ετικέτες

blogging claudia aradau creative commons facebook geert lovink michel bauwens olpc p2p trafficking Venanzio Arquilla web2.0 wikileaks wikipedia Γαλλία ΕΕ ΕΚΦ ΗΠΑ Λατινική Αμερική Μεγάλη Βρετανία ΟΗΕ ΠΚΦ Τουρκία ακτιβισμός ανθρωπισμός ανθρωπολογία ανθρώπινα δικαιώματα ανοικτές υποδομές ανοικτή πρόσβαση αραβικές εξεγέρσεις αριστερά αρχιτεκτονική ασφάλεια βασίλης κωστάκης βιοτεχνολογία δημιουργικότητα δημοκρατία δημόσια αγαθά δημόσιοι χώροι διανεμημένη-ενέργεια διαφάνεια εθνικισμός εκπαίδευση ελεύθερα δεδομένα ελεύθερο λογισμικό ελλάδα ενέργεια επισφάλεια εργασία ηθική θεωρία δικτύων θρησκεία θυματοποίηση ιταλία καθημερινή ζωή καινοτομία καπιταλισμός κλιματική αλλαγή κοινά αγαθά κοινωνία πολιτών κοινωνική δικαιοσύνη κοσμοπολιτισμός κρίση αντιπροσώπευσης λαϊκισμός λογισμικό λογοδοσία μετανάστες μετανθρωπισμός μη-γραμμικότητα μη πολίτες μουσική νέα μέσα νέλλη καμπούρη νεοφιλελευθερισμός ντιζάιν οικολογία οικονομικές στατιστικές οικονομική κρίση παγκοσμιότητα πειρατεία πνευματικά δικαιώματα πολιτισμικές διαφορές πρόνοια πόλεις σεξουαλική εργασία σοσιαλδημοκρατία σοσιαλισμός συλλογική νοημοσύνη συμμετοχική δημοκρατία συμμετοχική κουλτούρα συνεργατική γνώση σύνορα τέχνη ταχύτητα υπηκοότητα φιλελευθερισμός φύλο χαρτογράφηση χρέος χώρος ψηφιακά δικαιώματα

Re-public στο

Εμμανουήλ Σιγάλας – Από την αντιπροσωπευτική στη συμμετοχική δημοκρατία; Η Ε.Ε. σε σταυροδρόμι

participatory democracy

Μέχρι πρόσφατα η κρίσιμη καμπή για την ανάπτυξη της δημοκρατικής διακυβέρνησης στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν οι πρώτες άμεσες εκλογές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1979. Κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει τη σοβαρότητα αυτής της κίνησης, γιατί απαιτούσε πολιτική γενναιότητα και όραμα να οδηγηθεί η Ευρώπη σε άγνωστα νερά.


Τριάντα χρόνια μετά, η δημοκρατία στην Ε.Ε. βρίσκεται ξανά στο κατώφλι μιας άλλης σημαντικής φάσης της εξέλιξής της. Τον Ιούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα εισέλθει στην 7η θητεία του γιορτάζοντας τα 30 χρόνια του στην υπηρεσία των πολιτών της Ευρώπης και την προώθηση της δημοκρατίας σε υπερεθνικό επίπεδο. Στη διάρκεια αυτών των χρόνων, οι εξουσίες του Ευρωκοινοβουλίου αυξήθηκαν ουσιαστικά. Οι περισσότεροι τομείς της νομοθεσίας της Ε.Ε. εμπίπτουν τώρα στο πεδίο της διαδικασίας συναπόφασης, που επιτρέπει στο Ευρωκοινοβούλιο να έχει την τελευταία λέξη σε ζητήματα μεγάλης σημασίας. Επιπλέον, το Ευρωκοινοβούλιο μπορεί να αποπέμψει το κολλέγιο των Ευρωπαίων Επιτρόπων ως σύνολο, ενώ απαιτείται η έγκρισή του για τον διορισμό της νέας Επιτροπής ή του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.


