→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Αλεξάνδρος Μελίδης – Νοούνται διαρροές στην εποχή της διαφάνειας;

Καθώς καλούμαστε να σκεφθούμε κριτικά γύρω από το φαινόμενο wikileaks έχει ενδιαφέρον να επιχειρήσει κανείς την εναλλαγή και το συνδυασμό δυο διαφορετικών ερμηνευτικών πλαισίων προσέγγισής του. Μέσα από αυτά θα καταλήξουμε από διαφορετικές αφετηρίες και διαδρομές στο ερώτημα του τίτλου. Αν δηλαδή νοούνται διαρροές στην εποχή της διαφάνειας.


Σε ένα πρώτο ερμηνευτικό πλαίσιο εντάσσουμε την κατανόηση του wikileaks στα συμφραζόμενα της τρέχουσας χρονικής περιόδου. Αυτή την εποχή, την τελευταία δεκαετία περισσότερο, η διαφάνεια στις κρατικές υποθέσεις απολαμβάνει ευρεία αποδοχή σαν στόχος και μέσο ικανό να θεραπεύει σωρεία παθογενειών του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Οι πολιτικές για τη διαφάνεια κρατών όπως οι ΗΠΑ του Obama, που σήμερα βέβαια αντιμετωπίζουν κάπως παράδοξα τις σκοτεινές πλευρές μιας άλλης διαφάνειας, δίνουν τον τόνο των καλών πρακτικών εφαρμογών σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχεδόν παντού οι πολιτικές δυνάμεις, ανεξάρτητα από το αν κυβερνούν ή όχι, σε θέματα αρχών και εφαρμογών διαφάνειας γενικώς συμπολιτεύονται. Σε αυτό συμβάλουν και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ, που αποδίδουν ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα στην ευρύτερη ατζέντα της διαφάνειας στις περιοδικές εκθέσεις αξιολόγησης και προόδου των κρατών μελών τους. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, με χαρακτηριστικότερη το sunlight foundation, πιέζουν για περισσότερη και ποιοτικά στοχευμένη διαφάνεια και εγκαινιάζουν το ένα project μετά το άλλο. Και φυσικά, οι εταιρίες του κλάδου της πληροφορικής και νέων τεχνολογιών επικοινωνίας ορκίζονται ότι αν οι κυβερνήσεις χρησιμοποιήσουν το τελευταίας καινοτομίας λογισμικό τους θα εντοπίζουν γεωχωρικά και θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά κάθε πιθανή εστία διαφθοράς και κακοδιαχείρισης.


Σε αυτό το πλαίσιο οι αποκαλύψεις του wikileaks εγγράφονται ως ενδιαφέρουσες νέες όψεις της διαφάνειας για την οποία μέχρι σήμερα μιλούσαν και καταλάβαιναν όλοι. Μιας άλλης διαφάνειας βίαιης, μη συναινετικής και απρόβλεπτης. Μιας διαφάνειας εκτός νομιμότητας και ταυτόχρονα βαθιά αντιφατικής καθόσον απολαμβάνει αξιοσημείωτη νομιμοποίηση στην εποχή που το δικαίωμα του πολίτη να γνωρίζει τι πράττουν οι εκπρόσωποί του έχει δυσθεώρητα εξυψωθεί. Μιας διαφάνειας που η συμβολική μορφή της διαδικτυακής της παρουσίασης είναι ακατέργαστη και σχεδόν ωμή με βάση τις προ wikileaks παραστάσεις.


