→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Aline de Almeida Coutinho – Η πειρατεία σαν πολιτισμική ένταξη: κάποιες σκέψεις για την κατανάλωση πειρατικών προϊόντων στη Βραζιλία

Η Βραζιλία συνήθως εντάσσεται στην κατηγορία των «αναπτυσσόμενων χωρών», το οποίο έχει να κάνει με μια πολύ σύνθετη ομάδα προβλημάτων που είναι τόσο διαβρωτικά όσο κι αλληλοσυνδεόμενα: μεγάλος πληθυσμός αποκλεισμένων ατόμων, υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού ή λειτουργικού αναλφαβητισμού, χαμηλοί κατώτατοι μισθοί, υψηλές τιμές ανεργίας και ανεπίσημης εργασίας, αστική βία, ταραχές στην επαρχία, οργανωμένο έγκλημα, πείνα, έλλειψη στέγης, ολιγοπώλιο καλλιεργούμενης γης, πολιτική διαφθορά, κλπ. Σ’ αυτό το σύντομο δοκίμιο, θα ήταν μάταιο να προσπαθήσω να αναλύσω σε βάθος αυτές τις ανησυχίες σε σχέση με την συνεχόμενη αύξηση των πειρατικών δραστηριοτήτων. Επιλέγω να θέσω μόνο μερικές απ’ αυτές τις πτυχές της Βραζιλιάνικης κοινωνίας παρά το γεγονός ότι όταν ασχολούμαστε με το ένα προϋποθέτει να ασχοληθούμε και με το άλλο.


Το Λεξικό της Οξφόρδης ορίζει την πειρατεία ως «την μη εξουσιοδοτημένη χρήση ή αναπαραγωγή του έργου κάποιου άλλου». Το Ηλεκτρονικό Λεξιλόγιο του Καίμπριτζ περιλαμβάνει την παρανομία στον ορισμό του: «η πρακτική της παράνομης αντιγραφής ενός προγράμματος υπολογιστή, μουσικής, ταινίας, κλπ., και η πώλησή τους» (με ανάλογη έμφαση).


Όταν κάποιος παρακολουθεί μια ταινία σε DVD ή Blu-ray, ειδικά αν έχει γίνει στη Βόρεια Αμερική ή με βάση τα πρότυπα του Hollywood, πρώτα εμφανίζεται η προειδοποίηση κατά της πειρατείας και της μη εξουσιοδοτημένης κατανάλωσης (η ενοικίαση σε άλλους, η αντιγραφή, η χρήση μέρους του θέματος χωρίς την συγκατάθεση του δημιουργού) πριν αρχίσει στην πραγματικότητα η ταινία ή κάποια άλλα τρέιλερ ή προεπιδείξεις της ταινίας. Μερικές ταινίες σε DVD παρουσιάζουν κιόλας ένα σύντομο φιλμ ενάντια στην παράνομη χρήση και αναπαραγωγή των μέσων. Κάποια παραδείγματα είναι τα εξής:


1) Μια οικογένεια που έχει μαζευτεί στο σαλόνι και παρακολουθεί τηλεόραση όταν έρχεται ο πατέρας με ένα πειρατικό μέσο δίνοντας το κακό παράδειγμα στα παιδιά του∙

2) Τα πειρατικά μέσα να καταστρέφουν μια ηλεκτρονική συσκευή και την υγεία των ματιών∙

3) Την αναλογία μεταξύ πειρατικής αναπαραγωγής μιας ταινίας και την κλοπή σε κατάστημα (στη Βραζιλία η σύγκριση του εγκλήματος είναι η ληστεία!).

4) Τη στενή σύνδεση που έχει η πειρατεία με το οργανωμένο έγκλημα: τα χρήματα που συλλέγονται από το πρώτο χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτήσουν τις δραστηριότητες του δεύτερου.


Αυτές οι «εκστρατείες ευαισθητοποίησης» εναρμονίζονται με τα δεδομένα που παρέχουν κάποιοι κυβερνητικοί οργανισμοί, εμπορικές ενώσεις και βιομηχανικές ομοσπονδίες για τις αρνητικές επιπτώσεις της πειρατείας στη Βραζιλία: η πειρατεία καταργεί δυο εκατομμύρια επίσημες θέσεις εργασίας, για κάθε επίσημο μουσικό CD, πωλούνται πέντε στη μαύρη αγορά, 61% πειρατικού λογισμικού έχει κάποιο είδος ιού, η Βραζιλιάνικη κυβέρνηση χάνει γύρω στα 40 εκατομμύρια ρεάλ (περίπου 23 δισεκατομμύρια δολλάρια) το χρόνο σε φόρους (Firjan, 2009b), ο αριθμός των καλλιτεχνικών συμβολαίων έχει πέσει στο 50% από το 1997 ως το 2005 ενώ 80 χιλιάδες θέσεις εργασίας δεν δημιουργήθηκαν στους τομείς της μουσικής και του κινηματογράφου εξαιτίας της πειρατείας (APCM, 2006).


