Χρήστος Τριαντόπουλος – Ο «εξευρωπαϊσμός», η σταθερότητα και η ανάπτυξη της Τουρκίας |
Η τουρκική κοινωνία, από τα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας, έχει εισέλθει σε μία πορεία κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού εκσυγχρονισμού στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ή, αλλιώς, σε μία (όπως συνήθως αποκαλείται) διαδικασία «εξευρωπαϊσμού» (europeanization), η οποία την τελευταία περίοδο φαίνεται να αντιμετωπίζει ισχυρά επιβραδυντικά – αν όχι ανασταλτικά – για τη συνέχισή της εμπόδια. Αυτή η περίοδος στασιμότητας, στην οποία έχει εισέλθει η πολυδιάστατη πορεία εκσυγχρονισμού της γείτονος, οφείλεται ουσιαστικά στην αναδιανομή (αναδιάρθρωση) πολιτικής και οικονομικής ισχύος στο εσωτερικό της χώρας ως αποτέλεσμα της εν λόγω διαδικασίας, ενδυναμώνοντας, αφενός, την αποσταθεροποίηση και την αναπτυξιακή επιβράδυνση, και, αφετέρου, τον «εκτροχιασμό» της τουρκικής κοινωνίας από τον ευρωπαϊκό δρόμο. Ωστόσο, τίθεται ένα εύλογο ερώτημα αναφορικά με το εάν μεγαλύτερη σημασία έχει για την Τουρκία ο δρόμος προς την ΕΕ ή η ένταξή της στην ΕΕ. Η απάντηση στο ερώτημα προσδιορίζει (ή δύναται να επαναπροσδιορίσει) τη στάση της τουρκικής κοινωνίας απέναντι στη διαδικασία «εξευρωπαϊσμού» της.
Η αφετηρία της ιδιαιτέρως σημαντικής για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη διαδικασίας «εξευρωπαϊσμού» της Τουρκίας εντοπίζεται, ουσιαστικά, στην επόμενη (ημέρα) της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2001, η οποία βύθισε την εγχώρια οικονομία στη μεγαλύτερη ύφεση μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς συρρικνώθηκε η παραγωγή κατά 7,9%, αυξήθηκε το ποσοστό ανεργίας και εκτοξεύθηκε το δημόσιο χρέος. Τον απεγκλωβισμό της οικονομίας από την κρίση και την είσοδο της χώρας σε μία περίοδο εκσυγχρονισμού ανέλαβε – το 2002 – το μετριοπαθές ισλαμικό Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), επικουρούμενο καθοριστικά από τις πρωτοβουλίες και τους πόρους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), της Παγκόσμιας Τράπεζας και της ΕΕ. Η εν λόγω αναπτυξιακή και εκσυγχρονιστική δυναμική σχηματίστηκε, ωστόσο, σε ένα – πρωτόγνωρο για τα τουρκικά δεδομένα – πλαίσιο πολιτικού συμβιβασμού (ή ισορροπίας), με Πρωθυπουργό «ισλαμιστή» και Πρόεδρο «κεμαλιστή», το οποίο – αν και σε ορισμένες στιγμές λειτούργησε ως τροχοπέδη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων – στην ουσία αποτέλεσε την απαραίτητη πολιτική συνθήκη για την πραγματοποίηση και προώθηση της εκσυγχρονιστικής διαδικασίας. Μία πολιτική ισορροπία που, παραμερίζοντας εν μέρει δομικές ιδεολογικές διαφορές, βασίστηκε στην επιθυμία «αναπτυξιακών» δυνάμεων από αμφότερους τους πολιτικούς χώρους για μεγέθυνση και σταθεροποίηση της οικονομίας, προωθώντας παράλληλα (εσκεμμένα ή μη) τον «εξευρωπαϊσμό» της τουρκικής κοινωνίας.