Παρά τις θετικές αυτές εξελίξεις, η συνεχιζόμενη μείωση της συμμετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές, οι διαδοχικές αποτυχίες στην επικύρωση της Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης και τώρα της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης της Λισσαβόνας, σε συνδυασμό με τα προβλήματα στην επικύρωση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ), δείχνουν ότι η λαϊκή συναίνεση για το υπερεθνικό εγχείρημα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Αντίθετα, οι Ευρωπαίοι πολίτες μοιάζουν να έχουν συνειδητοποιήσει περισσότερο από ποτέ ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι μια διαδικασία με εκτεταμένες επιδράσεις στην καθημερινή ζωή τους, ακόμη κι αν η γνώση τους για τις υποθέσεις της Ε.Ε. παραμένει περιορισμένη.


Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τους Ευρωπαίους πολίτες επειδή απέτυχαν να κατανοήσουν ένα περίπλοκο δίκτυο αλληλεξαρτώμενων σωμάτων με αντικρουόμενα, συχνά, συμφέροντα. Ακόμη κι ένας ειδικός μπορεί εύκολα να χαθεί στο λαβύρινθο της λήψης αποφάσεων της Ε.Ε. Ούτε πρέπει, όμως, να σπεύσουμε να κατηγορήσουμε την Ε.Ε. Η Ένωση έχει ξοδέψει μεγάλα χρηματικά ποσά, όλα αυτά τα χρόνια, στην προσπάθειά της να μειώσει το έλλειμμα πληροφόρησης: ένας τεράστιος αριθμός εγγράφων δημοσιεύεται σε 23 γλώσσες, ενώ προηγμένης τεχνολογίας ιστοσελίδες παρέχουν στο κοινό εύκολη πρόσβαση στα περισσότερα έγγραφα της Ε.Ε.


Οι αιτίες για την αποξένωση των πολιτών από την Ε.Ε. είναι πολλές, οι κυριότερες όμως είναι τρεις. Πρώτον, οι πολιτικές και οι διαδικασίες είναι περίπλοκες, επειδή αποτελούν το αποτέλεσμα επίπονων συμβιβασμών μεταξύ, και εντός, υπερεθνικών και εθνικών σωμάτων. Δεύτερον, η καθημερινή ζωή των ανθρώπων γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη, απαιτώντας περισσότερο χρόνο και προσοχή και, συνεπώς, αφήνοντας τους ελάχιστα περιθώρια για να παρακολουθήσουν ή να εμπλακούν στις πολιτικές της Ε.Ε. Τρίτον, οι πολίτες που θα ήθελαν να έχουν έναν πιο ενεργό ρόλο δεν έχουν πολλές επιλογές πέραν της ψηφοφορίας στις ευρωπαϊκές εκλογές κάθε πέντε χρόνια.


Τα προβλήματα δημοκρατικής νομιμότητας της Ε.Ε. επιτείνονται από τη δραματική πτώση της συμμετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές. Από 63% το 1979, ο μέσος όρος συμμετοχής έπεσε στο 45.6% το 2004 και δύσκολα μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος για τις επικείμενες εκλογές. Το εκλογικό ενδιαφέρον στις πιο ώριμες δημοκρατίες ανά τον κόσμο μειώνεται, αλλά το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ στην περίπτωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Φυσικά, τίθεται έτσι το ερώτημα πόσο αντιπροσωπευτικό είναι στην πραγματικότητα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εάν μόνο μια μειοψηφία Ευρωπαίων πολιτών πηγαίνει να ψηφίσει. Οπωσδήποτε πρέπει να γίνουν πιο θαρραλέα βήματα για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ πολιτών και Ε.Ε. Ένα ισχυρό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι απαραίτητο αλλά δεν αποτελεί επαρκή προϋπόθεση για τη δημοκρατική νομιμότητα της Ένωσης.