Αντικρύζοντας όλες αυτές τις πληροφορίες και εκστρατείες ενάντια στην πειρατεία, το ερώτημα παραμένει: γιατί οι πειρατικές δραστηριότητες και η κατανάλωση δε φαίνονται να μειώνονται; Αν τα πειρατικά μέσα καταστρέφουν τις ηλεκτρονικές συσκευές, προξενούν την απώλεια θέσεων εργασίας κι αυξάνουν τις τιμές της ανεργίας, κοστίζουν μεγάλα ποσά στην «κοινωνία» και συνδέονται στενά με παράνομες δραστηριότητες (π.χ. διακίνηση ναρκωτικών, οργανωμένο έγκλημα, δωροδοκίες, φοροδιαφυγή), είναι ακριβές να θεωρήσουμε την επιμονή της πειρατείας έλλειψη της κριτικής ικανότητας του καταναλωτή; Είναι σωστό να θεωρήσουμε την κατανάλωση πειρατικών προϊόντων απλά μια συνέπεια της περιορισμένης γνώσης των ολέθριων συνεπειών της πειρατείας; Είναι τελείως παράλογο να σκεφτόμαστε την πειρατεία ως ακτιβισμό και κοινωνικο-οικονομικό προβληματισμό;


Η ανάλυση κάποιων δεδομένων μπορεί να βοηθήσει να ξεκαθαρίσουμε κάποιες από αυτές τις ερωτήσεις. Η Fecomércio-RJ (Εμπορική Ομοσπονδία του Ρίο ντε Τζανέιρο) εξέδωσε μια μελέτη πάνω στην κατανάλωση πειρατικών αγαθών. Σύμφωνα μ’ αυτή τη μελέτη, τα CD και τα DVD είναι τα πειρατικά αγαθά που αγοράζονται συχνότερα και η κατανάλωσή τους έχει επεκταθεί ειδικά στον αναλφάβητο πληθυσμό. Ωστόσο, η ίδια μελέτη έδειξε ότι το «επίπεδο συνείδησης» των ταπεινωτικών κοινωνικών αποτελεσμάτων των πειρατικών δραστηριοτήτων, τείνει να μειώνεται σε κάθε μορφωτικό επίπεδο, ανάμεσα σε ανθρώπους με δευτροβάθμια εκπαίδευση καθώς και ανάμεσα σ’ εκείνους που δεν έχουν επίσημη εκπαίδευση (Fecomercio, 2010: 18).


Επιπλέον, η έρευνα της Fecomércio ανέλυε την κατανάλωση πειρατικών αγαθών με γνώμονα την κοινωνική τάξη. Απεικόνισαν πέντε στρώματα: τα A, B, C, D και E. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η πειρατική κατανάλωση αυξήθηκε στις κοινωνικές τάξεις C, D και E ενώ μειώθηκε στα πλούσια κοινωνικά στρώματα, A και B (Idem: 20), παρά το γεγονός πως παραμένει κοινή στο σύνολο των κοινωνικών τάξεων (Idem: 24).


Οπότε οφείλει κανείς να πει ότι η πειρατεία, πέρα από κυβερνητικές εκστρατείες, πολιτικούς οργανισμούς και εμπορικούς συνδέσμους και τις αρνητικές προοπτικές τους, σταδιακά έχει αρχίσει να θεωρείται όχι επιζήμια αλλά μια αποδεκτή οικονομική δραστηριότητα. Ωστόσο, μπορεί κάποιος όντως να αποκαλεί την πειρατεία ακτιβισμό;


Σε μια χώρα όπου οι υψηλότεροι μισθοί συγκεντρώνονται στη δημόσια διοίκηση, την άμυνα και τις κοινωνικές υπηρεσίες (IPEA, 2010: 9) και η Câmara dos Deputados (Βουλή των Κοινοτήτων) μόλις ενέκρινε μια αύξηση στο μηνιαίο μισθό του βουλευτή σε σχεδόν 27 χιλιάδες ρεάλ (16,000.00 δολλάρια) όταν ο κατώτατος μισθός είναι 510 ρεάλ (299 δολλάρια) και σχεδόν 40 εκατομμύρια Βραζιλιάνοι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας (Ipeadata, 2010), είναι φανερό ότι μεγάλος αριθμός ανθρώπων περιθωριοποιείται από την πολιτιστική κατανάλωση.