Η κυβέρνηση Ερντογάν, ως «οδηγός» της εκσυγχρονιστικής προσπάθειας, έθεσε ως πυρήνα της όλης διαδικασίας την σταθεροποίηση και μεγέθυνση της τουρκικής οικονομίας, επιδιώκοντας τη δημοσιονομική πειθαρχία, προωθώντας σημαντικές διαθρωτικές μεταρρυθμίσεις και ιδιωτικοποιήσεις, στηρίζοντας τη σφιχτή νομισματική πολιτική της ανεξάρτητης (πλέον) Κεντρικής Τράπεζας, επιχειρώντας το «άνοιγμα» της εγχώριας οικονομίας στις διεθνείς αγορές (σύναψη περιφερειακών συνεργασιών και βελτίωση της ελκυστικότητας της τουρκικής αγοράς) και επιτυγχάνοντας την έναρξη των ενταξιακών προς την ΕΕ διαπραγματεύσεων της χώρας (εδραιώνοντας στην ουσία τις προσπάθειες για μεταρρυθμίσεις και σταθερότητα). Μετά από μία τετραετία διακυβέρνησης (2006), οι επιδόσεις της οικονομίας δικαιώνουν τις πολιτικές του AKP, καθώς ο ρυθμός μεγέθυνσης κάθε έτους αγγίζει κατά μέσο όρο το 7%, οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) καταγράφουν σημαντική αυξητική πορεία – φτάνοντας το 2006 τα 20 δις $, ο όγκος των ιδιωτικοποιήσεων ανήλθε την περίοδο 2004 – 06 στα 19 δις $ (την προηγούμενη εικοσαετία είχα φτάσει μόλις τα 8 δις $), τα προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων συνοδεύτηκαν από σημαντικές διαθρωτικές (θεσμικές, νομοθετικές) μεταρρυθμίσεις υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ και της ΕΕ, ο πληθωρισμός περιορίστηκε από 53,9% το 2001 στο 9,6% το 2006, το δημοσιονομικό έλλειμμα συρρικνώθηκε από 16,5% το 2001 σε λιγότερο από 2% το 2006, ενώ σημειώθηκε και μικρή μείωση του ποσοστού ανεργίας. Οι επιτυχημένες οικονομικές πολιτικές ενδυνάμωσαν την κοινωνικοπολιτική ισχύ του AKP, το οποίο – περιορίζοντας αρκετά στοιχεία από την ισλαμική του agenda – απέκτησε άμεσα από εσωτερικούς και εξωτερικούς κύκλους το χαρακτηρισμό του κινήματος των μεταρρυθμίσεων και της ευρωπαϊκής προοπτικής. Μεγάλο μέρος, πλέον, του τουρκικού εκλογικού σώματος συντάχθηκε με τις επιλογές και τους προσανατολισμούς της κυβέρνησης Ερντογάν (όντας ή νιώθοντας κερδισμένο), ανάγοντας το AKP στο κόμμα των απλών ανθρώπων των παραδοσιακών αγροτικών περιοχών (ισλαμική παράδοση, προνοιακές υπηρεσίες, αγροτικές επιδοτήσεις), των μεγάλων επιχειρήσεων (σταθερότητα, διευκόλυνση επιχειρηματικής δραστηριότητας, αποκρατικοποιήσεις κ.α.), των μικρών επιχειρήσεων (ενδυνάμωση επενδυτικού περιβάλλοντος, ενισχύσεις, εκμετάλλευση συγκριτικού πλεονεκτήματος σε νέες αγορές), των εργαζομένων (ανάπτυξη, σταθερή αύξηση των θέσεων απασχόλησης, βελτίωση εργασιακών συνθηκών κ.α.), των κοινωνικά αποκλεισμένων (σχετική μείωση αδιαλλαξίας και κρατικού αυταρχισμού σε θέματα εθνικών, θρησκευτικών και κοινωνικών μειονοτήτων, ενδυνάμωση κράτους πρόνοιας κ.α. – προσελκύοντας μέλη των μειονοτήτων), και (στο κόμμα) της Ευρώπης. Η διαφαινόμενη ενίσχυση σε όρους εκλογικής δύναμης του AKP – ως συνέπεια της αποτελεσματικότητας των πολιτικών του – έθεσε τις βάσεις και έδωσε το έναυσμα για «ισλαμική» ανατροπή του πολιτικού συμβιβασμού σε βάρος του «κεμαλικού» CHP, το οποίο εκπροσωπούσε το στρατιωτικό, γραφειοκρατικό και δικαστικό κατεστημένο που συγκαταλέγεται στους «χαμένους» της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας – λόγω της σχετικής συρρίκνωσής του. Η «απόλυτη» επικράτηση του μετριοπαθούς ισλαμικού κόμματος στο πολιτικό σκηνικό της χώρας πέρασε μέσα από τον παραγκωνισμό του «κεμαλικού» κατεστημένου και την εκλογή ισλαμιστή Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας (θεματοφύλακα της κοσμικότητας – «κεμαλικότητας» – του τουρκικού κράτους), εισάγοντας την τουρκική κοινωνία από το πρώτο εξάμηνο του 2006 σε μία περίοδο πολιτικής αναδιάρθρωσης που τυπικά ολοκληρώθηκε με τις εκλογές του 2007.
