→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Sabina Leonelli – Δημιουργώντας πολιτική συνείδηση: Η οπτική μίας συμμετέχουσας στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ

Από τον πρώιμο ενθουσιασμό της Φλωρεντίας στον συγκρατημένο σκεπτικισμό της Αθήνας, η Sabina Leonelli περιγράφει την μείωση της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στις συναντήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ.

---

Επιστρέφοντας από το Πρώτο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ το Νοέμβριο του 2003, άρχισα να σκέφτομαι πόσο ενθουσιασμό μου είχε προκαλέσει η συνάντηση που είχε μόλις γίνει στη Φλωρεντία. Τι έκανε εκείνη τη συνάντηση ένα τόσο ξεχωριστό γεγονός; Ήταν, χωρίς αμφιβολία, η πρώτη πρωτοβουλία τέτοιου τύπου στην Ευρώπη και υπήρξε μεγάλη αγωνία στη διάρκεια της προετοιμασίας του, ιδιαίτερα λόγω της εχθρικής καμπάνιας των ΜΜΕ που στηρίχθηκε από την κυβέρνηση Μπερλουσκόνι εκείνης της περιόδου. Ο ενθουσιασμός είχε εν πολλοίς να κάνει με την ανακούφιση και την έκπληξη που ένοιωσα όταν είδα πόσο καλά είχε λειτουργήσει το φόρουμ, παρόλα τα οργανωτικά προβλήματα και τη σύνταξη του προγράμματος την τελευταία στιγμή. Ωστόσο, αναλογίστηκα ότι υπήρχαν τουλάχιστον τρεις ουσιαστικοί λόγοι για να χαρεί κανείς το γεγονός ότι επιτέλους δημιουργήθηκε στην Ευρώπη ένα τέτοιου είδους δίκτυο.


Πρώτον, η δυνατότητα εορτασμού. Ακτιβιστές που δουλεύουν σε πολύ διαφορετικές συνθήκες σε όλη την Ευρώπη έχουν την δυνατότητα να συναντηθούν και να πάρουν κουράγιο και έμπνευση από ανθρώπους με κοινά πιστεύω που ενεργοποιούνται σε παρόμοιους τομείς. Όπως έχει ήδη παρατηρηθεί από πολλούς σχετικά με το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (ΠΚΦ), τα αισθήματα αλληλεγγύης και η ενέργεια που συγκεντρώνονται σε τέτοιες διεθνείς συναντήσεις δεν πρέπει να υποτιμηθούν, ιδίως αν σκεφτούμε ότι ο ακτιβισμός σε τοπικό επίπεδο συχνά περιλαμβάνει μοναχικές μάχες σε εχθρικές –ή ακόμα χειρότερα αδιάφορες- συνθήκες. Το ΕΚΦ λειτουργεί σαν σπίτι για όλους τους συμμετέχοντες, ανεξαρτήτως φυλής, ιδεολογίας, ή φύλου: η ενέργεια, η χαρά, η μουσική που πλαισιώνουν την διοργάνωση επιτρέπουν στους ακτιβιστές να γνωριστούν, να αναγνωρίσουν και να εκτιμήσουν ο ένας την δουλειά του άλλου αλλά και να αποκτήσουν κίνητρα και αισιοδοξία για τη μελλοντική τους δράση.


