→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Πρόδρομος Τσιαβός – Επαναπροσδιορίζοντας την προστασία: Αυτονομία, κοινή περιουσία και το ανείπωτο έπος του copyright

Η πρωτοβουλία του Creative Commons έρχεται ως μια λύση που επιχειρεί να καθιερώσει τις αρχές του δημόσιου τομέα/αυτονομίας σε πολλαπλά επίπεδα. Πέρα απ’ ο,τιδήποτε άλλο, το Creative Commons αποτελεί μια έκκληση για διεκδίκηση του δημόσιου τομέα στη ρύθμιση και τη νομοθεσία, όπως και έκκληση για διεκδίκηση του δημόσιου τομέα στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.

---


Τι ακριβώς σημαίνει προστασία της δημιουργικότητας;


Η προστασία σημαίνει πολλά πράγματα για πολλούς ανθρώπους.


Μπορεί κάποιος να θέλει να σκέφτεται την προστασία όπως οι περιβαλλοντολόγοι. Ας το αποκαλέσουμε πρότυπο περιβαλλοντολογικής προστασίας. Σε ένα τέτοιο πρότυπο, ο στόχος είναι να διατηρηθεί το κοινό περιβάλλον, να διασφαλιστεί ότι η πρόσβαση στην περιβαλλοντολογική κοινή περιουσία διατηρείται και ενισχύεται. Μπορεί κανείς να αγωνιστεί ώστε η κοινή περιουσία να παραμείνει ανοιχτή με τον ίδιο τρόπο που ο αέρας παραμένει ελεύθερος ώστε να μπορεί να τον απολαμβάνει ο καθένας. Προστασία στον «πράσινο» κόσμο σημαίνει ανοιχτή πρόσβαση, διατήρηση, ενσωμάτωση και φροντίδα για έναν κοινό πόρο.


Ωστόσο, το περιβαλλοντολογικό πρότυπο δεν είναι το μόνο. Μια άλλη, εξίσου ισχυρή μεταφορά που έχει να κάνει με την έννοια της προστασίας είναι αυτή του ιδιοκτήτη. Ως ιδιοκτήτης αυτοκινήτου σας ενδιαφέρει να ξέρετε ποιος χρησιμοποιεί την ιδιοκτησία σας, πώς και πότε. Προσπαθείτε να διασφαλίσετε πως δεν θα σας την κλέψουν, ρυθμίζετε την προσβασιμότητά της και προσπαθείτε να επωφεληθείτε από αυτήν. Στον κόσμο ενός ιδιοκτήτη, η προστασία συνεπάγεται αποκλεισμό και προϋποθέτει πρόσβαση και έλεγχο.


Τι γίνεται, λοιπόν, με το copyright; Να πιστέψουμε την Recording Industry Association of America (RIAA) ότι copyright είναι η προστασία της δημιουργικότητας μέσω της μείωσης της προσβασιμότητας; Να ακολουθήσουμε το πρότυπο του Centre for the Study of the Public Domain ή του Creative Commons που μιλούν για προστασία της δημιουργικότητας μέσα από την ανταλλαγή και την αναπαραγωγή; Έχει να κάνει το copyright με βοσκότοπους ή αυτοκίνητα;


Μια εικονογράφηση των αρχών δημόσιου τομέα/αυτονομίας


Σκεφτείτε πώς είναι διαμορφωμένα τα πρωτόκολλα του Ίντερνετ ή οποιαδήποτε ανοιχτή τεχνική προδιαγραφή: αυτοί που αναπτύσσουν την τεχνολογία παρέχουν εισροή σε έναν κοινό πόρο στον οποίον ο καθένας διατηρεί δικαιώματα πρόσβασης, τροποποίησης και αναπαραγωγής. Η προδιαγραφή αντλεί αξία από τη χρήση της. Όσο περισσότερο αναπαράγεται από διάφορους συνεργάτες τόσο πιο πολύτιμη γίνεται. Την ίδια στιγμή, ιδιώτες συνεργάτες, είτε φυσικά πρόσωπα είτε εταιρίες, αντλούν αξία από την κοινή χρήση της προδιαγραφής. Το μοναδικό σημείο πώλησης γι’ αυτούς είναι, επομένως, οι υπηρεσίες ή εφαρμογές που παρέχουν στην προδιαγραφή. Οι υπηρεσίες τότε ανατροφοδοτούν την κοινή υποδομή πληροφόρησης που αποτελεί την προδιαγραφή. Η αυτονομία υπάρχει με τη μορφή με την οποία εφαρμόζεται η προδιαγραφή και με τον τρόπο που παρέχονται οι υπηρεσίες. Η αυτονομία είναι δυνατή μόνο επειδή υπάρχει ο δημόσιος τομέας.