Ωστόσο, αυτή η περίοδος αναδιάρθρωσης του πολιτικού σκηνικού δύναται – καλύτερα – να χαρακτηριστεί ως περίοδος πολιτικής αστάθειας που συνεχίζεται και πέρα των εκλογών του 2007 και επηρεάζει καθοριστικά τη σταθερότητα και μεγέθυνση της τουρκικής οικονομίας, εισάγοντάς την σε μία σταθερή τροχιά επιβράδυνσης από το 2006 και έπειτα. Συγκεκριμένα, η εσωτερική πολιτική αστάθεια, η «πολιτική» παρακώλυση της συνέχειας των μεταρρυθμίσεων, τα προβλήματα με την ενταξιακή πορεία προς την ΕΕ και η αναθέρμανση του (χρόνιου) κουρδικού ζητήματος, τροφοδοτούν την ενίσχυση του πολιτικού κινδύνου στην εγχώρια οικονομία. Η επάνοδος του πολιτικού κινδύνου την τελευταία διετία αποτυπώθηκε άμεσα α) από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, υποβιβάζοντας τη χώρα και τα τουρκικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, β) από το Global Political Risk Index, σημειώνοντας πτώση από το 74 στο 64 (Μάιος 2008), από τη λίστα “Top 9 Risks of 2008” του Eurasia Group, κατατάσσοντας την Τουρκία στην όγδοη θέση, και από το Political and Economic Risk Map για το 2008 του Oxford Analytica, χαρακτηρίζοντας τη χώρα ως την περισσότερο ευάλωτη κατά την τρέχουσα πιστωτική κρίση μεταξύ των άλλων αναδυόμενων αγορών. Οι αρνητικές επιπτώσεις της πολιτικής «ανισορροπίας» στην οικονομία ήταν άμεσες, καθιστώντας την εγχώρια αγορά ιδιαίτερα ευάλωτη στις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, με χαρακτηριστικές στιγμές ενδυνάμωσης των επιπτώσεων των εξωτερικών οικονομικών διαταραχών από τον αυξημένο πολιτικό κίνδυνο α) την «μικρή» χρηματοοικονομική κρίση του Μαΐου – Ιουνίου του 2006, β) την περίοδο των εκλογών του Ιουλίου του 2007, και γ) την τρέχουσα πολιτικο-δικαστική κρίση. Το φαινόμενο επιβράδυνσης της οικονομίας – ως αποτέλεσμα του ιδιαιτέρως εκρηκτικού μείγματος πολιτικής αστάθειας (σύμφωνα με το Trade University της Κωνσταντινούπολης ευθύνεται για το 40% της επιβράδυνσης), διαρθρωτικών προβλημάτων, και διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης – είναι πλέον ορατό στις οικονομικές επιδόσεις, εκτιμήσεις και επιλογές, καθώς α) περιορίστηκε ο ρυθμός ανάπτυξης του 2007 στο 4,5%, ενώ οι προβλέψεις (ΔΝΤ) για το 2008 μειώνονται στο 4%, β) ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 10% (Μάιος 2008) και αναθεωρήθηκαν «προς τα πάνω» οι πληθωριστικοί στόχοι της επόμενης διετίας, γ) προωθήθηκε «στοχευμένη» δημοσιονομική επέκταση και αναθεωρήθηκαν οι δημοσιονομικοί στόχοι για το 2008, δ) μεγάλο μέρος του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων «πάγωσε», ε) ο όγκος των ιδιωτικοποιήσεων μειώθηκε κατά 50% σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, ζ) καταγράφεται μεγάλη εκροή επενδύσεων χαρτοφυλακίου, και η) μεγάλα επενδυτικά προγράμματα από κεφάλαια του εξωτερικού έχουν «παγώσει» ή έχουν τοποθετηθεί σε άλλες αγορές.
