Τουρκία – Ευρωπαϊκή Ένωση: Μια μακρόχρονη παρεξήγηση;

Η προοπτική ένταξης της Τουρκίας εντάσσεται στην παραδοσιακής μορφής πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ ή εγκαινιάζει μία νέα μορφή διεύρυνσης και άρα ένα νέο τρόπο διαχείρισης της υπό αναζήτηση ταυτότητας της ΕΕ και της υπό διαμόρφωση πολιτική γειτονίας της; Αυτή καθεαυτή η ερώτηση δεν τέθηκε στους συμμετέχοντες. Όμως, διαβάζοντας τα κείμενα τους, αυτή προκύπτει όχι πια ως ερώτηση αλλά ως διττή επιλογή, τελικά πολιτικής φύσης.

Στη πρώτη περίπτωση της παραδοσιακής μορφής πολιτικής διεύρυνσης της ΕΕ, το ενδιαφερόμενο υποψήφιο Κράτος λειτουργεί υπό το καθεστώς της ‘ικανότητας προσαρμογής’ όπου έχει ως κύριο στόχο του την ενσωμάτωση ενός συνόλου νομικών, πολιτικών και ρυθμιστικών κανόνων. Ο Jan Zielonka αναφέρει ότι ‘…οι υποψήφιες χώρες πρέπει να μοιάζουν περισσότερο με τα σημερινά κράτη μέλη … Η διεύρυνση αποτελεί άσκηση ισχύος ή επιρροής της Ε.Ε. Η Ε.Ε. εξάγει στις γειτονικές της χώρες τις δικές της μεθόδους κοινωνικής και οικονομικής διακυβέρνησης…’. Αντίστοιχα ο Αχιλλέας Μητσός εξηγεί ότι ‘Από τη μια πλευρά είναι εκείνοι που θέλουν και πιστεύουν στην προοπτική της ένταξης ως διαδικασίας εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού και από την άλλη πλευρά όσοι θέλουν την υποψηφιότητα για ένταξη ως διαδικασία πίεσης και καταναγκασμού…’. Επιβλητικός ή/και διακριτικά αφομοιωτικός ο παραδοσιακός μηχανισμός ένταξης οργανώνει την σχέση μεταξύ ΕΕ και υποψήφιου μέλους, εν προκειμένω της Τουρκίας, πάνω σε μια άνιση βάση με τελικό επιστέγασμα την ένταξη αυτή καθ’εαυτή. Ο Δημήτρης Τριανταφύλλου αποσαφηνίζει ότι ‘Η προώθηση της ‘ενταξιμότητας υπό την ιδιότητα του μέλους’ (membership inclusiveness) … διασφαλίζει ότι στο τέλος του δρόμου… η ένταξη θα είναι δεδομένη’. Σε αυτό το πλαίσιο, κύριος στόχος της Τουρκίας, όπως αναφέρει ο Χρήστος Τριαντόπουλος, πρέπει να είναι ‘…ο «εξευρωπαϊσμός» της τουρκικής κοινωνίας που θα επιτευχθεί μέσα από την πορεία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων προς την είσοδο της ΕΕ και όχι τόσο απ΄’αυτή καθ’ αυτή η ένταξη στην ΕΕ’.

Αυτός ο μηχανισμός ένταξης αποτέλεσε τον βασικό πυλώνα των προηγούμενων κυμάτων διευρύνσεων – πρώτο κύμα θεσμικής και πολιτικής παγίωσης της γεω-ζώνης (Κράτη δυτικής Ευρώπης), δεύτερο κύμα γεωπολιτικής αναδόμησης (Κράτη ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης, ανατολικά Βαλκάνια΄) – αλλά και του επερχόμενου τρίτου κύματος νομιμοποίησης αναδυόμενων Κρατών (δυτικά Βαλκάνια). Ο Andrew Moravcsik μας θυμίζει ότι ‘… όπως επισημαίνουν φιλελεύθεροι θεωρητικοί, η αλληλεξάρτηση μεταξύ Τουρκίας και Ευρώπης είναι ασύμμετρη: Η διμερής αλληλεξάρτηση είναι πιο σημαντική για την Τουρκία παρά για την Ε.Ε. Το αποτέλεσμα: λιγότερα κίνητρα έχει η Ευρώπη να ευνοήσει την τουρκική ένταξη, παρά η Τουρκία να γίνει μέλος της.’ Στην περίπτωση της Τουρκίας, ο συγκεκριμένος μηχανισμός έδειξε να δυσλειτουργεί με αποτέλεσμα την δημιουργία έντονης πόλωσης ανάμεσα στους υπερμάχους και αντιπάλους της τουρκικής ένταξης στην ΕΕ. Ο Irving Horowitz περιγράφει ξεκάθαρα το τοπίο λέγοντας ότι ‘έχει ανακύψει μια περίεργη μάχη στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανάμεσα στους υπέρμαχους μιας οργάνωσης που δεν αποκλείει κανέναν, και μια πολύ πιο προσεκτική θέση των κυβερνήσεων παλαιότερων κρατών-μελών … που τώρα επιχειρηματολογούν άφοβα κατά της τουρκικής ένταξης στην Ε.Ε.’. Αυτή η πολωτική τάση με τη σειρά της οδήγησε στην σταδιακή εγκαθίδρυση του ‘ανοιχτού’ χαρακτήρα της διαδικασίας ένταξης και κατά συνέπεια στην συμπίεση των εκατέρωθεν δεσμευτικών προοπτικών. O Cengiz Aktar υπογραμμίζει ότι ‘… Η έλλειψη αξιοπιστίας της Ε.Ε. οφείλεται κυρίως στην αποτυχία της αρχής της αιρεσιμότητας (conditionality principle) … Προωθήθηκε ένα είδος αρνητικής αιρεσιμότητας… ζητώντας … μη ρεαλιστικούς όρους για την Τουρκία’.