Σ’ αυτό το παράδειγμα παρατηρούμε ένα καθαρό πρότυπο: υπάρχει ένας κοινός πόρος που παράγεται μέσα από δημιουργικές αλληλεπιδράσεις. Η αξία αυτού του πόρου του δημόσιου τομέα είναι αποτέλεσμα της απρόσκοπτης πρόσβασης σε αυτόν και των αλληλεπιδράσεων των συμμετεχόντων. Η υποδομή του δημόσιου τομέα δεν έχει αυτοτελή αξία: η αξία δημιουργείται μόνο μέσα από τη χρήση της. Κατά συνέπεια, η προστασία της ισοδυναμεί με την αναπαραγωγή, τον εμπλουτισμό, την τροποποίηση και τη διάδοσή της.


Ταυτόχρονα, η αυτονομία της ατομικής οντότητας εναπόκειται ακριβώς στο γεγονός ότι σε μια ανοιχτή αγορά η επιλογή βασίζεται στην παροχή διαφοροποιημένων υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, εάν όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί και ο καθένας έχει πρόσβαση στον κοινό πόρο, θα επιλέξω την υπηρεσία που ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες μου, που προσφέρει νεωτερισμό και διαφοροποίηση στις υπηρεσίες της. Όσο πιο ανοιχτή είναι η πρόσβαση στον δημόσιο τομέα, τόσο ο δημιουργός υποχρεώνεται να εξατομικεύει τη δημιουργική του ισχύ. Σε έναν κόσμο που η πρόσβαση στις ιδέες είναι ανοιχτή, έχουμε δει έργα όπως τον Ρωμέο και Ιουλιέτα καθώς και έργα όπως το Γουέστ Σάιντ Στόρι. Σε έναν κόσμο όπου η πρόσβαση στο περιεχόμενο θα ήταν ελεύθερη, θα μπορούσαμε να έχουμε ένα Λευκό Άλμπουμ από τους Μπητλς, ένα Μαύρο Άλμπουμ από τους Jay-Z, αλλά κι ένα νόμιμο Γκρίζο Άλμπουμ από τον DJ Dangermouse.


Κάτι ακόμη που το copyright μας διδάσκει είναι ότι η πρωτοτυπία και η δημιουργικότητα μπορούν να προστατευθούν μόνο μέσα από τη συνεχή επέκταση του δημόσιου τομέα, και όχι αντίστροφα. Αυτό ήταν στην πραγματικότητα το αρχικό σχέδιο του συστήματος του copyright. Η σημασία της προηγούμενης διατύπωσης-ιδέας υπηρετεί ακριβώς αυτό το σκοπό. Με τη διασφάλιση ότι η πρόσβαση σε ιδέες παραμένει ελεύθερη και χωρίς διακρίσεις, πρωτότυπες μορφές έκφρασης μπορούν να γεννηθούν. Καθώς αυτές οι νέες μορφές έκφρασης αναδύονται, οι νέες ιδέες που μπορεί να εμπεριέχουν τροφοδοτούν τον δημόσιο χώρο. Ο περιορισμένος χρόνος προστασίας που δίνουν διασφαλίζει ότι ο τομέας της πρωτότυπης έκφρασης βρίσκεται σε διαρκή ανανέωση. Σπρώχνει επίσης την αγορά προς την κατεύθυνση μιας συνεχούς εξέλιξης προς δημιουργικά προϊόντα και υπηρεσίες με προστιθέμενη αξία.


Η λειτουργία μιας αγοράς που βασίζεται στο copyright τροφοδοτείται στη διάρκεια του χρόνου από την αλληλεπίδραση μεταξύ δημόσιου τομέα και αυτονομίας. Ο αχρονικός χειρισμός του θέματος των κινήτρων και του copyright στη σχετική φιλολογία είναι εκπληκτικός. Η επικέντρωση της προστασίας αποκλειστικά και μόνο στη διασφάλιση ότι η αρχική έκφραση μιας ιδέας δεν μπορεί να αντιγραφεί χωρίς την ανάλογη αποζημίωση μπορεί να έχει νόημα σε μια στατική και κλειστή δημιουργική αγορά. Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν οποιαδήποτε δημιουργική αγορά μπορεί να έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Εάν θέλουμε να σχεδιάσουμε πολιτικές προστασίας όχι μόνο για τους υπάρχοντες αλλά και για τους μελλοντικούς δημιουργούς, πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι η σημερινή προστιθέμενη αξία της δημιουργικότητας αποτελεί βασικό κριτήριο για τον αυριανό δημόσιο τομέα.


