον Αγώνα της Ζωής, έγινε διαθέσιμο προς πώληση σε διάφορα βιβλιοπωλεία. Το βιβλίο έκανε το συγγραφέα του, Charles Robert Darwin (Κάρολο Ροβέρτο Δαρβίνο), έναν από τους επιστήμονες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας: θρησκεία, κοινωνιολογία, πολιτική οργάνωση, ψυχολογία, ο κατάλογος των επιστημών που αναδιαμόρφωσε ο Darwin και οι συνεχιστές του (όπως ο Thomas Henry Huxley, γνωστός και ως «το μπουλντόγκ του Δαρβίνου» και παππούς του Aldous Huxley) περιλαμβάνει περισσότερες επιστήμες από όσες αφήνει απέξω.


Είναι εύκολο να βρει κανείς καινοτόμους σε άλλα πεδία. Ο Paul Cezanne δημιούργησε ως ένα μεγάλο βαθμό τη μοντέρνα ζωγραφική (τουλάχιστον σύμφωνα με τον Herbert Read). Σε κάποιον μπορεί να μην αρέσει ο Picasso (Πικάσο), αλλά δύσκολα μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει την πρωτοπορία του, κι αν ξεκινήσει οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα, θα πρέπει να περάσει από το Leonardo (Λεονάρντο ντα Βίντσι) ή τον Einstein (Αϊνστάιν). Οι άνθρωποι πράγματι διαφέρουν ως προς τις διανοητικές τους ικανότητες κι αυτό δε θα πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη, εκτός εάν είμαστε προετοιμασμένοι να εκπλαγούμε από τις διαφορές στην εξωτερική μας εμφάνιση και τις φυσικές μας ικανότητές.


“Πολλοί άνθρωποι, και ιδιαίτερα εκείνοι που θεωρούν ότι ανήκουν στο αριστερό φιλελεύθερο πολιτικό φάσμα, βρίσκουν αυτά τα συμπεράσματα απεχθή. Αλλά δυσκολεύομαι να κατανοήσω γιατί τέτοιου είδους συμπεράσματα πρέπει να είναι οπωσδήποτε ενοχλητικά. Προσωπικά, είμαι αρκετά πεπεισμένος ότι ανεξάρτητα από την εκπαίδευση και τη μόρφωση που μπορεί να έχω λάβει, ποτέ δε θα μπορούσα να έχω διασχίσει ένα μίλι σε τέσσερα λεπτά, να έχω ανακαλύψει τα θεωρήματα του Gödel, να έχω συνθέσει ένα κουαρτέτο όπως ο Beethoven (Μπετόβεν) ή να έχω καταφέρει ένα από τα τόσα άλλα ανθρώπινα επιτεύγματα. Δεν αισθάνομαι ταπεινός λόγω αυτής της ανεπάρκειας. Μου φτάνει που είμαι ικανός, όπως πιστεύω ότι πιθανότατα είναι οποιοσδήποτε άνθρωπος με φυσικά χαρίσματα, να κρίνω και εν μέρει να κατανοώ αυτά που έχουν καταφέρει οι άλλοι, ενώ συνεισφέρω κι εγώ προσωπικά, με οποιοδήποτε μέσο και τρόπο μπορώ. Τα ανθρώπινα ταλέντα ποικίλουν σημαντικά, στα πλαίσια ενός σταθερού πλαισίου αντιπροσωπευτικού των ειδών κι παρέχουν άφθονο χώρο για δημιουργική εργασία, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργικής εργασίας της αξιολόγησης των επιτευγμάτων των άλλων. Αυτό θα πρέπει να αποτελεί μια υπόθεση προς τέρψη και όχι μια προϋπόθεση που προκαλεί απέχθεια.”