Στο Σάο Πάολο, τη μεγαλύτερη πόλη της Βραζιλίας που κατοικείται από σχεδόν 12 εκατομμύρια ανθρώπους, το κόστος ενός εισιτηρίου για τον κινηματογράφο είναι συνήθως 16 ρεάλ (10 δολλάρια). Αυτό σημαίνει ότι αν μια οικογένεια που αποτελείται από 2 ενήλικες κι έναν έφηβο αποφάσιζε να πάει στον κινηματογράφο, θα πλήρωνε σχεδόν το 10% του κατώτατου μισθού! Η μέση τιμή ενοικίασης μιας ταινίας είναι περίπου 7 ρεάλ, αν δεν πρόκειται για πρόσφατη κυκλοφορία. Οι τιμές των ταινιών DVD στα “camelôs”, τα υπαίθρια περίπτερα που προσφέρουν πειρατικά προϊόντα, κατά μέσο όρο είναι 3,50 ρεάλ, προφανώς υπόκεινται σε διαπραγματεύσεις και συνήθως κατεβαίνουν αν αγοράσει κανείς περισσότερα.


Είχε προαναφερθεί ότι το ποσοστό κατανάλωσης των πειρατικών αγαθών είναι υψηλότερο στις μη προνομιούχες τάξεις. Όπως έδειξε η έρευνα της Fecomercio, η συμφέρουσα τιμή ήταν ο πιο διαδεδομένος λόγος για την αγορά πειρατικών προϊόντων (94% των αιτιολογήσεων), ακολουθούμενος από την εύκολη πρόσβαση στα αγαθά αυτά (12%) (Fecomercio, 2010: 31).


Είναι επίσης σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ανάμεσα σ’ αυτούς που δεν εμπλέκονται στην πειρατική κατανάλωση, η κύρια αιτιολογία για την οποία δεν αγοράζουν/καταναλώνουν πειρατικά προϊόντα δεν είναι γιατί αυτές οι δραστηριότητες είναι παράνομες ή επειδή έχουν αρνητική επίδραση στο επίσημο εμπόριο (αντίστοιχα, μόνο το 4 και 9% όλων των λόγων). Αντίθετα, η κακή ποιότητα του προϊόντος είναι το πιο συνηθισμένο κίνητρο για την μη αγορά ενός πειρατικού προϊόντος, το 48% όλων των λόγων αποχής (Idem: 30).


Ο φάκελος του Fecomercio αποδεικνύει πώς η γενική «αντίληψη του πληθυσμού για τα δεινά της πειρατείας» έπεσε, κατά τα πρόσφατα χρόνια, δημιουργώντας μια «μεγαλύτερη αποδοχή της πειρατείας από την κοινωνία» (Idem: 25). Αυτή η «αποδοχή» έχει θεωρηθεί εμπόδιο στον αγώνα ενάντια στην πειρατεία. Πολλοί άλλοι θεσμικοί ιστότοποι κρίνουν αυτή την ανοχή ως επιφαινόμενο της έλλειψης κοινωνικής γνώσης και κριτικής ικανότητας.


Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: είναι όντως κριτική ανικανότητα κι ένας ριζοσπαστικοποιημένος εγωκεντρισμός που ευνοούν ατομικά συμφέροντα σε κόστος του κοινού καλού και της υγιούς κοινωνίας, που βρίσκεται στον πυρήνα της πειρατικής κατανάλωσης;


Πρέπει κανείς να έχει στο νου του ότι αν το πειρατικό εμπόριο συμπεριλαμβάνει παπούτσια του τέννις, καπέλα, μακώ, πουκάμισα πόλο, παιχνίδια, γυαλιά, τσιγάρα, ηλεκτρονικές συσκευές, προϊόντα καθαρισμού, έπιπλα, χημικά κι ακόμη και φάρμακα, τα πιο εμπορικά διαδεδομένα είναι τα πολιτιστικά αγαθά: μουσικά CD και ταινίες DVD. Αυτό το δοκίμιο δεν είναι μια έγγραφη υπεράσπιση των πλαστών φαρμάκων και των βλαβερών για την υγεία πειρατικών προϊόντων. Τουναντίον! Αυτά τα προϊόντα θα έπρεπε να ποινικοποιηθούν όχι κάτω από ένα «άρθρο ποινικοποίησης της πειρατείας» αλλά γιατί είναι επικίνδυνα για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα.