Σε ένα δυναμικό δημιουργικό περιβάλλον, ο νεωτερισμός σπρώχνεται στις παρυφές, ενώ ο δημόσιος τομέας εξακολουθεί να αποκρυσταλλώνεται στο πυρήνα της εξελικτικής διαδικασίας. Η Χιονάτη του Ντίσνεϊ που υπήρξε κάποτε προστιθέμενη αξία στον δημόσιο τομέα της ιστορίας του λευκού χιονιού θα γίνει δημόσιος τομέας στην εγγραφή μιας μελλοντικής ιστορίας. Σε ένα τέτοιο σενάριο, αν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας αποτελούν το καρότο, τότε ο δημόσιος τομέας αποτελεί το μπαστούνι. Σε ένα δημιουργικό ηχοσύστημα το σύνθημα θα ήταν μάλλον το σύστημα: καινοτομήστε ή αφήστε τους άλλους να καινοτομήσουν.


Από το Copyleft στο σχέδιο του Creative Commons


Ακόμη και στα πρώτα στάδια της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, που το κόστος του εξοπλισμού καθιστούσε την οργανωτική ενότητα βασική, η ελεύθερη και ανοιχτή πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα ήταν η κυρίαρχη πρακτική. Τέτοιες πρακτικές αποκρυσταλλώθηκαν στις άδειες Copyleft. Αυτές εκφράζουν σε νομικούς όρους έναν κανόνα εναλλαγής ρόλου με μηδέν κόστος: όποια δικαιώματα κι αν λάβεις, θα περάσεις. Παρέχοντας πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα και δικαιώματα να τροποποιείς και να αναπαράγεις αρκεί να περνάς τα ίδια δικαιώματα στον επόμενο, οι άδειες Copyleft διασφαλίζουν τον ανεφοδιασμό του δημόσιου τομέα. Θέτοντας αυτή την επιλογή στα χέρια του ιδιώτη δημιουργού διασφαλίζουν ότι το στοιχείο της αυτονομίας διατηρείται. Παρέχοντας μια ανοιχτή αγορά για την παροχή υπηρεσιών ή πρόσθετων προϊόντων σε έναν ανοιχτό χώρο διασφαλίζουν ότι η επιλογή πρέπει να γίνει στη βάση της ποιότητας των ιδιωτικών υπηρεσιών κι ότι η διαφοροποίηση και ο νεωτερισμός θα προκύψουν.


Η ονομασία Copyleft μπορεί να προδιαθέτει για το αντίθετο, αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί μάλλον μια προσπάθεια επιστροφής στις πρώτες αρχές του δημόσιου τομέα/αυτονομίας παρά μια προσπάθεια υπονόμευσής τους. Στοχεύει στην αντιστροφή της τάσης που είχε το Copyright τις δυο τελευταίες δεκαετίες να διευκολύνει έναν μόνο τρόπο προστασίας, που δεν προωθεί αναγκαστικά τη δημιουργικότητα και τον νεωτερισμό. Οι αρχές και οι αξίες που οι άδειες Copyleft εμπεριέχουν είναι οι ίδιες όπως στο αρχικό copyright.


Μια ακόμα πιο συνειδητή και σαφής προσπάθεια επιστροφής στις αξίες του αρχικού copyright υπάρχει στο έργο του Lawrence Lessig και υλοποιείται στο σχέδιο του Creative Commons. Ο Lessig είχε ιδιαίτερα εμπλακεί στο σχέδιο του Creative Commons και είχε συχνά προβληθεί ως το δημόσιο πρόσωπό του.


Το Creative Commons ως οικολογία ρυθμίσεων


Η πρωτοβουλία του Creative Commons έρχεται ως λύση που επιδιώκει να καθιερώσει τις αρχές του δημόσιου τομέα /αυτονομίας σε πολλαπλά επίπεδα. Πράγματι, το Creative Commons είναι προσανατολισμένο στην αδειοδότηση και ενθαρρύνει το δημιουργό να σκέφτεται υπό το πρίσμα της κατοχύρωσης της δουλειάς του. Ωστόσο, η διαδικασία αδειοδότησης είναι πλήρως συμβατή με την έννοια της αυτονομίας του δημιουργού και του χρήστη: ο δημιουργός πρέπει να συμφωνήσει συνειδητά για την περαιτέρω χρήση και διάδοση της δουλειάς του. Ο χρήστης μέσα από τις εξηγήσεις σε απλή γλώσσα και τις εικόνες που συνοδεύουν τις άδειες είναι σε θέση να καταλάβει τα κεντρικά σημεία της κάθε άδειας.