Πάνω από όλα οι ακτιβιστές μπορούν να μοιραστούν την κοινή τους αφοσίωση στην κοινωνική δικαιοσύνη, διατηρώντας την ίδια στιγμή τις (τόσο πολλές) διαφορετικές μορφές που μπορεί να πάρει αυτή η δράση σε συγκεκριμένες συνθήκες. Στην πραγματικότητα, το ΕΚΦ προσφέρει πολύ περισσότερα από μια αφορμή για να γιορτάσουμε την αφοσίωση μας στον ακτιβισμό: επιτρέπει σε ακτιβιστές που δουλεύουν σε διαφορετικές χώρες να συναντηθούν, να συγκρίνουν τις εμπειρίες τους και τις συνθήκες στις οποίες δρουν, να διατυπώσουν νέες ιδέες και προσεγγίσεις που μπορούν να εφαρμοστούν τόσο σε τοπικό όσο και σε θεσμικό, διεθνές επίπεδο. Εν ολίγοις, το ΕΚΦ επιτρέπει την λήψη αποτελεσματικών αποφάσεων: δημιουργώντας για παράδειγμα νέα, συχνά υπερεθνικά δίκτυα που ενισχύουν την «ορατότητα» μεμονωμένων προσπαθειών και άρα προκαλούν πολιτικές αντιδράσεις. Τα εργαστήρια στο πλαίσιο του ΕΚΦ είναι ένα πολύ καλό εργαλείο για αυτή τη δουλειά, αφού επιτρέπουν στους μετέχοντες να δουλεύουν σε μικρές ομάδες με στόχο να εκκινήσουν, να διευρύνουν, ή να αναζωογονήσουν πρακτικές πρωτοβουλίες. Όπως συνέβη και στο φόρουμ της Αθήνας του 2006, αυτού του τύπου οι συναντήσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν σαν κορμός των δραστηριοτήτων εντός του ΕΚΦ: δεν υπάρχει τίποτα σημαντικότερο για τους ακτιβιστές τους οποίους έχουν στείλει οι οργανώσεις τους (συχνά με μεγάλο κόστος) από το να έχουν ένα χώρο για πολύωρες συζητήσεις σχετικά με την δουλειά τους και για διαβουλεύσεις σχετικά με τη μελλοντική τους δράση. Οι ακτιβιστές σε τοπικό επίπεδο πρέπει να χρησιμοποιούν το ΕΚΦ σαν μία ευκαιρία για να βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την κατάστασή τους, να ζητήσουν συμβουλές και πιθανόν να καταλήξουν σε συγκεκριμένες αποφάσεις σχετικά με το πώς να συνεχίσουν, να βελτιώσουν ή να αλλάξουν την καθημερινή τους δουλειά. Αυτό δεν είναι τόσο προφανές όσο μοιάζει με μια πρώτη ματιά: όπως παρατηρήθηκε στο Παρίσι και το Λονδίνο η εορταστική διάσταση του ΕΚΦ τείνει να αμβλύνει την λειτουργία του σαν πλατφόρμα λήψης αποφάσεων. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αβεβαιότητα που επικρατεί σχετικά με το μέλλον του φόρουμ. Τι είδους αποφάσεις και σχεδιασμοί θα μπορούσαν να βοηθήσουν την κοινωνία των ακτιβιστών μακροχρόνια; Ποιες θα πρέπει να είναι οι σχέσεις που διέπουν τα κοινωνικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη και οι σχέσεις μεταξύ των Ευρωπαϊκών κινημάτων και του ακτιβισμού στον υπόλοιπο κόσμο; Πώς μπορεί να συνδυαστεί η δουλειά σε τοπικό επίπεδο με τον ακτιβισμό στο διεθνές επίπεδο;


Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ σαν εκπαιδευτικό εργαλείο

Η ιδιαίτερη σημασία που έχουν τα ζητήματα αυτά είναι ευρέως αναγνωρισμένη και καταλαμβάνει αναμφισβήτητα κεντρική θέση τόσο στους προβληματισμούς σχετικά με το φόρουμ της Αθήνας, όσο και στις προβληματικές που αναπτύσσονται σε αυτό το τεύχος του Re-public. Εδώ λοιπόν θα ήθελα να τονίσω την τρίτη διάσταση των δραστηριοτήτων του ΕΚΦ, που θεωρώ ότι αγνοείται παρά το γεγονός ότι αποτελεί πολύ σημαντική προσφορά στον ακτιβισμό τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Αυτή αφορά την λειτουργία του ΕΚΦ σαν εκπαιδευτικό εργαλείο για τους συμμετέχοντες αλλά και για τη πόλη και το έθνος που το φιλοξενεί. Στην Ιταλία το πρώτο ΕΚΦ έλαβε τεράστια δημοσιότητα. Η πόλη της Φλωρεντίας ανοίχτηκε ολοκληρωτικά στο Φόρουμ, προσφέροντας κατάλυμα στους επισκέπτες, συμμετέχοντας μαζικά στις συνεδρίες, αλλά και εξασφαλίζοντας το κλείσιμο όλων των μαγαζιών και υπηρεσιών την ημέρα της τελικής διαδήλωσης. Σε όλη την χώρα εφαρμόστηκαν ειδικά δρομολόγια των τρένων για τους επισκέπτες, και ενώ σε πολλές εφημερίδες το γεγονός καταγράφηκε σαν αιτία κοινωνικής αναστάτωσης, ο τύπος όλης της χώρας κατέγραψε χωρίς εξαιρέσεις την προετοιμασία, την εξέλιξη και την κατάληξη του φόρουμ. Αυτό πιστεύω ότι είναι ένα σημαντικό επίτευγμα: όλοι οι πολίτες ενημερώθηκαν σχετικά με την δυνατότητα συμμετοχής τους στο Φόρουμ. Πολλοί από αυτούς που ήρθαν στις συναντήσεις δεν είχαν ασχοληθεί προηγουμένως με τον τοπικό ακτιβισμό. Οι περισσότεροι από αυτούς έφυγαν με ένα ευρύτερο πεδίο σκέψης σχετικά με την παγκόσμια πολιτική, τα δικαιώματα και τις δυνατότητες που διαθέτουν σαν πολίτες και σαν άνθρωποι. Ορισμένοι μάλιστα άρχισαν να ασχολούνται και οι ίδιοι με τον ακτιβισμό: εν μέρει λόγω της ενασχόλησης με την προετοιμασία της συνάντησης, και της επιτυχημένης κατάληξης της, η Ιταλία σήμερα διαθέτει εκατοντάδες τοπικά φόρουμ, που δημιουργήθηκαν στις περισσότερες μεγάλες πόλεις και σε πολλά χωριά για να φέρουν κοντά ανθρώπους που αναζητούν την κοινωνική δικαιοσύνη στο πλαίσιο της τοπικής τους πραγματικότητας.