Παραδόξως, το φιλελεύθερο διεθνιστικό επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο η ΕΕ έχει μια δυναμική ικανότητα απορρόφησης ή έστω μια ικανότητα διαφοροποιημένων ή αποκεντρωμένων μορφών ένταξης μπορεί να οδηγήσει στην ενίσχυση ακραίων θέσεων με έντονα εθνοκεντρικά ή ευροκεντρικά χαρακτηριστικά. Ο Birol Yesilada εξηγεί ότι στην περίπτωση της Τουρκίας ‘… ο εκδημοκρατισμός δεν είναι μια απλή μονόδρομη σχέση η οποία οδηγεί στην προσχώρηση στην Ε.Ε. … Πρόκειται για μια διαδικασία που … εξαρτάται κυρίως από την ουσιαστικά υπεύθυνη στάση του άμεσα ενδιαφερόμενου’. Αν μια νέα πολιτική διεύρυνσης μπορούσε να στηριχθεί σε μια εκ των προτέρων εταιρική σχέση συνεπαγόμενη αμοιβαία ευθύνη, τότε ίσως το πολυτισμικό επιχειρήμα (culturalist argument), που ένθεν και ένθεν ενεργοποίειται για να συρρικνώσει όποια προοπτική, να έχανε την ισχύ του. Ο Josef Bordat σημειώνει ότι ‘πρέπει να μοιραστούμε τις κύριες ιδέες και να έχουμε κοινές τις βασικές αξίες, πριν σκεφτούμε για τη θέση της Τουρκίας ως κράτος-μέλος της ΕΕ. ….Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπεια … πρέπει να είναι πέρα από στόχος ένταξης της Τουρκίας, και τρόπος προσέγγισης της χώρας αυτής …’. Η εγκαθίδρυση μιας οριζόντιας σχέσης μεταξύ του αναδόχου οργανισμού και του νέου υποψήφιου μέλους της επιβάλλει αλλαγή όχι μόνο στα δεδομένα διαπραγμάτευσης αλλά και στην οραματική πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ (visionary politics).

Στο πλαίσιο μιας νέας πολιτικής διεύρυνσης θα μπορούσαν ίσως να αρθούν οι μονομερείς και μονοσήμαντες επιταγές των μηχανισμών εξευρωπαϊσμού έτσι ώστε να μειωθούν οι κοινωνικές και ταξικές συγκρούσεις – οι ‘προοδευτικοί’ δυτικότροποι εύποροι αστοί και τα ‘συντηρητικά’ χαμηλά στρώματα της ενδοχώρας – που τροφοδοτούνται εν μέρει από αυτούς. Επίσης, πιθανώς, ακολουθώντας με τέτοια λογική θα μπορούσαν να περιοριστούν τα φαινόμενα συστημικής και θεσμικής ρευστότητας που επέτρεψαν σε εγχώριους κομματικούς μηχανισμούς στην Τουρκία να μεταβάλλουν το ιδεολογικό και πολιτικό προφίλ τους ανάλογα με την χρονική συγκυρία. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Sevket Pamuk ‘… η νέα μεσαία τάξη επηρέασε την μεταμόρφωση και τη μετριοπάθεια του ΑΚΡ, όπως επίσης την εκλογική επιτυχία του… το όραμα για ένταξη στην Ε.Ε. ήταν πολύ κρίσιμο σε ό, τι αφορά την πρόοδο της μεταρρύθμισης και της ατζέντας του εκδημοκρατισμού…’. Μια εκ των προτέρων εταιρική σχέση μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας βασισμένη στην αμοιβαία ευθύνη δημιουργεί συνθήκες ουσιαστικής εγγύτητας. Ο Hugh Pope επισημαίνει ότι ‘… Η Τουρκία και η Ευρώπη αλλάζουν και … επικαλύπτονται όλο και περισσότερο (οικονομία, ιστορία, ευρω-τουρκική συνεργασία σε θέματα ασφαλείας κτλ)…. Η μη ένταξή στην Ε.Ε. είναι θέμα σωστής χρονικής στιγμής και όχι αποτέλεσμα μιας εγγενούς «μη ευρωπαϊκότητας»’. Θα μπορούσε κανείς να συμπληρώσει ‘σωστής χρονικής στιγμής και ισόρροπης διεύρυνσης’.

Φιλίππα Χατζησταύρου

επιμελήτρια αφιερώματος

Αφιέρωμα: εισαγωγή, Τουρκία
Ετικέτες: Τουρκία

Comments Off

→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

ετικέτες

Re-public στο

Τουρκία – Ευρωπαϊκή Ένωση: Μια μακρόχρονη παρεξήγηση;