Γιάννης Ζαμπετάκης – Iχνηλασιμότητα και ασφάλεια τροφίμων

Με αφορμή τo σκάνδαλο του επιμολυσμένου (με ορυκτέλαιο;) ηλιέλαιου και μάλιστα σε άγνωστη ακόμα, ας δούμε μερικά σημεία της ιστορίας αυτής αλλά και της αξίας της ιχνηλασιμότητας.

Παραμένουν ακόμη αναπάντητα τα εξής ερωτήματα:

1. Τι είδους ορυκτέλαιο είναι η επιμόλυνση (είναι απλώς παραφινέλαιο ή κάτι άλλο;);
2. Ποια είναι η συγκέντρωση του ορυκτελαίου;
3. Από ποιες εταιρείες ή στάδια της παραγωγής έχουν ληφθεί τα δείγματα όπου, σύμφωνα με το δελτίου του Τύπου της 16.5.08 του ΕΦΕΤ, βρέθηκε ορυκτέλαιο «σε διάφορες συγκεντρώσεις»;

Το εν λόγω δελτίο Τύπου του ΕΦΕΤ (16.5.08) είναι απλώς επιστημονικά κατάπτυστο, αφού είναι φανερό ότι σκόπιμα πλέον ο ΕΦΕΤ και το Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) αποκρύβουν την επιστημονική αλήθεια. Διότι στη Χημεία των Τροφίμων δεν υπάρχει ο όρος «διάφορες συγκεντρώσεις». Και κάθε ανάλυση για να είναι πλήρης πρέπει να αναφέρει: Α. Το σημείο και τον τρόπο δειγματοληψίας. Β. Την ένωση που προκαλεί την επιμόλυνση, αλλά και τη συγκέντρωσή της.

Στον πλήρη εμπαιγμό της κοινής γνώμης που έχουμε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ήλθε να προστεθεί και η ανακοίνωση της Εuropean Food Safety Αuthority (ΕFSΑ) [Corrigendum 29/05/081] όπου η ΕFSΑ, ακόμη και στις 29.5.08, δη λαδή έναν μήνα και έξι ημέρες μετά το πρώτο alert από τη Γαλλία (23.4.08), δεν έχει την επιστημονική ευθιξία να μας πει ξεκάθαρα ποιες ενώσεις είναι οι επιμολυντές…

Κάνει λόγο για μείγμα κορεσμένων υδρογονανθράκων (ή αλκάνια, όπως είναι ο ακριβής χημικός όρος) με 25-30 άτομα άνθρακα, αλλά δεν μας δίνει την ακριβή τους δομή. Επίσης, κάνει αναφορά στα επίπεδα της επιμόλυνσης (7,3 g/kg σε αραφινάριστο δείγμα!) χωρίς, όμως, να μας πληροφορεί για τα επίπεδα της επιμόλυνσης σε έτοιμα τρόφιμα (π.χ., πατατάκια, μαγιονέζες, πραλίνες, σοκολάτες, μαργαρίνες)!

Tι είναι η ιχνηλασιμότητα;

Η νομοθεσία που περιγράφει την νομική υποχρέωση για ιχνηλασιμότητα είναι ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΚ) 178/2002 ο οποίος είναι νόμος του Ελληνικού κράτους από 1.1.2006. Στο άρθρο 3, παράγραφος 15 του ΕΚ 178/2002 ορίζεται ο όρος της ανιχνευσιμότητας (ή ιχνηλασιμότητας, traceability) ως εξής:

«ανιχνευσιμότητα» : η δυνατότητα ανίχνευσης και παρακολούθησης τροφίμων, ζωοτροφών, ζώων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφίμων ή ουσιών που πρόκειται ή αναμένεται να ενσωματωθούν σε τρόφιμα ή σε ζωοτροφές, σε όλα τα στάδια της παραγωγής, μεταποίησης και διανομής τους (σελίδα L 31/8).

Επίσης, το άρθρο 18 έχει 5 παραγράφους που αναλύουν τον όρο της ανιχνευσιμότητας διεξοδικά και διευκρινίζουν ρητά ότι όλα τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές που διοχετεύονται στην αγορά της Κοινότητας «πρέπει να φέρουν κατάλληλη επισήμανση ή σήμα αναγνώρισης ώστε να διευκολύνεται η ανιχνευσιμότητά τους, μέσω κατάλληλων εγγράφων ή πληροφοριών» (σελίδα L 31/11).

Πιο αναλυτικά επισημαίνονται τα εξής:

Παράγραφος 18.1

Πρέπει να διασφαλίζουμε, σε όλα τα στάδια παραγωγής, μεταποίησης και διανομής, την ανιχνευσιμότητα των τροφίμων, των ζωοτροφών και των ζώων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφίμων και οποιασδήποτε άλλης ουσίας που προορίζεται για ενσωμάτωση σε ένα τρόφιμο ή μια ζωοτροφή ή αναμένεται ότι θα ενσωματωθεί σε αυτά.

