→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Carme Melo Escrihuela – Προς μια αστική οικολογική υπηκοότητα

Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την πόλη και τα προβλήματά της από το λεγόμενο φυσικό περιβάλλον, επισημαίνει η Carme Melo Escrihuela. Η ανάληψη ευθύνης για τη φύση αρχίζει από τα σπίτια μας, από τη γειτονιά μας, από τις πόλεις μας. Δεν είναι μόνο περιβαλλοντολογική δραστηριότητα, είναι επίσης, σε πρώτη φάση, ένας κοινωνικός και πολιτικός σκοπός.

---


Όταν σκεφτόμαστε το περιβάλλον και τη φύση, οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται πρώτα απ’ όλα θέματα που έχουν να κάνουν με τα άγρια ζώα και φυτά, τους φυσικούς πόρους, τη διατήρηση της αγριότητας και των υπό εξαφάνιση ειδών. Αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι αυτοί που ζουν σε αστικές περιοχές βλέπουν τη φύση ως κάτι ξένο και προς τους ίδιους και προς τη ζωή της πόλης, ως κάτι που κανείς αναζητά έξω απ’ τα όρια της πόλης, ως αντίδοτο στο στρες, και όπου μπορεί να βρει ησυχία και ομορφιά. Εάν υπάρχει οποιοδήποτε περιβάλλον στο αστικό πλαίσιο, αυτό περιορίζεται μόνο στις υπάρχουσες περιοχές πράσινου, όπως τα πάρκα της πόλης και οι κήποι. Εκτός από το γεγονός ότι η πόλη μπορεί να θεωρηθεί αιτία περιβαλλοντολογικών προβλημάτων, συνήθως δεν θεωρείται πηγή επίλυσής τους. Στην πραγματικότητα, η πράσινη τάση έναντι του οικοκεντρισμού κατέστησε τις πόλεις πηγές οικολογικής απαξίωσης για την οικολογική σκέψη και ηθική. Ως αποτέλεσμα, το αστικό περιβάλλον, στο βαθμό που σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε ανθρώπινα, τείνει να υποτιμάται από τα πράσινα κινήματα: υπάρχει κάτι λιγότερο φυσικό, πιο τεχνητό από την πόλη; Ίσως, το ερώτημα κλειδί να είναι, πράγματι, κατά πόσον αυτός ο δηλωμένος δυαδισμός ανάμεσα στο φτιαγμένο από τον άνθρωπο περιβάλλον –ή πολιτισμό- και το φυσικό περιβάλλον- ή φύση- πράγματι υπάρχει.


Αστικός περιβαλλοντολογικός ακτιβισμός


Η σημασία του αστικού πλαισίου για την πράσινη δραστηριότητα, ακόμη κι αν αυτή η δραστηριότητα εμπνέεται από την πίστη στην εγγενή αξία της φύσης δεν μπορεί, ωστόσο, να υποτιμηθεί. Αυτό που θα μπορούσε να μας βοηθήσει να πάμε πέρα από αυτό το μέσο διαφυγής είναι η έννοια της οικολογικής υπηκοότητας. Είναι μια έννοια που δίνει έμφαση στην ανάγκη να αναλάβει κανείς προσωπική και συλλογική ευθύνη για το περιβάλλον και για τις κοινωνικές αδικίες που προκαλούν και ταυτόχρονα πηγάζουν από οικολογικά προβλήματα. Σε πείσμα της κυρίαρχης άποψης, οι αστικοί χώροι προσφέρουν το κατάλληλο σκηνικό ώστε οι πρακτικές της οικολογικής υπηκοότητας να αναπτυχθούν.