Ο συγγραφέας της παραπάνω παραγράφου, είναι ο Noam Chomsky στα πλαίσια ενός άρθρου με τίτλο “Language Development, Human Intelligence, and Social Organization”. Η ατομική παραλλαγή αποτελεί μια πραγματικότητα για τη ζωή μας. Παρόλο που δεν αφθονούν, οι διάνοιες έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ιστορία. Τα στίγματα αυτά είναι κάθε άλλο παρά ομοιόμορφα από γεωγραφική και χρονολογική άποψη. Υπάρχουν περίοδοι και περιοχές όπου οι τέχνες, οι επιστήμες και η τεχνολογία ακμάζουν κι άλλες όπου μένουν στάσιμες. Αυτό μπορεί να ισχύει διότι συναντάμε διάνοιες μόνο σε μερικά κοινωνικά περιβάλλοντα και σε άλλα όχι, αλλά εάν δεχτούμε αυτή την παραδοχή, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να δεχτούμε κι άλλες επιζήμιες συνέπειες. Εναλλακτικά, αυτό μπορεί να ισχύει, επειδή η έκφραση της κάθε ξεχωριστής διάνοιας βρίσκει ανταπόκριση σε κάποια μέρη, αλλά λιγότερη σε άλλα.


Ποια είναι αυτά τα μέρη; Ο Peter Hall, στο έργο του Cities in Civilisation ανέλαβε να καταρτίσει ένα χάρτη με αυτά τα μέρη, ο οποίος διαβαζόταν σαν ένα «παρουσιολόγιο» των μεγάλων πόλεων, στην ακμή τους. Στις τέχνες: Αθήνα 500—400 π.Χ. (Χρυσούς Αιών), Φλωρεντία 1400—1500 (Αναγέννηση), Λονδίνο 1570—1620 (θέατρο), Βιέννη 1780—1910 (κλασική μουσική), Παρίσι 1870—1910 (Μπελ Επόκ), Βερολίνο 1918—1933 (Δημοκρατία της Weimar). Στην καινοτομία: Μάντσεστερ 1760—1830 (βιομηχανία), Γλασκώβη 1770—1890 (ναυπηγική), Βερολίνο 1840—1930 (τεχνολογική πρωτοπορία), Ντιτρόιτ 1890—1915 (αυτοκίνητα), Σαν Φρανσίσκο/Πάλο Άλτο/ Μπέρκλεϋ 1950—1990 (τεχνολογία της πληροφορίας), Τόκυο—Καναγκάουα 1890—1990 (καινοτομία χρηματοδοτημένη από το κράτος). Στο συνδυασμό τέχνης και τεχνολογίας: Λος Άντζελες 1910—1945 (κινηματογράφος), Μέμφις 1948—1956 (μουσική). Στην εδραίωση του αστικού προτύπου: Ρώμη 50 π.Χ.—100 μ.Χ.(απολυταρχία), Λονδίνο 1825—1900 (χρησιμοθηρία), Παρίσι 1850—1870 (δημόσια έργα), Νέα Υόρκη 1880—1940 (η σύγχρονη μητρόπολη), Λος Άντζελες 1900—1980 (αυτοκινητόδρομοι), Στοκχόλμη 1945—1980 (Σοσιαλδημοκρατία), Λονδίνο 1979—1993 (το Σίτυ-οικονομικό κέντρο).


Τι ήταν αυτό που έκανε αυτές τις πόλεις ξεχωριστές; Είναι δύσκολο να μιλήσουμε γενικευτικά για τόσο διαφορετικές πόλεις, σε τόσο διαφορετικές εποχές. Ωστόσο, φαίνεται ότι για να ευδοκιμήσει η δημιουργικότητα, χρειάζεται συσσωρευμένος πλούτος, ξένοι και μια επισφαλής ισορροπία στις κοινωνικές σχέσεις. Η δημιουργικότητα ευδοκιμεί σε μέρη που είναι σε φάση μετάβασης. Αυτό καθιστά δύσκολη την ανάπτυξή της κι εύκολη την καταστροφή της. Το 1928, οι Ναζί πήραν μόνο 2,6% των ψήφων και το 1933 ο Hitler (Χίτλερ) ήταν στην εξουσία.