Η παρακμή της τοπικής συμμετοχής


Αντί να αυξάνεται, η τρίτη διάσταση του ΕΚΦ μειώνεται συστηματικά από την Φλωρεντία και έπειτα. Στο Παρίσι, το Λονδίνο και την Αθήνα πολίτες των πόλεων που φιλοξενούσαν το ΕΚΦ δεν γνώριζαν καν για την ύπαρξη του, για να μην αναφερθούμε γενικότερα στο Γαλλικό, Βρετανικό και Ελληνικό κοινό: σχεδόν κανένα από τα κυρίαρχα μέσα μαζικής επικοινωνίας δεν κάλυψε τις εξελίξεις στο ΕΚΦ με αποτέλεσμα να μην γίνει ευρέως γνωστό στους πολίτες και να υπάρχει πολύ μικρή συμμετοχή ανθρώπων που δεν εμπλέκονταν ήδη στην διοργάνωση του. Ο κίνδυνος είναι ότι το ΕΚΦ θα μεταμορφωθεί σε μια συνάντηση ‘ειδικών’ με βαθιά γνώση και εμπειρία του ακτιβισμού και της κοινωνικής δράσης, μεταμορφώνοντας έτσι ένα ανοιχτό φόρουμ σε μια κλειστή συνάντηση για ‘άτομα που κινούνται στους σωστούς κύκλους’. Υπάρχουν πολύμορφες αιτίες για αυτό το πρόβλημα. Η πρώτη αφορά (κατά την γνώμη μου) την κακή επιλογή των χώρων στους οποίους διεξάγονται τα ΕΚΦ. Η επιλογή μια πρωτεύουσας, ιδιαίτερα σε έθνη όπως αυτά της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ελλάδας, όπου συμβαίνουν τα περισσότερα γεγονότα ούτως ή άλλως, συνεπάγεται την απώλεια της ορατότητας του φόρουμ και της τοπικής υποστήριξης, καθώς το ΕΚΦ ενσωματώνεται στην πόλη σαν ‘άλλο ένα’ από τα πολλά πολιτιστικά γεγονότα που φιλοξενούνται κάθε χρόνο. Η υπερβολική εξάρτηση από τις κρατικές χορηγίες έχει επίσης σημαντικά μειονεκτήματα, καθώς δημιουργεί τις συνθήκες για ένα πιο οργανωμένο, αλλά λιγότερο συμμετοχικό και προερχόμενο από την βάση γεγονός. Αυτό που είναι ακόμα πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι η σημασία της επικοινωνίας και της ανταλλαγής εμπειριών με ανθρώπους που δεν ασχολούνται με τον ακτιβισμό συστηματικά υποτιμάται από τους ίδιους τους συμμετέχοντες στο ΕΚΦ. Φυσικά το ΕΚΦ είναι πρωτίστως μια συνάντηση ‘ειδικών’: προσφέρει μια ευκαιρία στους ακτιβιστές να συναντηθούν και να ανταλλάξουν τις εμπειρίες και τις σκέψεις τους πάνω στους τρόπους με τους οποίους μπορούν να δράσουν στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών. Εντούτοις δεν θα έπρεπε να υπάρχουν αυστηρά όρια μεταξύ των ανθρώπων που βρίσκονται μέσα στα κοινωνικά κινήματα και των ανθρώπων που δεν ενεργοποιούνται άμεσα, αλλά παραμένουν συνειδητά και ενεργά μέλη της κοινωνίας των πολιτών με την ελπίδα να αναπτύξουν την πολιτική και κοινωνική τους αντίληψη. Το ΕΚΦ είναι και θα πρέπει να παραμείνει ένα εργαλείο για την διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης. Η συμμετοχική δημοκρατία πρέπει να είναι περιεκτική, και να μην περιορίζεται απλώς σε αυτό που ονομάζεται κοινωνικός ακτιβισμός.


