→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Francesco Zurlo, Guglielmo Apolloni, Antonella Castelli – Ο καθημερινός χαρακτήρας του σχεδιασμού, με την έννοια ενός νέου κοινωνικού κεφαλαίου

Στις κοινωνικές επιστήμες, η συμμετοχή είναι ένας τρόπος υπολογισμού του κοινωνικού κεφαλαίου. Ωστόσο, σ’ αυτή την περίπλοκη εποχή, τα χαρακτηριστικά της συμμετοχής περνούν από ένα ηγετικά καθοδηγούμενο μοντέλο προς ένα αυτόνομα διανεμημένο. Αυτό ωθεί τους επαγγελματίες του ντιζάιν να επεξεργάζονται τη διαχείριση των διαδικασιών συμμετοχής. Στη βάση ενός συγκεκριμένου επιτόπιου πειράματος, εισάγουμε μια κατεύθυνση έρευνας-δράσης που απαιτεί την παρέμβαση του σχεδιαστή προκειμένου να βελτιωθούν οι διαδικασίες αυτές. Αυτό αποτελεί μια ηθική βελτίωση του επαγγέλματος του ντιζάινπου πολύ συχνά θεωρείται ότι εξυπηρετεί τους παραγωγούς- και μια αναγκαία επιλογή σε ένα διάχυτο πλαίσιο σχεδιασμού.[1]

---


Στην ανάλυσή του για τη συμφωνία της νέας δημιουργικής τάξης, ο Richard Florida σημειώνει ότι μόνο ένα μικρό κοινωνικό κεφάλαιο αποτελεί το αντίβαρο ενός μεγάλου δημιουργικού κεφαλαίου στα αστικά πλαίσια.[2] Η παρεμφερής μελέτη του David Goodhart στο ίδιο πειραματικό πεδίο με του Florida ταυτίζει με την απουσία εθνικής ομοιογένειας την έλλειψη πολιτικής εμπλοκής των ανθρώπων, τη σπάνια απήχηση που έχουν οι πράξεις των εθελοντών και την απουσία «εκδηλώσεων ευτυχίας και ιλαρότητας». Υποστηρίζει ότι «τα καθήκοντα έναντι άλλων ανθρώπων είναι πιο πιεστικά με ανθρώπους που εμφανίζουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τα δικά μας», όπου τα εθνικά χαρακτηριστικά είναι συναφή.[3]


Το σημαντικότερο είναι η ανακάλυψη αυτών των χαρακτηριστικών μεταξύ των ανθρώπων. Έτσι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πραγματικά διαφορετικοί παρά τις φαινομενικές ομοιότητές τους και ότι, κι αυτό είναι πιο αξιοπερίεργο, πολλοί άνθρωποι είναι πιο κοντά σε εμάς επειδή έχουν τις ίδιες αξίες, στόχους, σκοπούς και εμπειρίες. Αυτή είναι η ρίζα των δημιουργικών κοινοτήτων: υποκείμενα με σημαντική τεχνογνωσία στο ντιζάιν, που μοιράζονται το χρόνο τους και τις ικανότητές τους για να πλάσουν αποτελεσματικά το περιβάλλον στο οποίο ζουν. [4] Το θέμα είναι η αυτόνομη συμμετοχή των ανθρώπων εκείνων που εργάζονται σε μια κοινότητα για να υλοποιήσουν ένα κοινό όραμα. Η δημιουργικότητά τους έγκειται στην ικανότητά τους να διευθετήσουν ξανά στοιχεία που προϋπάρχουν σε νέες χρήσιμες ομάδες και να παρουσιάσουν λύσεις στην οργάνωση της καθημερινής ζωής. [5]


Η αυτόνομη συμμετοχή σε μια δημιουργική κοινότητα δεν απαιτεί την καθοδήγηση επαγγελματιών σχεδιαστών. Αντίθετα, υπάρχει ανάγκη συμμετοχικού ντιζάιν, όπου «οι αρχιτεκτονικές προτάσεις προκαταλαμβάνονται θετικά από τις προτιμήσεις του σχεδιαστή».[6] Ή μάλλον η επιδεξιότητά του έγκειται στην προώθηση λύσεων από κάτω προς τα πάνω. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο επαγγελματίας σχεδιαστής περνά από τη συναινετική έρευνα στο συμμετοχικό design για να αντιμετωπίσει το διάχυτο ντιζάιν ως σπόρο αξιών που το αναζωογονούν.


Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο σχεδιαστής καλείται να αναδιαμορφώσει τη δεξιότητά του προκειμένου να εισαγάγει ένα συστηματικό χαρακτηριστικό στις δραστηριότητες των δημιουργικών κοινοτήτων, προωθώντας έτσι μια καινοτομία που είναι εφικτή και κινείται από κάτω προς τα πάνω. Τα στρατηγικά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει θα αντανακλούν τη δυνατότητα: να δει το αληθινό περιεχόμενο που τίθεται σε αμφισβήτηση από σημαντικές αρχές, να προβλέψει στη βάση των σημερινών σεναρίων μελλοντικές καταστάσεις που υπόσχονται ότι θα είναι επωφελείς, να τονίσει τις κατάλληλες τάσεις και περιπτώσεις, δείχνοντας την πιο κατάλληλη προοπτική και αναπτύσσοντας επικουρικές δράσεις με την έννοια των προϊόντων, των υπηρεσιών και της γνώσης που προωθούν την αποτελεσματικότητα και προσβασιμότητά τους. Ο κυρίαρχος στόχος είναι να δημιουργήσει ανανεωμένα σύνολα αξιών που διαμορφώνουν την πολυπλοκότητα της κοινωνίας. [7]


Τα εργαλεία για ένα ενδιαφέρον design πρέπει να συναρπάζουν τα μέλη της δημιουργικής κοινότητας και να αναγνωρίζουν τα δυνατά σημεία του design. Είναι εργαλεία που προέρχονται από μια διαδικασία έρευνας-δράσης. Πρόκειται για μια καλά επεξεργασμένη μεθοδολογία που αντλείται από τις κοινωνικές επιστήμες και υιοθετήθηκε για παράδειγμα στο ερευνητικό πρόγραμμα Me.Design research project.[8] H ερευνητική δράση προωθεί την ανάλυση και προβάλλει ευκαιρίες μέσα σε πλαίσια συγκεκριμένων εδαφικών πόρων όπως και σε περιπτώσεις τονισμού της τοπικής γνώσης που είναι ριζωμένη σε τόπους, της παραγωγής τεχνογνωσίας και των ατομικών ικανοτήτων. [9]


Ένα παράδειγμα έρευνας- δράσης ενδιαφέροντος ντιζάιν έγινε από μια ομάδα σχεδιαστών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα Crossmode_concorso creativo per nuovi italiani.[10] Αποτελεί παράδειγμα δημιουργικής κοινότητας που αντιμετώπισε το θέμα της μετανάστευσης λαμβάνοντας υπόψη τα αγαθά που έφεραν οι μετανάστες περνώντας τα εθνικά σύνορα. Πολλοί από αυτούς αντιλήφθηκαν την ανάγκη να προχωρήσουν μαζί με την κοινή προοπτική ότι η πολιτισμική ποικιλία είναι μάλλον μια δημιουργική μηχανή παρά μια κοινωνική έκτακτη ανάγκη. Μ’ αυτό τον τρόπο προκάλεσαν σημαντικές σκέψεις πάνω στην έννοια των νέων Ιταλών, που απαιτούσε ανοιχτό μυαλό απέναντι στις κοινωνικές αλλαγές.


Οι χαρακτηριστικές παρεμβάσεις των σχεδιαστών στο πρόγραμμα είναι οι ακόλουθες:


i) η εκκίνηση του προγράμματος, που ενέχει συντονιστικές ικανότητες και ώθηση σε δραστηριότητες ii) η ανάπτυξη της πορείας του προγράμματος, που ωφελείται από τις ηγετικές δυνατότητες συγκεκριμένων προγραμμάτων, και iii) η εκμετάλλευση του προγράμματος, χάρη στη σαφή προοπτική της αποστολής του.