Η νέα Συνθήκη της Λισσαβόνας μοιάζει να κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς προβλέπει έναν μεγαλύτερο, μολονότι περιορισμένο ακόμα, ρόλο για τους Ευρωπαίους πολίτες. Εάν η συνθήκη τεθεί σε ισχύ, η ΕΕ θα κάνει το πρώτο ιστορικό βήμα της προς την συμμετοχική δημοκρατία, χωρίς να υπονομεύσει στο ελάχιστο την αντιπροσωπευτική της διάσταση.[1] Το άρθρο 8 Β της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης παρέχει το δικαίωμα στους Ευρωπαίους πολίτες να εισαγάγουν νομοθεσία στην Ε.Ε., καλώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει μια πρόταση πολιτικής στο συμβούλιο υπουργών και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Από την άποψη του δημοκρατικού νεωτερισμού, είναι ένα βήμα ανάλογο με την εγκαθίδρυση των πρώτων άμεσων εκλογών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η σημασία του δεν είναι μόνο συμβολική αλλά και ουσιαστική: χρειάζονται μόνο ένα εκατομμύριο υπογραφές, δηλαδή λιγότερες από το 0.25% του εκλογικού σώματος της Ε.Ε., από έναν ‘ικανό αριθμό κρατών-μελών’ προκειμένου να ενεργοποιηθεί το σύστημα λήψης αποφάσεων της Ε.Ε.


Θα είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε πώς θα ασκηθεί στην πράξη αυτό το νέο δημοκρατικό δικαίωμα. Ασφαλώς, όπως συμβαίνει με άλλα δημοκρατικά δικαιώματα, στις πραγματικές, σε αντίθεση με τις ιδεατές, δημοκρατίες, το δικαίωμα διατύπωσης αιτήματος μπορεί να γίνει αντικείμενο κατάχρησης. Για παράδειγμα, μπορούμε να φανταστούμε ότι περιθωριακά κόμματα ή πολιτικές δυνάμεις θα χρησιμοποιήσουν αυτό το δικαίωμα για να υπονομεύσουν τις ίδιες ακριβώς οργανώσεις που το δημιούργησαν. Γι’ αυτό, η λαϊκή πρωτοβουλία θα περιορίζεται από τις ήδη υπάρχουσες κανονικές διαδικασίες της ΕΕ. Έτσι, ακόμη κι αν ακραίες πολιτικές δυνάμεις επιχειρήσουν να χρησιμοποιήσουν το δικαίωμα διατύπωσης αιτήματος των πολιτών για δικούς τους σκοπούς, θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι το αίτημά τους εμπίπτει στις δικαιοδοσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ στη συνέχεια θα πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο και/ή από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν η πρόταση γίνει νομοθεσία.


Παρόλα αυτά, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το δικαίωμα διατύπωσης αιτήματος των πολιτών είναι απίθανο να επιλύσει πλήρως τα χρονίζοντα προβλήματα δημοκρατίας στην Ε.Ε. Η άσκηση αυτού του δικαιώματος θα υποφέρει από τα συνήθη προβλήματα συλλογικής δράσης. Με άλλα λόγια, θα είναι δύσκολο για τους απλούς πολίτες να οργανωθούν κατάλληλα και να συντονιστούν με τους πολίτες άλλων κρατών-μελών της Ε.Ε. Η έλλειψη πληροφόρησης, πόρων, διοικητικής εμπειρίας, ακόμη και η απουσία κοινής γλώσσας θα λειτουργήσουν ως φράγματα για τον απαιτούμενο αριθμό Ευρωπαίων πολιτών που θα πρέπει να συγκεντρωθούν και να ασκήσουν το δικαίωμά τους αποτελεσματικά.