Ίσως τελικά η πιο ενδιαφέρουσα όψη του φαινομένου wikileaks να είναι η πλέον αντιφατική και ανεξερεύνητη. Η κλίμακα και το ουσιαστικά ανεξέλεγκτο των αποκαλύψεων υπό άλλες συνθήκες ενδεχομένως να φανερώνουν τον δυνητικό δυισμό των κρατικών αντιδράσεων σε ανάλογα φαινόμενα. Από τη μια έχουμε την πραγματική αντίδραση της αμερικανικής κυβέρνησης που γνωρίσαμε. Μια αντίδραση σφοδρής επίθεσης στο wikileaks και στον ιδρυτή του που όμως έγινε από καθαρή θέση άμυνας, με άλλα λόγια παρακολουθούμε μια αμυντικογενή επίθεση. Από την άλλη όμως θα μπορούσαμε, θεωρητικά τουλάχιστον, να έχουμε μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση. Μια αντιμετώπιση επιθετικογενούς άμυνας θα λέγαμε. Σε αυτού του είδους την αντιμετώπιση, την διαρροή των τηλεγραφημάτων απλώς θα ακολουθούσε η ίδια κυβερνητική καθημερινότητα με ειλικρινείς απαντήσεις, διαψεύσεις, εξηγήσεις όπου χρειαζόταν, αλλά χωρίς την παραμικρή, μάταια όπως αποδείχθηκε, προσπάθεια παρεμπόδισης της κυκλοφορίας του υλικού. Αυτή η αντιμετώπιση προϋποθέτει τουλάχιστον δυο πράγματα. Πρώτον, τη σκληρή και επίπονη οριστική παραδοχή από μέρους των κυβερνήσεων ότι στη σημερινή εποχή τέτοιες “διαρροές” είναι απλά αναπότρεπτες. Η επόμενη φορά που θα συμβούν είναι απλά θέμα χρόνου και συγκυρίας. Δεύτερον, την με κάθε τρόπο προώθηση της ουσιαστικής συζήτησης για τη διαφάνεια και την ανοικτή διακυβέρνηση. Γιατί το αίτημα για ανοικτότητα και διαφάνεια δεν εντοπίζεται αποκλειστικά εκεί που συνήθως απαντάται όπως για παράδειγμα στη δημοσιοποίηση αποφάσεων, προϋπολογισμών, δαπανών και στην ελεύθερη διάθεση παντός είδους δημόσιων δεδομένων. Η ανοικτότητα είναι εξ’ ορισμού διάχυτο αίτημα. Αφορά σε βάθος τη φύση των σχέσεων εξουσίας, τη γνωσιακή και μαθησιακή διαδικασία, τους καθημερινούς τρόπους ζωής μας. Ασφαλώς οι συζητήσεις και οι δράσεις για τέτοιες μεταβολές υπερβαίνουν πολιτικά προγράμματα και κυβερνητικές θητείες. Έχει όμως θεμελιώδη σημασία να μην ξεχνιούνται.


Ένα δεύτερο ερμηνευτικό πλαίσιο θα λειτουργούσε κάπως αφαιρετικά προσπαθώντας να τοποθετήσει την κατανόηση του wikileaks λίγα χρόνια πριν, περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 90’ . Όταν ναι μεν κάπου υπήρχε το θέμα διαφάνεια, αλλά δεν έχει ακόμα συντεθεί ως καθολικό αίτημα στην ατζέντα. Όταν, ας τολμήσουμε να πούμε, δεν είχε γίνει ακόμα μόδα ο περί διαφάνειας λόγος και του συρμού οι αντίστοιχες δημόσιες και ιδιωτικές δικτυακές εφαρμογές που υποτίθεται θα ενσαρκώσουν αυτόματα τις υποσχέσεις της. Πως θα κατανοούσαμε τότε το wikileaks;