Παράγραφος 18.2

Οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων τροφίμων και ζωοτροφών (πρέπει να) είναι σε θέση να αναγνωρίζουν κάθε πρόσωπο από το οποίο έχουν προμηθευτεί ένα τρόφιμο, μια ζωοτροφή ή ένα ζώο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων ή οποιαδήποτε άλλη ουσία που προορίζεται για ενσωμάτωση σε ένα τρόφιμο ή μια ζωοτροφή. Οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων πρέπει να εφαρμόζουν συστήματα και διαδικασίες που καθιστούν τις πληροφορίες αυτές διαθέσιμες στις αρμόδιες αρχές, όταν αυτές τις ζητήσουν.

Παράγραφος 18.3

Οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων τροφίμων και ζωοτροφών καθιερώνουν συστήματα και διαδικασίες για την αναγνώριση των άλλων επιχειρήσεων στις οποίες προμηθεύουν τα προϊόντα τους. Αυτές οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες στις αρμόδιες αρχές όταν και αν αυτές ζητηθούν.

Παράγραφος 18.4

Τα τρόφιμα ή οι ζωοτροφές που διατίθενται ή ενδέχεται να διατεθούν στην αγορά της Ε.Ε. πρέπει να φέρουν κατάλληλη σήμανση ώστε να διευκολύνεται η ιχνηλασιμότητα, μέσω κατάλληλων εγγράφων και πληροφοριών, σύμφωνα με τις σχετικές απαιτήσεις των ειδικότερων διατάξεων.

Παράγραφος 18.5

Οι διατάξεις για την εφαρμογή των απαιτήσεων του παρόντος άρθρου όσον αφορά συγκεκριμένους τομείς είναι δυνατό να θεσπίζονται σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 58 παράγραφος 2, η οποία ορίζει την εφαρμογή της διαδικασίας της επιτροπής που προβλέπεται στο άρθρο 5 της απόφασης 1999/468/ΕΚ, με την επιφύλαξη των διατάξεων των άρθρων 7 και 8.
Χάρη στα συστήματα ανιχνευσιμότητας (ή ιχνηλασιμότητας) τώρα μπορούμε να ξέρουμε από «πού κρατάει η σκούφια» όλων των τροφίμων που καταναλώνουμε. Στο παράδειγμα της φωτογραφίας, μπορεί ο καταναλωτής να γνωρίζει από ποιον παραγωγό έχει προέλθει το αυγό που έχει στα χέρια του και ανατρέχοντας στα αρχεία της παραγωγικής μονάδας μπορεί να βρει μέχρι και το … διαιτολόγιο της κότας από την οποία προήλθε το αυγό του!

Από την άλλη πλευρά, ο όρος «χύμα» είναι ο μεγάλος εχθρός της ιχνηλασιμότητας! Γνωρίζουμε καλά ότι η έλλειψη τυποποίησης και συσκευασίας μπορεί μεν να «κρατά» χαμηλά την τιμή του τελικού προϊόντος αλλά δεν διασφαλίζει ούτε την ποιότητα του τροφίμου αλλά ούτε και τη Δημόσια Υγεία. Το «χύμα» τρόφιμο (π.χ. λάδι, κρασί) εκτίθεται στον αέρα, σε άγνωστης ποιότητας υλικά συσκευασίας και σε αγνώστου πλήθους μεταγγίσεις και …ταλαιπωρία ώστε και οι οργανοληπτικές του ιδιότητες υποβαθμίζονται σε μεγάλο βαθμό αλλά και είναι άγνωστο αν έχει επιμολυνθεί είτε μικροβιολογικά (π.χ. βακτήρια, μύκητες) είτε φυσικά (π.χ. σκόνη).

Πώς εφαρμόζεται η ιχνηλασιμότητα;

Για την εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας, όπως προβλέπεται από τους σχετικούς κανονισμούς, απαιτείται τόσο η ατομική όσο και η συντονισμένη προσπάθεια όλων των φορέων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στην εφοδιαστική αλυσίδα των τροφίμων. Οι φορείς αυτοί είναι δύο κατηγοριών: άμεσοι και έμμεσοι.

Άμεσοι φορείς

Οι προμηθευτές (πρώτων υλών, ζωοτροφών, σπόρων, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων)
Τα αγροκτήματα (αγροτοκαλλιέργειες, εκτροφείς ζώων, ιχθυοτροφεία)
Οι μεταφορείς (εταιρείες μεταφοράς, αποθήκευσης, Logistics)
Οι βιομηχανίες επεξεργασίας και τυποποίησης
Οι εισαγωγείς και οι χονδρέμποροι (τόσο πρώτων υλών όσο και έτοιμων προϊόντων)
Τα καταστήματα λιανικής πώλησης (Super και Mini markets, οι εταιρείες catering)
Οι καταναλωτές (είτε σε μεμονωμένη είτε σε οργανωμένη βάση, π.χ. ΙΝΚΑ)
Οι κρατικοί φορείς ελέγχου (Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων(Ε.Φ.Ε.Τ.), Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (Ε.Ο.Φ.), Υπουργεία Γεωργίας και Ανάπτυξης)