Επιστρέφοντας στο παρόν, η δημιουργική διάνοια αποτελεί σταθερή αξία για την τεχνολογία της πληροφορίας και γνώση για τον προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών συγκεκριμένα. Η εικόνα του μοναχικού προγραμματιστή που ιδρώνει μέσα σε ένα υπόγειο για να φτιάξει την επόμενη εφαρμογή που θα κάνει πάταγο (killer app) και να δημιουργήσει μια εταιρία πολλών δισεκατομμυρίων, έχει τροφοδοτήσει «ανελέητες» προσπάθειες από αναρίθμητους προγραμματιστές σε ολόκληρο τον κόσμο. Ταλαντούχα άτομα έχουν μετατρέψει μικρές δημιουργικές «εκλάμψεις» σε προσοδοφόρες επιχειρήσεις σε χρόνο ρεκόρ: πολλοί από μας σπαταλούν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους ασχολούμενοι με εργαλεία, προγράμματα και υποδομές που ξεκίνησαν από τις προσπάθειές τους. Στο σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, που έχουν μπει οι υπολογιστές στη ζωή μας, έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε ακόμα και μια μυθολογία επί του θέματος. Το 1983, ένα μήνυμα σε ένα newsgroup περιέγραφε τις εμφανώς μαγικές ικανότητες ενός προγραμματιστή που ονομαζόταν Mel, το αρχέτυπο πρότυπο του σκληροτράχηλου προγραμματιστή, ο οποίος θα έγραφε τα προγράμματά του σε κώδικα μηχανής, χρησιμοποιώντας το δεκαεξαδικό σύστημα. Όπως έγραφε και το συγκεκριμένο μήνυμα, «Συχνά αισθάνομαι ότι ο προγραμματισμός είναι μια μορφή τέχνης, η πραγματική αξία της οποίας μπορεί να αξιολογηθεί μόνο από κάποιο μυημένο στην ίδια μυστικιστική τέχνη. Υπάρχουν υπέροχα αριστουργήματα και λαμπρές πράξεις κρυμμένες από το οπτικό πεδίο του ανθρώπου και το θαυμασμό του, ορισμένες φορές για πάντα, λόγω της ίδιας της φύσης της διαδικασίας. Μπορεί κανείς να μάθει πολλά για κάποιον απλά διαβάζοντας τον κώδικά του, ακόμα και σε δεκαεξαδική μορφή. Ο Mel ήταν κατά τη γνώμη μου μια διάνοια που έμεινε στην αφάνεια».


Ο προγραμματιστής επανειλημμένα εμφανίζεται με το μοτίβο της καλλιτεχνικής διάνοιας. Το απόλυτο κείμενο της επιστήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι ένα πολύτομο magnus opus (μέγα έργο) που ονομάζεται The Art of Computer Programming. Το American Scientist συμπεριέλαβε τη σειρά ανάμεσα στις δώδεκα καλύτερες μονογραφίες του αιώνα, που υπάρχουν στο χώρο των φυσικών επιστημών (οι άλλες ήταν οι εξής: Dirac και Κβαντομηχανική, Einstein και θεωρία της σχετικότητας, Mandelbrot και γεωμετρία των φράκταλ, Pauling και χημικές ενώσεις, Russell και Whitehead και θεμελιώδη θεωρήματα στα μαθηματικά, von Neumann και Morgenstern και θεωρία παιγνίων, Wiener και κυβερνητική, Woodward και Hoffmann και συμμετρία τροχιών, Feynman και κβαντική ηλεκτροδυναμική, Smith κι η δομική αναζήτηση και συλλογή με άλλα κείμενα του Einstein). Τα βιβλία γράφονται από τον Donald Knuth, για περισσότερα από 30 χρόνια, που θεωρείται ευρέως ως ο καλύτερος προγραμματιστής του πλανήτη.