Είναι μάλλον περιττό να κάνουμε τα απαιτούμενα νοητικά άλματα για να επιχειρήσουμε να απαντήσουμε. Σίγουρα θα μιλούσαμε περισσότερο για νίκη της διεθνούς δημοσιογραφίας απέναντι στα κλειστά συστήματα εξουσίας και τις μυστικιστικές κυβερνήσεις. Σήμερα όμως, με τόσο λόγο για την ανοικτότητα κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να γίνει. Όπως είναι φανερό, η εξουσία πλέον τάσσεται με το δικό της ρυθμό, πλην όμως έμπρακτα, υπέρ της διαφάνειας. Επομένως, υπό αυτό το πρίσμα, το ξέσπασμα των αποκαλύψεων του wikileaks ήρθε ως μάννα εξ ουρανού για τα διεθνή ειδησεογραφικά συγκροτήματα που αμελλητί έσπευσαν να συνεργαστούν με τον Assange, να επεξεργαστούν το υλικό, να συνθέσουν θέματα, ακόμα και να φιλοξενήσουν αυτόματα ενημερωμένα αυτούσια αντίγραφα του wikileaks.


Αυτό το απρόβλεπτο ξέσπασμα διαφάνειας ήταν απρόσμενο δώρο για τη διεθνή δημοσιογραφία που μαστίζεται από κρίση, βλέπει το διαμεσολαβητικό της ρόλο να απειλείται από πρωτοβουλίες ανοικτής διακυβέρνησης και δεν είχε δώσει επί της ουσίας δείγματα στρατηγικής για το ρόλο της στη νέα εποχή. Παρόλαυτα, η στάση της τέταρτης εξουσίας είναι βαθιά υποκριτική. Εφόσον τα ΜΜΕ ισχυρίζονται ότι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν τι λένε κατ’ ιδίαν οι κυβερνώντες, γιατί τότε δεν αποκαλύπτουν το περιεχόμενο των ιδιωτικών συνομιλιών, των εγγράφων και των emails που ανταλλάσσουν οι δημοσιογράφοι με κυβερνητικά στελέχη. Υπάρχει πολύ τέτοιο υλικό που θα είχε το ίδιο αν όχι μεγαλύτερο ενδιαφέρον να γνωρίζουμε έστω και με κάποια χρονική απόσταση και τις ελάχιστες αναγκαίες διορθώσεις. Αν αυτό είναι για λόγους που όλοι φαντάζονται αδιανόητο τότε ας σκεφτούμε άλλα ερωτήματα. Πως η διαφάνεια και η ανοικτή διακυβέρνηση αφορούν στην οργάνωση και λειτουργία της τέταρτης εξουσίας; Ποια τα εμπόδια και τι είδους συμβιβασμοί χρειάζονται για να είναι δυνατή μια μετάβαση σε ένα ανοικτό σύστημα πολιτικής επικοινωνίας;


Επιστρέφουμε στο αρχικό ερώτημα, υπάρχουν διαρροές στην εποχή της διαφάνειας και πως αυτές νοούνται; Καθόλου βέβαιο δεν είναι πως θα φθάσουμε σε εποχή πλήρους ριζοσπαστικής διαφάνειας. Οποιαδήποτε διαρροή εκλύει ενέργεια που είναι αφύσικο να επιστρέψει στην πηγή της. Αν είναι να φθάσουμε σε μια εποχή κάποιας πλήρους διαφάνειας αυτό που σήμερα εκλαμβάνουμε ως διαρροή ή θα εξαφανιστεί ή στο βαθμό που θα υπάρχει θα έχει εντελώς διαφορετικό νόημα και περιεχόμενο. Είναι πολύ πιθανόν το ίδιο να συμβεί και με την ίδια την έννοια της διαφάνειας καθώς επίσης και με τη συνακόλουθη έννοια της λογοδοσίας. Ωστόσο σήμερα, αυτή η ενέργεια που φέρει στο εσωτερικό της η πράξη και το αποτέλεσμα της διαρροής ή αν προτιμάτε της προνομιακής γνώσης ή ακόμα και της παντελούς άγνοιας πληροφοριών έχει ακόμα πολύ ισχυρούς λόγους να κυκλοφορεί στο πολιτικό σύστημα.

Αφιέρωμα: wiki politics
Ετικέτες: cablegate , wikileaks , Αλεξάνδρος Μελίδης , διαφάνεια

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website