Εκ του βραχυπρόθεσμου αποτελέσματος, μπορούμε να καταλήξουμε πως η επιλογή του κυβερνώντος AKP για την «απόλυτη» επικράτηση του στο πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας και το αποτέλεσμα των εκλογών της 22ας Ιουλίου δεν ήταν τα ενδεδειγμένα για τη συνέχιση της διαδικασίας ανάπτυξης και σταθεροποίησης της οικονομίας και για την προώθηση του «εξευρωπαϊσμού» της τουρκικής κοινωνίας, καθώς η ακύρωση του ιδιότυπου πολιτικού συμβιβασμού μεταξύ των δύο πολιτικών χώρων, σε συνδυασμό με την προώθηση «ισλαμικού περιεχομένου» πολιτικών επιλογών εκ μέρους της νέας κυβέρνησης Ερντογάν, συνετέλεσε στη διάσπαση των αναπτυξιακών δυνάμεων από αμφότερους τους πολιτικούς χώρους, αποδυναμώνοντας – αν όχι εκμηδενίζοντας – την εκσυγχρονιστική δυναμική που παρουσιάστηκε κατά την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης του AKP. Πλέον, η ανάγκη ενός νέου (καθυστερημένου και όχι τόσο ισχυρού;) πολιτικού συμβιβασμού είναι ορατή στη γείτονα, όχι τόσο για το ζητούμενου της επικράτησης στο πολιτικό στερέωμα της χώρας, αλλά, αφενός, για τη διατήρηση των κεκτημένων από τις αξιοσημείωτες επιδόσεις της κατά την περίοδο μετά την κρίση του 2001 αναφορικά με τη μεγέθυνση και τη σταθερότητα της οικονομίας, και αφετέρου, για τη συνέχιση του επίπονου δρόμου των γενναίων διαθρωτικών μεταρρυθμίσεων κατά την προσπάθεια κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού εκσυγχρονισμού της χώρας στο πλαίσιο της ενταξιακής πορείας προς την ΕΕ. Ένας νέος πολιτικός συμβιβασμός που δε θα πρέπει να επηρεαστεί από τις όποιες δυσκολίες εμφανίζονται κατά τη διάρκεια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, καθώς ο βασικός στόχος για τις πολιτικές δυνάμεις της γείτονος οφείλει να είναι ο «εξευρωπαϊσμός» της τουρκικής κοινωνίας που θα επιτευχθεί μέσα από την πορεία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων προς την είσοδο της ΕΕ και όχι τόσο αυτή καθ’ αυτή η ένταξη στην ΕΕ – αναλογιζόμενοι τις ιδιαιτέρως θετικές συνέπειες της προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε σημαντικούς για την οικονομία τομείς, όπως ο τραπεζικός. Κατά την τρέχουσα συγκυρία, το «καρότο» (σύμφωνα με το γνωστό παραλληλισμό) για το «ράβδισμα» προς τον πολιτικό συμβιβασμό και την περαιτέρω προώθηση της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας είναι ο «εξευρωπαϊσμός» της τουρκικής κοινωνίας, διασφαλίζοντας, παράλληλα, την περαιτέρω ανάπτυξη και σταθερότητα της τουρκικής οικονομίας.