Τα δύο παγκοσμίως δημοφιλέστερα λειτουργικά συστήματα υπολογιστών συνδέονται με ένα πρόσωπο: το MS-Windows με τον Bill Gates και το GNU/Linux με τον Linus Torvalds. Αυτλες οι λέξεις γράφονται με μια εφαρμογή (κειμενογράφο) που έχει δημιουργήσει ο Richard Stallman. Στο χώρο του λογισμικού και ειδικά στο χώρο του λογισμικού ανοιχτού κώδικα (open source), οι άνθρωποι γνωρίζονται μεταξύ τους με το μικρό τους όνομα. Κάποιοι προγραμματιστές καταφέρνουν να γίνουν διάσημοι, ανάμεσα στους υπόλοιπους (προγραμματιστές), παγκοσμίως.



Συνεπώς, και πάλι το ερώτημα δεν είναι εάν στην επιστήμη των υπολογιστών, όπως και στις άλλες επιστήμες, η ευφυΐα πηγάζει από τη δημιουργική διάνοια—συχνά βέβαια συμβαίνει, όπως στην αρχιτεκτονική, τη μουσική, τη ζωγραφική. Το ερώτημα δεν είναι εάν υπάρχει η διάνοια. Το ερώτημα είναι πώς γίνεται αντιληπτή η διάνοια.


Το 1997, στη διάσκεψη του Linux Kongress, ο Eric S. Raymond παρουσίασε ένα κείμενο με τίτλο “The Cathedral and the Bazaar“, το οποίο σε μεγάλο βαθμό πλαισίωσε τη συζήτηση που επακολούθησε σχετικά με τον τρόπο κατασκευής του λογισμικού ανοιχτού κώδικα. Ο Raymond υποστήριξε ότι το λογισμικό ανοιχτού κώδικα αναπτύσσεται σαν ένα «παζάρι», όπου πολλά άτομα συνεισφέρουν ο καθένας ένα μικρό κομμάτι, με ένα διανεμημένο τρόπο που θυμίζει τις «αγορές της Ανατολής»—σε αντίθεση με τους μεσαιωνικούς καθεδρικούς ναούς, οι οποίοι κατασκευάζονταν βάσει ενός καλά οργανωμένου και δομημένου σχεδίου. Αυτό ίσως είναι μια εκλεπτυσμένη απλοποίηση. Ο Steven Weber στο βιβλίο του The Success of Open Source εξέτασε εις βάθος τους μηχανισμούς των έργων ανοιχτού κώδικα. Υπάρχουν έργα ανοιχτού λογισμικού, τα οποία αναπτύσσονται σύμφωνα με αυστηρές, ιεραρχικές κατευθυντήριες γραμμές, όπως συμβαίνει και στους μεγάλους οίκους παραγωγής λογισμικού. Από την άλλη υπάρχουν εταιρίες λογισμικού που αναπτύσσουν τα προϊόντα τους με έναν ανεξάρτητο τρόπο. Αυτό που είναι σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι ακόμα κι αν οι προγραμματιστές αρπάξουν την ευκαιρία να δουλέψουν μόνοι τους (χωρίς τη φυσική παρουσία άλλων), σπανίως «δουλεύουν μόνοι τους». Επιτυχημένα έργα λογισμικού προκύπτουν από μια συμμετέχουσα κοινότητα που τα υποστηρίζει. Τα έργα λογισμικού μπορεί να κατευθύνονται από ιδιοφυίες «σπασίκλες» (geeks), αλλά αυτοί δεν αρκούν για να προκύψει ένα σπουδαίο λογισμικό. Για κάτι τέτοιο, πρέπει να δραστηριοποιηθεί κι ένα πραγματικό οικοσύστημα. Το οικοσύστημα υλοποιείται μέσω εντατικής χρήσης ψηφιακών υποδομών, οι οποίες επέφεραν επανάσταση στην καθημερινή ζωή και εργασία κατά το τέλος του προηγούμενου αιώνα, αλλά είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί ευρέως από τους προγραμματιστές για πολύ περισσότερο καιρό (από το 1970 και μετά).