Ας θυμηθούμε την πρώτη αρχή του καταστατικού που προτάθηκε από το ΠΚΦ και υιοθετήθηκε και από το ΕΚΦ: «το ΠΚΦ είναι ένας ανοιχτός τόπος συνάντησης για ανακλαστική σκέψη, δημοκρατική διαβούλευση ιδεών, διαμόρφωση προτάσεων, ανοιχτή ανταλλαγή εμπειριών και διασύνδεση για αποτελεσματική δράση, από ομάδες και κινήματα της κοινωνίας των πολιτών που αντιτίθενται στον νεοφιλελευθερισμό και στην κυριαρχία του κόσμου από το κεφάλαιο και κάθε άλλη μορφή ιμπεριαλισμού, και έχουν ταχθεί στο χτίσιμο μιας παγκόσμιας κοινωνίας που οδεύει προς την δημιουργική σχέση μεταξύ και εντός της ανθρωπότητας και της φύσης». Αυτό που αξίζει να τονίσω εδώ είναι το πρώτο κομμάτι αυτής της δήλωσης: το κοινωνικό φόρουμ είναι ένας ανοιχτός τόπος συνάντησης όπου έρχονται κοντά άνθρωποι όχι μόνο για να συζητήσουν πώς να ενεργοποιηθούν ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό, αλλά επίσης για το τι σημαίνει να είναι κανείς ενάντιος στο νεοφιλελευθερισμό. Η ελπίδα μου για το μέλλον των κοινωνικών φόρουμ σε όλο τον κόσμο είναι ότι, εκτός της ενδυνάμωσης της αφοσίωσης των ίδιων των ακτιβιστών στην κοινωνική δικαιοσύνη και της αποτελεσματικότητας στα πλαίσια της οποίας διαμορφώνονται, αυτά τα γεγονότα θα λειτουργούν και σαν πλατφόρμες για τις ανταλλαγές μεταξύ των τοπικών ακτιβισμών και της υπόλοιπης κοινωνίας των πολιτών (συμπεριλαμβανομένων όλων των θεσμών της και του τύπου). Η επιτυχία του εγχειρήματος που ξεκίνησε στο Πόρτο Αλέγκρε – ένα εγχείρημα που για πολλούς από τους συμμετέχοντες μοιάζει ακόμα με όνειρο που έγινε πραγματικότητα ανεξάρτητα από τον βαθμό στον οποίο είναι μπερδεμένοι για το πώς θα το συνεχίσουν – οφείλεται και στον ανοιχτό του χαρακτήρα, στην δεκτικότητά και τον ενθουσιασμό που έδειξαν οι Βραζιλιάνοι στις ευκαιρίες της πληροφορίας, της ανταλλαγής, και της εκπαίδευσης που έφερε μαζί του αυτό το γεγονός. Η ενθάρρυνση, και όχι η απόρριψη, αυτής της ανακλαστικής και διδακτικής λειτουργίας θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα και για τα επόμενα ΕΚΦ.


Διαβάστε ακόμα


Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ: Συζητώντας τις προκλήσεις για το μέλλον του (στα Αγγλικά)


Το Κοινωνικό Φόρουμ σαν παιδαγωγικός χώρος (στα Αγγλικά)

Αφιέρωμα: κοινωνικά κινήματα, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: sabina leonelli , ακτιβισμός , ΕΚΦ , κοινωνία πολιτών , ΠΚΦ

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website