Στην κυρίαρχη πολιτική θεωρία, η υπηκοότητα θεωρείται συνήθως ως ένα καθεστώς που προκύπτει από την ιδιότητα του μέλους ενός δεδομένου πολιτικού χώρου- στη μοντέρνα εποχή, του κράτους- έθνους. Το καθεστώς της υπηκοότητας παρέχει σε αυτόν που το έχει μια σειρά από αμοιβαία δικαιώματα και υποχρεώσεις που εκτείνονται στο δημόσιο πεδίο εντός των εδαφικών ορίων του κράτους. Ωστόσο, η οικολογική υπηκοότητα επικεντρώνεται στις υποχρεώσεις που εκτελούνται τόσο στο ιδιωτικό όσο και το δημόσιο πεδίο και στοχεύουν στην επίτευξη βιωσιμότητας και δικαιοσύνης. Καμιά επικράτεια ή ιδιότητα μέλους δεν καθιερώνει την οικολογική πολιτική κοινότητα των πολιτών, που παράγεται μάλλον μέσα από την καθημερινή δραστηριότητα. Παρ’ όλο που η οικολογική υπηκοότητα θα μπορούσε να προωθηθεί μέσα από τη νομοθεσία, την επίσημη παιδεία ή τις εκπορευόμενες από τα σωματεία και το κράτος πρωτοβουλίες, θα δώσω έμφαση στην οικολογική υπηκοότητα ως δραστηριότητα της κοινωνίας των πολιτών.


Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι έχουμε περισσότερες πιθανότητες να είμαστε οικολογικοί πολίτες στις αγροτικές περιοχές, όπου η παρουσία της φύσης είναι πιο κοντινή, δίνοντας έτσι περισσότερες πιθανότητες και ερεθίσματα σε ό,τι αφορά στη φροντίδα του περιβάλλοντος. Είναι αλήθεια ότι οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών έχουν παραδοσιακά αναπτύξει μια περιβαλλοντολογική γνώση που αυτοί που μεγάλωσαν στη μητρόπολη ενδεχομένως στερούνται. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι κάτοικοι αστικών περιοχών δεν ξέρουν ποια λαχανικά είναι της εποχής, ενώ οι άνθρωποι στις αγροτικές περιοχές υπήρξαν για πολύ καιρό εξαρτημένοι από αυτό το είδος της γνώσης προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Ωστόσο, η πόλη παρέχει μια κοινωνική διάσταση απαραίτητη για την εξήγηση περιβαλλοντολογικών προβλημάτων και για την πρακτική της οικολογικής δραστηριότητας του πολίτη. Κάθε μέρα, ενώ ακούμε συνέχεια μηνύματα για βιωσιμότητα, ανταγωνιστικότητα και εκσυγχρονισμό των πόλεών μας, οι κάτοικοι των πόλεων αντιμετωπίζουν τη μόλυνση της ατμόσφαιρας, την εξαφάνιση των μικρών μαγαζιών και των τοπικών προϊόντων, τη φτώχεια, τα βουνά των σκουπιδιών, τις κοινωνικές ανισότητες και την ιδιωτικοποίηση των βασικών υπηρεσιών. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε ως πολίτες στην καθημερινή ρουτίνα μας καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένη η πόλη στην οποία ζούμε. Εάν οι δημόσιες συγκοινωνίες είναι αναποτελεσματικές και οι υποδομές υγιεινής ακατάλληλες, θα έχουμε την τάση να πηγαίνουμε στη δουλειά οδηγώντας και να πληρώνουμε για ιδιωτική ιατρική περίθαλψη. Σε αυτό το πλαίσιο, για να είναι κανείς ένας αστικός οικολογικός πολίτης, πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι όλα αυτά τα προβλήματα είναι διασυνδεδεμένα και σχετίζονται με πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες. Αυτό συνεπάγεται ότι τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και ως κοινότητα δημιουργούμε άδικες και μη βιώσιμες συνθήκες ζωής. Κατά συνέπεια, είναι καθήκον μας ως πολίτες να δεχτούμε αυτή τη συλλογική ευθύνη και να αναλάβουμε δράση.