Ωστόσο, αν υπάρχει ένα πλαίσιο στο οποίο τα στοιχεία τόσο της αυτονομίας όσο και του δημόσιου τομέα να παρουσιάζονται όσο δυνατόν πιο καθαρά, αυτό είναι εκείνο της διαδικασίας δημιουργίας αδειών. Το προσχέδιο της κάθε άδειας στέλνεται αρχικά στα ηλεκτρονικά ταχυδρομεία της άδειας CC και τα μέλη τους έχουν την ευκαιρία να το σχολιάσουν. Η μετάβαση από τη μια εκδοχή της άδειας στην επόμενη είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων που προκύπτουν από τα σχετικά ηλεκτρονικά ταχυδρομεία που μεταβάλλονται επομένως σε χώρο δημόσιας συζήτησης για το περιεχόμενο της άδειας. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι το στοιχείο απόδοσης προέλευσης είναι ένα σταθερό στοιχείο άδειας για την εκδοχή 2.5 των αδειών είναι αποτέλεσμάτων σχολίων και της ανατροφοδότησης που ακολούθησε τις προηγούμενες εκδοχές των αδειών. Με τον ίδιο τρόπο, οι προτάσεις για την εκδοχή 3.0 της άδειας βασίζονται στην εμπειρία και την ανατροφοδότηση από τη χρήση της εκδοχής 2.5. Σε μια τέτοια διαδικασία, ο χρήστης των αδειών, ανεξάρτητα αν είναι δημιουργός ή καταναλωτής, τοποθετείται στο επίκεντρο της διαδικασίας αδειοδότησης. Όχι απλώς ως ενημερωμένος χρήστης της άδειας, αλλά επίσης ως ενεργός συμμετέχων στον τρόπο κατασκευής της. Ένα τέτοιο ρυθμιστικό σύστημα καταφέρνει να συνδυάζει τις αρετές της τεχνικο-νομικής ρύθμισης στο συμβατικό επίπεδο χωρίς να παραποιεί τις αρχές της διαφάνειας και της συμμετοχής που υπάρχουν στις νομοθετικές μορφές της ρύθμισης.


Μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα πλευρά της όλης διαδικασίας δημιουργίας αδειών είναι οι συνέπειές της στη διαδικασία της χάραξης πολιτικής. Η διαδικασία μεταφοράς των αδειών στις εθνικές δικαιοδοσίες υλοποιείται μέσα από τη δράση των εθνικών ιδρυμάτων υποδοχής. Αυτά τα ιδρύματα στελεχώνονται σχεδόν πάντα από νομικούς εμπειρογνώμονες που έχουν μεγάλη πείρα στις αντίστοιχες δικαιοδοσίες τους και γνωρίζουν τις διάφορες πολιτικές πρωτοβουλίες σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, μέλη της ομάδας CC της Αγγλίας και της Ουαλίας συμμετείχαν σε δημόσιες διαβουλεύσεις σχετικά με τη μεταρρύθμιση του Copyright, η ομάδα CC της Σκωτίας ολοκλήρωσε μια μελέτη για το Κοινό Περιβάλλον της Πληροφορίας για λογαριασμό της Κοινής Επιτροπής των Συστημάτων Πληροφορίας και οι ομάδες CC-UK έκαναν πολλά σεμινάρια για τον τρόπο που οι άδειες πρέπει να αναπτύσσονται ή ανατροφοδοτούμενες από χρήστες αδειών ετοίμασαν προσχέδια αναφορών για οργανώσεις όπως το Art Council ή η Royal Society of Arts. Με άλλα λόγια, η διαδικασία κατασκευής αδειών είχε μεγάλη επίδραση όχι μόνο επειδή αύξησε τη συμμετοχή των δημιουργών και των χρηστών στον καθορισμό των όρων αλλά και ως όχημα για συμμετοχή σε μια ευρύτερη δημόσια συζήτηση σχετικά με το μέλλον της Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι ακόμη πιο εμφανείς σε ό, τι αφορά στην ανταπόκριση στις δημόσιες διαβουλεύσεις που εγκαινίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για ζητήματα που συνδέονται με εκείνα των Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας, όπου η συμβολή των διαφόρων εθνικών ομάδων του Creative Commons υπήρξε αρκετά ουσιαστική.