Αναφορές
Γεώρμας Κ. & Καραμπελιάς Γ. (επιμ.), (2001), Ισλάμ και η κρίση του κεμαλισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις / Άτροπος, Αθήνα.
European Commission (2007), Turkey 2007 Progress Report.
IS Turkiye Bankasi, (2008), Monthly Economic Review, January – June.
Καζάκος, Π. (2003), Το αβέβαιο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Τουρκία. Ιστορική ταυτότητα, θεσμοί και υπερεπέκταση στην Ευρώπη, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.
Τριαντόπουλος, Χρ. (2007), “Τουρκική Οικονομία: Το τρένο του 2006 θα εκτροχιαστεί το 2007;”, Κείμενο Εργασίας 01/07, Ερευνητική Μονάδα Τουρκίας, ΕΕΕΠ, Πανεπιστήμιο Αθηνών. (http://eeep.pspa.uoa.gr/RUT-WP01.07.pdf)
Τριαντόπουλος, Χρ. (2007), “Οι οικονομικές επιπτώσεις των τουρκικών εκλογών: One way or another?”, Δελτίο για την Τουρκική Οικονομία, Τεύχος 5 (Ιούλιος), EEEΠ, Πανεπιστήμιο Αθηνών. (http://eeep.pspa.uoa.gr/bulletin05.pdf)
Triantopoulos, C. (2008), “The need for reforms and the banking sector in Turkey”, Δελτίο για την Τουρκική Οικονομία, Τεύχος 7 (Ιανουάριος), EEEΠ, Πανεπιστήμιο Αθηνών (http://eeep.pspa.uoa.gr/bulletin07.pdf
Αφιέρωμα: Τουρκία
Ετικέτες: ΕΕ , Τουρκία , Χρήστος Τριαντόπουλος
November 14th, 2008 at 14:45
Φυσικα ειναι ενα μεγαλο φαινομενο το να επιθυμη αυτη η χωρα να εισελθη στην ΕΕ.Πολυ απο τους υποστηρικτας ξεχνουν την μορφολογια του Κοινωνικου συστηματος που επικρατη σε αυτη μπορω να πω μουσουλμανικη χωρα.Ακομη και οι σημερινοι κατοικοι,Σιλιτεσ κεμαλιστεσ και οι φανατικοι Ισλαμιστες δεν μπορουν να κανουν ενα βημα μπροστα διοτι κοινωνικα και βαθια ο ενας δεν σεβεται τον αλλο.Το αυτο το κοινωνικο χασμα ειναι βαθυ και αδιαπεραστο διοτι ο δογματισμος της θρησκευτικης αλλαζονιας οδηγουν την χωρα ακομη ποιο βαθια στο μισος και τον μη σεβασμο προς το γυναικειο κοσμο.ενα φαινομενο που ακομη υπαρχη φυσικα σε μικρο επιπεδο πλεον και στην χωρα μας.
Ετσι λοιπον δεν ειναι ενα και μονο απλο πραγμα οτι εναν εισελθη η Τουρκια δια θαυματος θα λυθη το προβλημα του κοινωνικου χασματος που επικρατη σε αυτη την χωρα με αυτη την ανορθοδοξη παθολογια του θεοκρατισμου μεσου του Ισλαμισμου οπου πολυ εξυπνα εκμεταλεβοντε οι πολιτικοι τους για να πετυχουν την προσωπικην τους μισαλοδοξια και καριερα.Αυτοι οπως και πολυ σε αυτο τον πλανιτη θα πατουν επι πτοματων αθωον ανθρωπον αρκει να φτασουν εκει που θελουν.Μετατρεψαν την πιστη του ανθρωπου σε ενα οντρο δικο τους και απο τον αμβονα της υποκρισιας και του σφαιτερισμου προσπαθουν να δικαιολογησουν τα αδικαιολογητα.