Διεκδικώντας τους δρόμους


Η οικολογική υπηκοότητα στο πλαίσιο της πόλης δεν έχει, λοιπόν, να κάνει μόνο με την ανακύκλωση, την αγορά καλών προϊόντων και τη συμμετοχή σε μια περιβαλλοντολογική οργάνωση που οργανώνει ταξίδια τις Κυριακές για παρατήρηση της φύσης. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την πόλη και τα προβλήματά της από το λεγόμενο φυσικό περιβάλλον. Η ανάληψη ευθύνης για τη φύση αρχίζει από τα σπίτια μας, από τη γειτονιά μας, από τις πόλεις μας. Δεν είναι μόνο περιβαλλοντολογική δραστηριότητα, είναι επίσης, σε πρώτη φάση, ένας κοινωνικός και πολιτικός σκοπός.


Η αστική οικολογική υπηκοότητα υπερβαίνει την αμιγώς περιβαλλοντολογική ανησυχία. Απαιτεί συλλογική δέσμευση σε ένα μετασχηματιστικό σχέδιο. Αλλά τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ώστε οι αστικοί οικολογικοί πολίτες να ξεκινήσουν μια τέτοια συνεταιριστική περιπέτεια. Οι μητροπολιτικοί οικολογικοί πολίτες θα μπορούσαν, ως αρχή, να ξεκινήσουν με τη Διεκδίκηση των Δρόμων κατά του μονοπωλίου του αυτοκινήτου, από τη στιγμή που ‘το σύστημα του αυτοκινήτου κλέβει το δρόμο κάτω απ’ τα μάτια μας και τον πουλάει με την τιμή του πετρελαίου’. Η Διεκδίκηση των Δρόμων είναι ένα βρετανικό δίκτυο άμεσης δράσης για κοινωνική και οικολογική επανάσταση με ανεπίσημη οργανωτική δομή. Με το σύνθημα για Διεκδίκηση των Δρόμων, λιγότερο η περισσότερο αυθόρμητες ομάδες ανθρώπων συμμετέχουν σε διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις και άλλα τέτοια γεγονότα για να εξαφανίσουν την υπάρχουσα εξουσία στους δρόμους. Αυτοί οι κατά της μηχανής σταυροφόροι αποτελούν ένα παράδειγμα για το τι είναι η αστική οικολογική υπηκοότητα, καθώς η δραστηριότητά τους περιλαμβάνει περισσότερα από μια ανυποχώρητη αντίσταση, λαμβάνοντας υπόψη τους αναρίθμητους κινδύνους που τα αυτοκίνητα προκαλούν στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον. Δεν εναντιώνονται μόνο στα αυτοκίνητα σα να είναι ένας μεμονωμένος αγώνας, αλλά στις ‘πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις που καθοδηγούν τον πολιτισμό του αυτοκινήτου’, δηλαδή τον παγκόσμιο καπιταλισμό και όλη την κοινωνική ιεραρχία που μια καπιταλιστική οικονομία αναπόφευκτά γεννά και αναπαράγει.


Εκτός από την εισβολή των αυτοκινήτων στους δρόμους και τα κοινωνικά προβλήματα που ανακύπτουν από το σύστημα των αυτοκινήτων, υπάρχουν κι άλλα μείζονα ζητήματα που επιδρούν δραματικά στη σύγχρονη ζωή, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές. Ένα πολύ σημαντικό είναι η εκμετάλλευση της γης και της ανάπτυξης, ένας παράγοντας που κατατρώγει τον κοινωνικό ιστό και γίνεται με την συνενοχή των τοπικών αρχών και του ιδιωτικού κατασκευαστικού τομέα. Σε αυτό το πλαίσιο, η οικολογική δραστηριότητα των πολιτών θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην αστική ανάπτυξη και τη σύνδεσή της με τις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που επιδρούν στις ζωές των πολιτών και τα αστικό περιβάλλον.