Η εμπειρία αυτή, μολονότι περιθωριακή ως προς τη δραστηριότητα των σχεδιαστών που μετέχουν, τους επέτρεψε μια ενδιαφέρουσα συνεργασία και μια επιστημονική παρατήρηση που τονίζει τον τρόπο με τον οποίον ένας σχεδιαστής μπορεί να διευκολύνει την πρακτική του προγράμματος μιας δημιουργικής κοινότητας.


Εξετάζοντας το εγχείρημα, συνειδητοποιήσαμε τη σημασία προώθησης της εσωτερικής επικοινωνίας ώστε να είναι σαφής και γρήγορη. Η απόδοση της κεντρικής ιδέας μέσω λογότυπου, αφισών, εικόνων και ιστοριών ευνόησε την κατανόηση ανάμεσα στις διάφορες γλώσσες που συνυπάρχουν στη δημιουργική κοινότητα. Η δημόσια απεικόνιση ενός συμβάντος ενίσχυσε επίσης αυτή την επικοινωνία σε εμφατικό επίπεδο, διακρίνοντας σαφώς ποιος συμμετείχε πραγματικά στο εγχείρημα και ποιος όχι


Όσον αφορά τον συντονισμό, από τη στιγμή που η κεντρική ιδέα και οι διαθέσιμοι πόροι έγιναν κατανοητοί, η μεγαλύτερη φροντίδα δόθηκε στη διαχείριση των επαφών στην ομάδα. Επινοήθηκε ένας χάρτης συστήματος για τον τεχνικό σχεδιασμό του δικτύου του προγράμματος. Ένα φόρουμ και εργαστήρια ήταν οι χώροι ανάπτυξης του προγράμματος.


Ένα ακόμη γενικό καθήκον ήταν η διάδοση του προγράμματος. Αντιμετωπίζοντας αυτό το καθήκον, συνειδητοποιήσαμε την επικοινωνιακή δύναμη που έχουν οι πλατφόρμες του κοινωνικού δικτύου. Αποτελούν εικονικές τοποθεσίες όπου μεταδίδεται μια προοπτική χάρη στην επικοινωνιακή ενέργεια μιας ιδέας. Μπορούμε να πούμε ότι η δυνατότητα που είχε να δώσει συγκεκριμένη μορφή στις έννοιες ήταν η πραγματική δύναμη του προγράμματος Crossmode σε ό, τι αφορά τη διάδοσή του, παρά τον περιορισμένο προϋπολογισμό που είχε διατεθεί για το συγκεκριμένο έργο.


Επιπλέον, η εμπειρία του Crossmode υπογράμμισε την ανάγκη να δοθεί μια οριστική δομή στο δίκτυο που συγκεντρώνει τις διάφορες δημιουργικές κοινότητες. Μας λείπει ένας χάρτης μέσω του οποίου θα μπορέσουμε να διακινήσουμε τους τρεις βασικούς παίκτες: τους χρήστες, τους δημιουργικούς ανθρώπους και τις δημιουργικές κοινότητες.


Οι χρήστες είναι αυτοί που θα ωφεληθούν από τις προτεινόμενες λύσεις. Σε ό, τι αφορά το Crossmode, είναι οι μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς που θέλουν να δημιουργήσουν νέες μορφές ιταλικότητας.


Δημιουργικοί άνθρωποι είναι αυτοί που ενδιαφέρονται για νέες εμπειρίες και ερεθίσματα, και διαθέτουν το χρόνο και τις ικανότητές τους σ’ αυτό το σκοπό. Σε ό, τι αφορά το Crossmode, είναι οι εξωτερικοί συνεργάτες της κοινότητας


Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, το ντιζάιν είναι ένα νέο κοινωνικό κεφάλαιο. Οι δημιουργικές κοινότητες είναι μέρος μιας παγκόσμιας/τοπικής (glocal) κοινωνίας, με το κοινό χαρακτηριστικό της τοπικής κοινότητας μέσα σε ένα δίκτυο με παρόμοιες κοινότητες. Είναι μια αυτόνομη διαδικασία που καλύπτει τα κενά που άφησαν οι κυβερνητικές υπηρεσίες.