Έμμεσοι φορείς

Οι νομικοί που εμπλέκονται σε θέματα ερμηνείας των σχετικών κανονισμών
Ο τύπος (ελέγχοντας τις εταιρείες και προστατέυοντας (θεωρητικά τουλάχιστον) τους καταναλωτές αλλά πολλές φορές τρομοκρατεί το κοινό με βαρύγδουπες εκφράσεις χωρίς καμία επιστημονική βάση)
Οι εταιρείες συμβούλων (που υλοποιούν συστήματα HACCP και ιχνηλασιμότητας)

Οι εταιρείες που εμπορεύονται ή παράγουν τρόφιμα ή συστατικά τροφίμων είναι υποχρεωμένες να τηρούν ένα σύστημα HACCP σύμφωνα με το πρότυπο EΛΟΤ 1416. Στην παράγραφο 4.5.3. του εν λόγω προτύπου με τίτλο «Κοινοποίηση και ανάκληση» αναφέρονται τα εξής:

«Προκειμένου να αντιμετωπιστούν κίνδυνοι για την ασφάλεια των τροφίμων μετά την παράδοσή τους, η επιχείρηση πρέπει να καθιερώσει και να τηρεί τεκμηριωμένες διαδικασίες για την κοινοποίηση προς όλα τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη (αρχές/πελάτες/καταναλωτές) ή/και ανάκληση προϊόντος. Όταν καθιερώνονται οι διαδικασίες, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός λεπτομέρειας των αναφορών που σχετίζονται με την ιχνηλασιμότητα στην παραγωγή και μετά την παράδοση».

Είναι φανερό ότι η εταιρεία για να τηρεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα HACCP είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί τεκμηριωμένες διαδικασίες που θα διασφαλίζουν την ιχνηλασιμότητα της κάθε πρώτης ύλης που έχει χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή του τελικού προϊόντος που εμπορεύεται.

Επίσης, το πρότυπο του British Retail Consortium (BRC) σχετικά με τις εταιρείες που προμηθεύουν το λιανικό εμπόριο με επώνυμα προϊόντα (Technical Standard for Companies Supplying Retailer Branded Food Products, Έκδοση 4.2002), αναφέρει αναλυτικά την υποχρέωση της εταιρείας για ιχνηλασιμότητα στην παράγραφο 2.13.

Είναι φανερό ότι η ιχνηλασιμότητα ήρθε στη ζωή μας για να …μείνει. Κι αν μερικοί από εμάς, την βλέπουμε απλά ως μια «βαβούρα» γραφειοκρατική… καλό είναι να δούμε και την άλλη πλευρά του φεγγαριού. Εκείνη που λέει ότι το HACCP και όλα τα στοιχεία του, της ιχνηλασιμότητας συμπεριλαμβανομένης, έχει ως σκοπό να παράγονται ασφαλή τρόφιμα, άρα τρόφιμα με αυξημένη αξία! Η έννοια της «προστιθέμενης αξίας» ίσως βοηθήσει πολλούς από εμάς να καταλάβουμε ότι όταν μια εταιρεία διαθέτει επώνυμα προϊόντα ποιοτικά και ασφαλή τότε το image της εταιρείας βελτιώνεται και επαγωγικά μπορεί να προσβλέπει σε μεγαλύτερα μερίδια αγοράς!

Παράδειγμα: Aγορά και εμπορία ηλιελαίου

Για την πλήρη εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας, οι εμπλεκόμενες εισαγωγικές εταιρείες θα έπρεπε/πρέπει να τηρούν τα παρακάτω έντυπα

1.έντυπο παραγωγής

Ημερομηνία παραγωγής	Πρώτη ύλη Lot number I	Τελικό προϊόν Lot number II
1.3.2008	22.22899.05	01.03000.08

2. έντυπο φόρτωσης

Ημερομηνία φόρτωσηςς	Στοιχεία πελάτη	Lot number II
7.3.2008	Εστιατόριο @χχχ@	01.03000.08

———————————————————————————————
Επειδή όμως ελάχιστες (λιγότερες του 30%) εταιρείες τροφίμων στην Ελλάδα εφαρμόζουν την ιχνηλασιμότητα, δεν ξέρουμε από πού προέρχεται το τρόφιμο που έχουμε στο πιάτο μας…

Το παραπάνω κείμενο είναι βασισμένο στο βιβλίο των Γιάννη Ζαμπετάκη και Νίκου Γδοντέλη, HACCP: ΑΠΟ ΤΟ H ΕΩΣ ΤΟ P

Αφιέρωμα: περιβαλλοντική δικαιοσύνη
Ετικέτες: ασφάλεια-τροφίμων , γιάννης-ζαμπετάκης , ελλάδα , ιχνηλασιμότητα

1 σχόλιο »

1 σχόλιο

Ο/Η Karpadakis Emmanouil :
October 1st, 2008 at 16:26
Εξαιρετικα ενδιαφέρον, ευχαριστώ

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Γιάννης Ζαμπετάκης – Iχνηλασιμότητα και ασφάλεια τροφίμων

1 σχόλιο

σχολίασε