Τα πειρατικά αγαθά, τουλάχιστον στη Βραζιλία, είναι σχεδόν συνώνυμα με τα «πολιτιστικά αγαθά»: τα πιο διαδεδομένα μη εξουσιοδοτημένα προϊόντα που έχουν αναπαραχθεί είναι η μουσική και οι ταινίες, όχι τα εικονικά φάρμακα (placebo) και τα χημικά προϊόντα. Ο πανικός των κυβερνητικών θεσμών και των εμπορικών συνδέσμων δεν δικαιολογείται λοιπόν. Η κριτική τους στην πειρατεία βασίζεται στη φιλελεύθερη ιδέα του «δημιουργού», ενός ατόμου που φέρει μια ατομική δημιουργικότητα, και της «αμεροληψίας του εμπορίου» όπου το επίσημο εμπόριο δεν θα έπρεπε να βλάπτεται από την ανεπίσημη αγορά.


Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι όταν νομικοί και κυβερνητικοί θεσμοί αναφέρονται στην πειρατεία, βασίζουν τα επιχειρήματά τους πάνω στην υπεράσπιση των πνευματικών δικαιωμάτων και στην πτυχή της κοινωνικής ζημίας, με τη μορφή του συσχετισμού της πειρατείας με το οργανωμένο έγκλημα και τη διακίνηση ναρκωτικών. Δεν γίνεται όμως κανενός είδους αναφορά στο πρόβλημα του πολιτιστικού αποκλεισμού. Επίσης, η όλη συζήτηση για καλλιτέχνες που γίνονται θύματα εκμετάλλευσης από εκδότες και τη μουσική βιομηχανία δεν αντιμετωπίζεται, πόσο μάλλον το ζήτημα της εκμετάλλευσης της εργασίας, των ανεπίσημων δραστηριοτήτων σαν απεγνωσμένη επιλογή ενάντια στην αυξανόμενη ανεργία και την εξεζητημένη τιμή των μέσων του κινηματογράφου/θεαμάτων και των μουσικών συναυλιών. Δεν συνειδητοποιούν ότι η αγορά ενός πειρατικού DVD κάποιες φορές είναι κάτι περισσότερο από την αποφυγή πληρωμής των φόρων και την καταστρατήγηση πνευματικών δικαιωμάτων: είναι ένας τρόπος να αποκτήσει κανείς πρόσβαση σε κάτι που στερείται καθημερινά: την ένταξη.


Κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί αν η κοινωνική και πολιτισμική ένταξη είναι μια δικαιολογία για την πειρατική δραστηριότητα, πέρα από το γεγονός ότι φανερά αποτελεί επικερδές εμπόριο. Χρίζει περαιτέρω έρευνας μιας και δεν υπάρχει απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση. Η έρευνα για την πειρατεία συνήθως εστιάζει στα άδικα αποτελέσματα της πειρατείας και στην κατανάλωση (γενικά βασισμένη στην κοινωνική τάξη ανάλυση). Το να φτάσουν στους πειρατές είναι ένα δύσκολο έργο, καθώς η πειρατεία δεν αντιμετωπίζεται σα θέμα δημοκρατικής διαμάχης, αλλά της αστυνομίας και της εγκληματικότητας. Οπότε, είναι αναγκαίο να παρατηρήσουμε τι έχουν να πουν οι διακινητές (“camelôs”) για τη δραστηριότητά τους, να αφήσουμε να ακουστεί αυτός ο αυξανόμενα σημαντικός κοινωνικός δρων.


Παρά την έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τις καθημερινές δικαιολογίες των πειρατών και μικροπωλητών αυτων των προϊόντων που έχουν καταγραφεί στη Βραζιλία, είναι δυνατό να αναλύσουμε την πειρατεία όχι μόνο σαν μια (αποκλίνουσα;) οικονομική δράση, αλλά σαν ένα κοινωνικό κίνημα, όπως είναι η περίπτωση του διεθνούς κινήματος του Πειρατικού Κόμματος. Υπάρχουν πολλά Πειρατικά Κόμματα σ’ όλο τον κόσμο. Αρκετά από αυτά είναι επίσημα καταγεγραμμένα και μερικά έχουν κιόλας μέλη εκλεγμένα στη δημόσια σφαίρα (όπως η περίπτωση του Πειρατικού Κόμματος της Σουηδίας, που υπήρξε το πρώτο στο είδος του).