Διεκδικώντας δημόσιους χώρους


Το 2000, ο κτηματομεσίτης που όρισε η πόλη της Βαρκελώνης για να φέρει σε πέρας την ανοικοδόμηση της Ciutat Vella, μιας συνοικίας στο κέντρο της πόλης, απαλλοτρίωσε πολλά τετράγωνα με διαμερίσματα σε πολύ χαμηλή τιμή και άρχισε την κατεδάφισή τους. Αυτό αποτελούσε μέρος του σχεδίου αστικής ανάπτυξης των τοπικών αρχών να κατασκευάσουν χώρους στάθμευσης και διαμερίσματα στην περιοχή. Οι γείτονες άρχισαν να αναφέρονται στο χώρο όπου βρίσκονταν πριν τα κατεδαφισμένα κτίρια ως “El Forat de la Vergonya’, η Τρύπα της Ντροπής. Στο τέλος του έτους 2001, μια ομάδα γειτόνων φύτεψε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο στο κέντρο της Τρύπας. Με αυτή την πράξη, ήθελαν να επαναλάβουν για άλλη μια φορά τις διεκδικήσεις τους για περισσότερους χώρους πράσινου και λιγότερους χώρους στάθμευσης και καινούργια διαμερίσματα στη γειτονιά τους. Μια μέρα μετά, το δέντρο είχε κοπεί. Οι γείτονες φύτεψαν ένα άλλο, που δηλητηριάστηκε από κάποιον. Δεν το έβαλαν κάτω, όμως, φύτεψαν και τρίτο δέντρο….


Λίγους μήνες αργότερα, μια ομάδα αστικών ακτιβιστών έφτασε στη γειτονιά και κατέλαβε μερικά από τα άδεια κτίρια για να εμποδίσει την κατεδάφισή τους. Αυτοί οι χώροι άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως κοινωνικά κέντρα: οι γείτονες μαζεύονταν εκεί για να συζητήσουν και να διοχετεύσουν τα συλλογικά αιτήματά τους, οργανώθηκαν δραστηριότητες όπως εργαστήρια επισκευής ποδηλάτων και επίπλων, μια σειρά από κοινωνικά ντοκιμαντέρ και η παροχή νομικής και εργασιακής βοήθειας για τους πολυάριθμους μετανάστες που ζούσαν στη συνοικία αυτή. Η Τρύπα, που μεταμορφώθηκε συλλογικά σε ένα λαχανόκηπο πόλης, και όλες οι δραστηριότητες που γίνονταν έξω και γύρω από αυτήν, έδωσαν κοινωνική συγκρότηση στη γειτονιά. Είναι κάτι που έχει πολύ να κάνει με την υπηκοότητα, μια έννοια που υπήρξε ιστορικά επιλεκτική. Ακόμη και σήμερα, δεν απολαμβάνουν όλοι στην πόλη το πλήρες νομικό καθεστώς της υπηκοότητας. Οι μετανάστες, οι φτωχοί, οι άστεγοι και οι άνεργοι αποκλείονται από τα περισσότερα δικαιώματα της υπηκοότητας. Η περιοχή όπου βρίσκεται η Τρύπα κατοικείται από κοινότητες με χαμηλά εισοδήματα και διάφορες ομάδες που υφίστανται ποικίλα είδη κοινωνικού και πολιτικού αποκλεισμού: ηλικιωμένους ανθρώπους, νέα ζευγάρια με προσωρινές δουλειές, άνεργους και μετανάστες. Αυτές τις συνθήκες εκμεταλλεύτηκαν οι τοπικές αρχές για να συνεχίσουν συνειδητά να αποκλείουν αυτές τις τοπικές ομάδες από τη συμμετοχή σε πολιτικές διαδικασίες και να κάνουν την κοινή γνώμη να συμφωνήσει με την αναγκαία αναδόμηση του κέντρου της πόλης, με οποιοδήποτε κόστος. Ωστόσο, η δράση των ομάδων σε αυτό το πλαίσιο έδειξε ότι η υπηκοότητα είναι κάτι που πρέπει να υπερβεί τους οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς. Τα δικαιώματα συμμετοχής στη συλλογική ζωή και ο προσδιορισμός του κοινού καλού πρέπει να λάβουν υπόψη τις υλικές και πραγματικές σχέσεις μεταξύ των ίδιων των πολιτών και του χώρου στον οποίο κατοικούν. Από αυτή την άποψη, για να είναι κανείς οικολογικός πολίτης στην πόλη πρέπει να σκεφτεί ξανά τις αστικές σχέσεις, προκειμένου να εντάξει τους κοινωνικά και πολιτικά αποκλεισμένους.