Ετσι φιλοι μου εγω ειμαι της γνωμης πως τα Μουσουλμανικα κρατη να δημιουργησουν μια Μουσουλμανικη Ενωση η οποια θα πρεπει να σεβεται και τα Υπολοιπα δογματα και με αφετηρια τον σεωασμο και την κατανοηση να υπαρχη μια αμοιβαια συνεργασια αλλα καθα κατεργαρης στο τοπο του.Να Υπαρχη η ελευθερια της εκφρασης της γνωμης η σατιρα τα παντα και οχι εκει που καθομαι και πινω το καφε μου εαν τυχη και δεν ειμαι και τοσο θεοφοβοθμενος να μου ερχεται ο καμικαζι και μπουν αντε στο καλο.Οι κοινωνιες αυτες που ακομη επιδιδοντε σε αυτου του ειδους πραξεις,και χτυπιουντε με αλυσιδες για να δηλωσουν την πιστη τους στο μεγαλο προφιτη σισγα σιγα με τα σημερινα δεδομενα θα εξαφανιστουν.Ο φεοδαρχισμος θα καταρευση διοτι η σημερινη εξελιξη δεν προκειται να αφιση πλεον τον κοσμο να ανεχεται αυτη την βλακοηδη σταση ορισμενων.
Λογου της ιδιοτητας μου ως Κοινωνιολογος και δη ειδικος επι του Οικογενειακου κατεστημενου ανα τον κοσμο η νοοτροπια των ανθρωποων περνη ραγδαια αλλαγη παρακουλοθωντας τα μαζικα μεσα ενημερωσεως που και αυτα με την σειραν τους διαθετουν την δικην τους προπαγανδα που με την σειρα τους και αυτα συμβαλουν σε αυτη την ανατροπη των περιστασεων.Ετσι λοιπον οι σημερινοι μοναρχες και βουδες των δεδομενων θα χασουν τα αυγα με τα πασχαλια.Ετσι η εισδοχη της Τουρκιας δεν ειναι ενα και μονο απλο πραγματακι αλλα ενα κοινωνικο φαινομενο που απαιτη συνεση,μελετη και βαθια αναλυση.Ας αφησουν καποιοι το δεδομενο οτι ειναι μια αναπτυσομενη χωρα και οτι τα ανθρωπινα δικαιοματα παιρνουν αλλοι τροπη.Το μεγαλυτερο εμποριο λαθρομεταστευσης,ναρκωτικων και αλλων υλων ξεκινουν απο τον Βοσπορο.Τα ερευνησα τα γνωριζω και ολα αυτα κατω απο μια προστατευτικη ομπρελα του επισημου κρατους που θελη να λεει οτι σεβεται των ανθρωπο.
Μην τολμιση κανεις και πεση στα χερια των βασανιστων στην Ανατολια,Εσκι Σεχιρ,και τοσα αλλα αποκρυφα μερη.Ετσι λοιπον θα πρεπει η ΕΕ να τα ερευνιση ολα αυτα και μετα πρατη.
ΟΙ τεχνοκρατες και οι πλουτοκρατες που οδηγησαν τον κοσμο σε αυτη την τεραστια οικονομικη κριση πρπει καποτε καπου να λογοδοτησουν.Αυτοι εξακολουθοθν να μας περιπεζουν κια να συνεχιζουν το ολεθριο εργο του σε βαρος εκατμυριων ανθρωπων.
Ειμαι διατεθημενος σε αμια ανοικτη συζητηση να κανω τις τοποθετισεις μου και να αναλυσω την βαση των σκεψεων μου.