Το Πειρατικό Κόμμα της Βραζιλίας ιδρύθηκε το 2007, ωστόσο δεν είναι καταγεγραμμένο και δεν μπορεί να κατέλθει με υποψηφίους στις εκλογές. Το όνομα «Κόμμα» δεν πρέπει να συγχέεται με έναν συγκεντρωτικό, ιεραρχικό πολιτικό θεσμό: το Πειρατικό Κόμμα της Βραζιλίας αποφεύγει τη θεσμοθέτηση και δεν ζητά επίσημη κυβερνητική υποστήριξη. Είναι ένας προμαχώνας που αμφισβητεί την τρέχουσα αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Στην ουσία, στον Καταστατικό Χάρτη των Αρχών του 2010, το Πειρατικό Κόμμα πρότεινε να αναθεωρηθούν νέες μορφές πολιτικής δέσμευσης και δικαιωμάτων των πολιτών εισάγοντας καινοτόμα ζητήματα όπως:

• Μείωση της περιόδου πνευματικών δικαιωμάτων από 70 χρόνια σε μόνο 5
• Οργάνωση καινούριων μορφών επιχειρηματικότητας, χωρίς τους πολιτιστικούς μεσάζοντες
• Εκδημοκρατισμό της πρόσβασης σε πολιτιστικά αγαθά και τεχνολογίες
• Εξάπλωση της κριτικής συζήτησης πάνω στη διαφάνεια, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και τον ορισμό της ιδιωτικής πολιτικής
• Αύξηση της πραγματικής συμμετοχής του κοινού πολίτη
• Επαναξιολόγηση των μικροπωλητών ως φορέων πολιτιστικής διάχυσης
• Προώθηση της πρόσβασης στον πολιτισμό και τη γνώση των μη προνομιούχων οικονομικά.


Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η πειρατεία, εδώ, δεν έχει την πρόθεση να ζημιώσει τη δημιουργική διαδικασία. Δεν αρνείται οποιαδήποτε μορφή προστασίας του δημιουργού, αλλά την αναδιαμορφώνει. Δεν προωθεί την κλοπή ιδεών, αλλά προβάλει τη συνεργατική κατανάλωση και έναν «δωρεάν πολιτισμό». Η πειρατεία είναι η λυδία λίθος μιας καινούριας δημοκρατίας, ενός κόσμου λιγότερο κερδοσκοπικού, μιας ισότητας στην πολιτιστική πρόσβαση και της καταγγελίας μιας καπιταλιστικής εγκληματικότητας που κυρίως επηρεάζει όσους ζουν στη φτώχεια και στο περιθώριο.


Αναφορές

- ABCM (2006). Combate à pirataria. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.abpd.org.br/pirataria_dados.asp

- Fecomercio (2010). Pirataria no Brasil: radiografia do consumo. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.fecomercio-rj.org.br/publique/media/estudo.pdf

- Firjan (2009a). Números da pirataria no Brasil. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.firjan.org.br/data/pages/4028808121372558012139E0478A54DE.htm

- Firjan (2009b). Prejuízos causados pela pirataria. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.firjan.org.br/data/pages/4028808121372558012139E0478A54E2.htm

- FNCP (2008) Aumenta em oito milhões o volume de brasileiros que compram produtos piratas. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.forumcontrapirataria.org/v1/abf.asp?idP=492

- Ipea (2010). “Análise Regionalizada da Massa Salarial com Uso da PME-IBGE” in Comunicados do Ipea, νο. 72. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.ipea.gov.br/portal/images/stories/PDFs/comunicado/101214_comunicadoipea72.pdf

- IPEAdata (2010). Pobreza – número de pessoas pobres. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 2010 από το http://www.ipeadata.gov.br/ipeaweb.dll/ipeadata?SessionID=40894674&Tick=1292437389130&VAR_FUNCAO=RedirecionaFrameConteudo%28%22iframe_dados_s.htm%22%29&Mod=S

Αφιέρωμα: πειρατεία ως ακτιβισμός
Ετικέτες: Aline de Almeida Coutinho , Βραζιλία , κοινωνική δικαιοσύνη , πειρατεία , πνευματικά δικαιώματα

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website