Τι είναι αυτό που φέρνει ανανέωση στις πόλεις; Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι Strauss, Mahler, Schoenberg και Debussy, μεταξύ άλλων, επέφεραν ριζικές αλλαγές στο χώρο της κλασικής μουσικής. Ήταν ικανοί να κάνουν κάτι τέτοιο, όπως εύγλωττα έχει εξηγήσει ο Alex Ross στο The Rest is Noise: Listening to the Twentieth Century, επειδή η Βιέννη και το Παρίσι είχαν ως καύχημα μια εύπορη μεσαία τάξη η οποία ήταν διατεθειμένη να υποστηρίξει την τέχνη που θα τη σόκαρε, κι επειδή σε αυτές τις πόλεις υπήρχε μια κρίσιμη και καλά συνδεδεμένη «δημιουργική» μάζα, κυρίως κατώτατης κοινωνικής τάξης, που ήταν προετοιμασμένη να σοκάρει. Ομοίως, στο χώρο της αρχιτεκτονικής, ο Dana Cuff έδειξε στο Architecture: The Story of Practice ότι παρόλο που το επάγγελμα εμφανίζει την τάση να εκθειάζει το δημιουργικό ταλέντο του κάθε αρχιτέκτονα, το μεγαλύτερο μέρος της αρχιτεκτονικής εργασίας πραγματοποιείται στα πλαίσια ενός ομαδικού περιβάλλοντος, όπου οι αρχιτέκτονες έρχονται σε επαφή με πελάτες και επαγγελματίες συνεργάτες για να δημιουργήσουν σύνθετα κτίρια.


Η ένταση μεταξύ του μοναχικού δημιουργού και της ομαδικής δημιουργίας δεν είναι κάτι καινούριο. Παρατηρήθηκε στη Φλωρεντία, όπως παρατηρείται τώρα στη Silicon Valley. Αυτό που διαφέρει σήμερα είναι ότι η τεχνολογία μας δίνει τη δυνατότητα να συνδεόμαστε με άλλους πιο εύκολα από πριν. Είναι η δημιουργία των ψηφιακών κοινοτήτων από μέλη διάσπαρτα στο χώρο, που όμως έρχονται κοντά με την ηλεκτρονική συνεργασία, η οποία προσφέρει νέες ευκαιρίες για να ανθίσει η δημιουργικότητα Στο Terre des Hommes (αγγλικός τίτλος: Wind, Sand and Stars), ο Antoine de Saint-Exupery μελέτησε τη μοίρα αυτών που ήταν τόσο άτυχοι που δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να δημιουργήσουν. Στην εποχή του, για έναν Ευρωπαίο όπως αυτός, οι Ανατολίτες ήταν οι άτυχοι της υπόθεσης: «Αυτό που με βασανίζει δεν είναι αυτή η φτώχεια στην οποία στο κάτω-κάτω ένας άνθρωπος μπορεί να προσαρμοστεί τόσο εύκολα όσο και στην τεμπελιά. Γενιές από Ανατολίτες ζουν μέσα στη «βρωμιά» και τους αρέσει. Αυτό που με βασανίζει δεν είναι η καμπούρα, ούτε οι παραμορφώσεις, ούτε η ασχήμια. Είναι ότι βλέπω το «θάνατο του Mozart» από λίγο, σε καθέναν από αυτούς. Το τέλος αυτής της «σπατάλης», είναι η ευκαιρία που μας δίνεται μέσα από τις καινούριες τεχνολογίας της επικοινωνίας.



Αφιέρωμα: συμμετοχικό ντιζάιν
Ετικέτες: , , , ,

|
0 σχόλια »

σχολίασε