Οι υπέρμαχοι της διατήρησης του Δημόσιου Χώρου έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην οικολογική διάσταση του προβλήματος και την ανάγκη δημιουργίας ενός κινήματος ανάλογου με εκείνου των περιβαλλοντολόγων. Στόχος ενός τέτοιου κινήματος θα ήταν να επικεντρωθεί στην προστασία της δημιουργικότητας μέσα από την προστασία του δημόσιου χώρου. Η πολλαπλότητα των αντιλήψεων για το Δημόσιο Χώρο ή τον Δημόσιο Τομέα οδήγησε σε μια πληθώρα προσεγγίσεων, από εκείνες που απορρίπτουν πλήρως τις έννοιες της ατομικής ιδιοκτησίας σε πνευματικές δημιουργίες μέχρι εκείνες που επιδιώκουν την επάνοδο στις πρώτες αρχές του νόμου για το copyright.


Το Creative Commons προτείνει ένα οικολογικό πρότυπο που είναι ελαφρώς διαφορετικό. Αντί να επικεντρώνεται άμεσα στην προσπάθεια διατήρησης της οικολογίας του δημόσιου χώρου, το Creative Commons στοχεύει πρώτα απ’ όλα στην καλλιέργεια μιας οικολογίας ρυθμίσεων: Αποδέχεται τη ρυθμιστική μετατόπιση από το νομοθετικό στο συμβατικό επίπεδο, αλλά προσπαθεί να επιβάλει σ’ αυτούς τους μηχανισμούς τις θεμελιώδεις ρυθμιστικές αρχές της διαφάνειας, της συμμετοχής και την ευθύνης. Σε ένα τέτοιο πρότυπο, η ύπαρξη περισσότερης από μιας έννοιας και κανόνα για τον δημόσιο τομέα αποτελεί μάλλον αρετή παρά ελάττωμα. Το γεγονός ότι το βασισμένο στην τεχνολογία περιβάλλον είναι πολύπλοκο και πολύπλευρο δεν αφήνει πολύ έδαφος σε μονολιθικές συγκεντρωτικές λύσεις. Την ίδια στιγμή, η παρέμβαση στο επίπεδο της χάραξης πολιτικής προκύπτει ως αποτέλεσμα της διδακτικής επίδρασης που έχει το Σχέδιο του Creative Commons και της αυξανόμενης αυτονομίας που παρέχεται στο χρήστη. Πέρα από ο,τιδήποτε άλλο το Creative Commons είναι μια έκκληση για διεκδίκηση του δημόσιου τομέα στις ρυθμίσεις και το νόμο, όπως και μια έκκληση για διεκδίκηση του δημόσιου τομέα στα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας.


Συμπέρασμα


Η περίπτωση του Creative Commons αυξάνει το επίπεδο αυτονομίας σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, καθώς επιτρέπει στον ιδιώτη να συμμετέχει στη διαδικασία δημιουργίας αδειών και να αποφασίζει ποια άδεια θα χρησιμοποιήσει. Σε ένα τέτοιο πρότυπο δεν υπάρχει απλώς ο δημόσιος τομέας αλλά μάλλον μια οικολογία μικρο-ρυθμιστικών συστημάτων που το καθένα από αυτά αποτελεί τον δημόσιο τομέα στον οποίον οι δημιουργοί και οι χρήστες αποφασίζουν να οργανωθούν.


Στη δημόσια συζήτηση για την προστασία της δημιουργικότητας κυριαρχεί μια ρητορική που επιμένει σε ένα μοναδικό πρότυπο που βασίζεται στον αποκλεισμό και τον συγκεντρωτικό έλεγχο. Αυτό το κείμενο επιχείρησε να δείξει πως ένα τέτοιο πρότυπο δεν είναι συμβατό με τις πρώτες αρχές του copyright, που δεν είναι αναγκαστικά εφαρμόσιμες σε όλες τις μορφές δημιουργικότητας και οπωσδήποτε δεν αποτελούν το μοναδικό ή το καλύτερο πρότυπο θεώρησης της προστασίας.


Η προστασία έχει διαφορετικό νόημα για τους διάφορους ανθρώπους. Πρωτοβουλίες σαν αυτή του Creative Commons σας δίνουν την ευκαιρία να συμβάλετε στην οικοδόμηση ενός τέτοιου νοήματος. Θα την εκμεταλλευτείτε;


Διαβάστε ακόμα


Συνδιάσκεψη icommoms – Rio de Janeiro


Creative Commons – FAQ

Αφιέρωμα: κοινά αγαθά, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: creative commons , δημιουργικότητα , κοινά αγαθά , πρόδρομος τσιαβός

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website