Έτσι ανοίγει ο δρόμος για νέες και πιο ηθικές προοπτικές στο επάγγελμα του σχεδιαστή. Εγκαταλείποντας το ρόλο του έμπορου του επαγγέλματός του – πρώτα οι πωλήσεις- ο σχεδιαστής μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση της δημοκρατίας την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Χρειαζόμαστε ένα δίκτυο ικανό να συγκεντρώσει αυτές τις νέες μορφές συμμετοχής. Μπορούμε να δούμε το συμμετοχικό ντιζάιν ως απόγονο του ενδιαφέροντος ντιζάιν. Θα εκφράσει το δίκτυο μέσω του οποίου μεταδίδονται η γνώση και οι ικανότητες.


Μπορούμε να μιλήσουμε για μια «επανάσταση του προγράμματος» ως διαδικασία της οποίας μπορεί να ηγηθεί ο σχεδιαστής.[11] Αντίστροφα, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη σοβαρή έλλειψη επαγγελματικής ταυτότητας του σχεδιαστή σε ένα σενάριο που εστιάζεται αποκλειστικά στο χρηματικό κέρδος.


Με δυο λόγια, θεωρούμε την οικειότητα με την καθημερινή ζωή ως κεντρικό χαρακτηριστικό της συμμετοχής του σχεδιαστή σε ένα πλαίσιο όπου οι τοπικές πολιτικές είναι αυτές που επιβραβεύονται έναντι εκείνων που κατευθύνονται από την κορυφή.


Notes

[1] – Manzini, Ezio, Sustainable design. Creatividad difusa y nuevos modos de hacer / Diffuse creativity and new ways of doing things, στο “Experimenta”, n° 55, Απρίλιος, 2006.

 

[2] – Florida, Richard, L’ascesa della nuova classe creativa – stili di vita, valori e professioni, Arnoldo Mondadori Editore, Milano, 2003

 

[3] – David Goodhart cited in Giddens, Anthony, Il welfare a rischio nella società aperta, in “La repubblica” 14 Νοέμβριος 2007.

 

[4] – Manzini, Sustainable Design.

 

[5] – Χρησιμοποιούμε τον ορισμό της δημιουργικότητας του Γάλλου μαθηματικού, φυσικού, αστρονόμου, και επιστήμονα-φιλοσόφου Henri Poincaré, 1854 – 1912.

 

[6] – Όπως αναφέρεται στο Giancarlo De Carlo, in Sclavi, Marianella, Avventure urbane: progettare la città con gli abitanti, Eleuthera, Milano, 2002.

 

[7] – Ο όρος ‘σύνολα αξιών’ είναι του Richard Normann, Ridisegnare l’impresa – Quando la mappa cambia il paesaggio, Etas, Monza, 2002 [2001].

 

[8] – Me.Design είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας και υλοποιείται από 7 Ιταλικά πανεπιστήμια (Genova, Milano, Napoli Federico II, Napoli Aversa, Palermo, Pescara, Reggio Calabria) εντός του ερευνητικού δικτύου SDI, Sistema design Italia που δημιουργήθηκε το 2002.

 

[9] Ο Γερμανός ψυχολόγος Kurt Zadek Lewin (1890 – 1947) εισήγαγε τον όρο ‘έρευνα-δράση’ σαν ένα κοινωνιολογικό εργαλείο συμμετοχής στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.

 

[10]“Crossmode γεννήθηκε από την θέληση δημιουργίας νέων πρωτοβουλιών που έχουν μολυνθεί από τις διαφορετικές ταυτότητες που κατοικούν στην Ιταλία. Ο στόχος είναι να δημιουργηθούν γόνιμες ευκαιρίες για όλους.”

 

[11]Maldonado, Tomas, La speranza progettuale: ambiente e società, Piccola Biblioteca Einaudi, Torino, 1992 [1970].

Αφιέρωμα: συμμετοχικό ντιζάιν
Ετικέτες: δημιουργικότητα , ιταλία , καθημερινή ζωή , μετανάστες , ντιζάιν

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website