Σημαίνει αυτό ότι η εισαγωγή των πολιτών στην πολιτική, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι κενό γράμμα; Με κανένα τρόπο! Όλοι εκείνοι που ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν και να ζήσουν σε μια πλήρως δημοκρατική ΕΕ θα καλωσορίσουν οποιαδήποτε πρωτοβουλία που προωθεί τη συμμετοχική, ενεργή και άμεση δημοκρατία. Η εγκαθίδρυση του δικαιώματος διατύπωσης αιτήματος των Ευρωπαίων πολιτών θα μας διδάξει πολύτιμα μαθήματα σε σχέση με τη δυναμική της συμμετοχικής δημοκρατίας, τόσο όσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο. Θα μας δείξει πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη δημοκρατική πρακτική στην πραγματική ζωή, εάν είναι καλή ιδέα η περαιτέρω προώθηση της συμμετοχικής δημοκρατίας και πώς μπορούμε να την πετύχουμε. Και, πιο σημαντικό απ’ όλα, θα ανοίξει το δρόμο για την άμεση και συστηματική συμμετοχή των Ευρωπαίων στην κατασκευή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ας ελπίσουμε ότι σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον η συμμετοχή θα αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση.



Notes

[1]Οι Ιρλανδοί πολίτες ψήφισαν όχι στη συνθήκη της Λισσαβώνας στο δημοψήφισμα της 12ης Ιουνίου 2008. Όταν γραφόταν αυτό το κείμενο, η επικύρωση της συνθήκης εκκρεμούσε στην Τσεχία, τη Γερμανία, την Πολωνία, και τη Σουηδία.



Αφιέρωμα: read also, Ευρώπη
Ετικέτες: , ,

|
2 Σχόλια »

2 σχόλια

  1. Ο/Η melina :
    February 17th, 2009 at 19:44

    “….. ενώ στη συνέχεια θα πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο και/ή από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν η πρόταση γίνει νομοθεσία…..”

    δηλαδή τι θα πει αυτό; δημοκρατικές διαδικασίες, και λόγος των πολιτών, αρκεί να μας αρέσει κιόλας γιατί διαφορετικά… δεν εγκρίνεται η πρόταση…. αυτό όμως τελικά μήπως καταργεί το ίδιο το διακαίωμα της άμεσης συμμετοχής;


  2. Ο/Η Manos :
    March 31st, 2009 at 22:53

    Αν και η περιοριστική αυτή ρήτρα στη Συνθήκη της Λισαβώνας χρησιμεύει τω όντι στο να αποτρέψει την κατάχρηση του εν λόγω δικαιώματος, υπηρετεί άλλον έναν σκοπό πολύ πιο απλό: την αρμονική ενσωμάτωση της συμμετοχικής δημοκρατίας στο υπάρχον νομικό καθεστώς της ΕΕ. Ουσιαστικά η Συνθήκη εισάγει τους πολίτες (έστω μερίδα αυτών) ως έναν επιπλέον δρώντα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων δίπλα στην Επιτροπή, το (Ευρωπαϊκό) Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο (Υπουργών). Όπως και το Κοινοβούλιο δεν μπορεί από μόνο του να νομοθετήσει, αλλά εξαρτάται από την πρωτοβουλία της Επιτροπής και από τη σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου, έτσι και ο νέος παίκτης (οι πολίτες) περιορίζεται ανάλογα. Θα έλεγα μάλιστα ότι, κατά τη Συνθήκη, η καινοτόμος συμμετοχή των πολιτών καλείται να παίξει ρόλο παρόμοιο με αυτόν του Κοινοβουλίου. Τι εννοώ: Μολονότι η αρχική νομοθετική πρόταστη μπορεί να προέλθει μόνο από την Επιτροπη, στην πράξη το Κοινοβούλιο συχνα καλεί την Επιτροπή να υποβάλλει μια πρόταση, η τύχη της οποίας αποφασίζεται από το Συμβούλιο και συχνά από κοινού με το Κοινοβούλιο. Αυτόν τον ρόλο της “προτροπής για νομοθετική πρόταση” θα μπορούν να παίξουν (αρχικά τουλάχιστον) οι πολίτες, εφόσον η Συνθήκη επικυρωθεί. Κάτι το οποίο φαντάζει ολοένα πιο αμφίβολο!


σχολίασε