Η οργάνωση γειτονιάς ‘El Forat de la Vergonya’ εξακολουθεί να καταδικάζει την απουσία συμμετοχικών δημόσιων πολιτικών, την έλλειψη ενημέρωσης των πολιτών από την τοπική κυβέρνηση και την προτεραιότητα που το δημοτικό συμβούλιο δίνει στις αναφορές των τεχνικών για τη βούληση των γειτόνων. Υπογραμμίζουν επίσης την άνιση κατανομή των περιβαλλοντολογικών κινδύνων, δείχνοντας πώς οι περιβαλλοντολογικές και κοινωνικές ανισότητες στην πόλη επιδρούν δυσανάλογα στους μη προνομιούχους και τους φτωχούς. Αυτοί οι αστικοί οικολογικοί πολίτες αποτελούν πηγή έμπνευσης για άλλες ομάδες γειτονιάς στην Καταλονία και την Ισπανία, κι ένα δίκτυο πολιτών-ακτιβιστών δημιουργήθηκε για να μοιράζεται την πληροφόρηση και τις εμπειρίες και να οργανώνει διαμαρτυρίες και συμμετοχικά γεγονότα.


Πιο πάνω και πιο κάτω από τους αστικούς χώρους


Πιστεύω ότι τέτοιες πρακτικές στο πλαίσιο της πόλης αποτελούν ένα καλό μέρος για να αρχίσει η ανάπτυξη ενός αστικού περιβαλλοντολογικού πολιτισμού που θα αμφισβητεί τους δυαδισμούς μεταξύ πόλης και χώρας, Φύσης και Πολιτισμού. Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να αναφέρουμε εδώ ότι η αστική οικολογική υπηκοότητα δεν μπορεί να περιοριστεί στα όρια της πόλης. Παράλληλα με την πόλη, υπάρχουν άλλες συναφείς τοποθεσίες για πολιτική δραστηριότητα και συμμετοχή, τόσο πιο κάτω (η συνοικία, το σπίτι και ο χώρος εργασίας) όσο και πιο πάνω (η περιοχή, ο κόσμος) από τον αστικό χώρο. Τα οικολογικά προβλήματα δεν είναι μόνο τοπικά, αλλά διαπερνούν τις πόλεις και τα κράτη, είναι προβλήματα υπερεθνικά σε ό,τι αφορά είτε στις ρίζες τους είτε στις συνέπειές τους. Επομένως, η αστική οικολογική υπηκοότητα απαιτεί κάτι περισσότερο από ανησυχία για την πόλη. Απαιτεί να χρησιμοποιούμε τις δομές της πόλης ως οργανωτικό και επιστημολογικό πλαίσιο για να σκεφτόμαστε και να δρούμε παγκόσμια.


Διαβάστε ακόμα


Οδηγός για τον περιβαλλοντολογικό ακτιβισμό


Η κοινωνική ιδεολογία του αυτοκινήτου (στα Αγγλικά)

Αφιέρωμα: πόλεις σε ροή, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: carme escrihuela , ακτιβισμός , δημόσιοι χώροι , οικολογία , υπηκοότητα

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website