→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Josef Bordat – Υπάρχει ανθρώπινο δικαίωμα στη μετανάστευση; Μια παλιά απάντηση σε έναν σύγχρονο προβληματισμό

Αντλώντας από το έργο του Ισπανού θεολόγου Francisco de Vitoria, ο Josef Bordat εξετάζει τις προοπτικές της έννοιας του ανθρωπινου δικαιώματος στη μετανάστευση.


Το 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στη νήσο Γκουαναχάνι, την οποία ονόμασε ‘Σαν Σαλβαντόρ’. Ο Κολόμβος και το πλήρωμά του έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους αυτόχθονες. Μέσα στους πρώτους οκτώ μήνες του έτους 2006, περίπου 20.000 πρόσφυγες από την Αφρική έφτασαν στις Κανάριες Νήσους. Επέζησαν του ριψοκίνδυνου ταξιδιού, που μοιάζει τόσο επικίνδυνο όσο εκείνο των Ισπανών ‘Conquistadores’ 500 χρόνια πριν. Oι πρόσφυγες δεν έγιναν δεκτοί από τις ισπανικές αρχές, οι οποίες ακολούθησαν τις αρχές της μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.


Θα επιχειρήσω να αναδείξω τις διαφορές και τις πιθανές διασυνδέσεις ανάμεσα στα δύο γεγονότα, αναλύοντας την έννοια της μετανάστευσης στο έργο του Francisco de Vitoria, που έζησε την ίδια εποχή με τον Κολόμβο.


Η προσέγγιση του Vitoria στην μετανάστευση


Ο Βιτόρια γεννήθηκε γύρω στο 1492 στην πόλη Μπούργκος. Το 1504 προσχώρησε στους Δομινικανούς και εστάλη στο Παρίσι για θεολογικές σπουδές. Επέστρεψε στην Ισπανία το 1523 και εισήχθη στο φημισμένο πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα τρία χρόνια αργότερα, για να γίνει ο πλέον διακεκριμένος εκπρόσωπος της Σχολής της Σαλαμάνκα.


Ο Βιτόρια ασχολήθηκε εντατικά με το θέμα της νομιμότητας της Conquista. Σε αυτό το πλαίσιο, μελέτησε τα θεολογικά, ηθικά και νομικά προβλήματα που πηγάζουν από αυτό το γεγονός. Ως εκ τούτου, ανέπτυξε τη διεθνή δημόσια νομοθεσία από το ρωμαϊκό ius gentium έως το σύγχρονο ius inter gentes, ως μια σειρά κατάλληλων ρυθμίσεων για τα συμφέροντα διαφορετικών κρατών και λαών, όπως εκείνα του ισπανικού και του ινδιάνικου πολιτισμού. Στον Βιτόρια, οι κρίσιμες οικουμενικές ιδέες της φυσικής δικαιοσύνης εφαρμόζονται στις δια-πολιτισμικές σχέσεις, με το επίκεντρο να μεταφέρεται από τη χριστιανοσύνη στην ανθρωπότητα. Το όραμά του για τη μοναδικότητα του ανθρώπινου είδους (totus orbis) είναι μια οικουμενική διεθνή κοινότητα που, με την ποικιλία της σε θέματα φυλής, πολιτισμού και θρησκείας, δημιουργεί σχέσεις στη βάση της διεθνούς δημόσιας νομοθεσίας ως συνταγματικού θεμέλιου, πέραν κάθε διεκδίκησης θεολογικού χαρακτήρα μιας μειοψηφίας που αισθάνεται ανώτερη των άλλων. Με την ιδέα του totus orbis, οι συμμετρικές σχέσεις ρυθμίζονται από τη διεθνή δημόσια νομοθεσία και τον πολιτιστικό πλουραλισμό σε ό, τι αφορά στην ανεκτικότητα σε οικουμενικές αρχές που αποτελούν μια πρώτη μορφή ανθρώπινων δικαιωμάτων.


Το ανθρώπινο δικαίωμα στη μετανάστευση


Ο Βιτόρια ανέπτυξε την έννοια ενός ανθρώπινου δικαιώματος στη μετανάστευση, που συνάγεται από το αξίωμα ‘communia sunt omnium’ και υποστηρίζεται θεολογικά από την αναφορά στη χριστιανική εντολή ‘diliges proximum tuum’. Από αυτό προκύπτει ότι ‘ο καθένας μπορεί να πάει στην περιοχή της επιλογής του και να παραμείνει εκεί όσο καιρό επιθυμεί να παραμείνει’. ‘Κανένας λαός δεν μπορεί να αρνηθεί σε άλλους λαούς τη μετανάστευση…’ και ‘κανένας λαός δεν μπορεί να απαγορεύσει σε άλλους λαούς το ελεύθερο εμπόριο …..και τη χρήση των ωκεανών, των λιμανιών και των ποταμών ως κοινής ιδιοκτησίας της ανθρωπότητας’.


Η απολογία του Βιτόρια για την ελεύθερη μετανάστευση, την ελεύθερη χρήση των πόρων και το ελεύθερο εμπόριο εκφράζει μια σημαντική επιφύλαξη, ότι αυτό δεν πρέπει να συμβεί εις βάρος κανενός από τα εμπλεκόμενα μέρη. Οι αρχές στις οποίες γίνεται αναφορά είναι εφαρμόσιμες στο μέτρο που ο μετανάστης δεν κάνει κατάχρηση της φιλοξενίας. Σε αναλογία, το ελεύθερο εμπόριο και η εκμετάλλευση των πόρων πρέπει να σταματούν όταν οι αυτόχθονες έχουν βάσιμους λόγους γι’ αυτό, όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις που η ιδιοποίηση αγαθών από τους μετανάστες προκαλεί σοβαρούς περιορισμούς στις προμήθειες του αυτόχθονος πληθυσμού.


Η οικουμενική διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα


Σε σχέση με τη μετανάστευση, η ιδέα της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα(1948) είναι διαφορετική: το άρθρο 13 επιτρέπει ‘το δικαίωμα στην ελευθερία διακίνησης και διαμονής’ μόνο ‘εντός των συνόρων του κάθε κράτους’(13.1) ενώ προστίθεται το δικαίωμα του καθενός ‘να εγκαταλείψει οποιαδήποτε χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής του και να επιστρέψει στη χώρα του’ (13.2). Με άλλα λόγια, το άρθρο 13 παρέχει το δικαίωμα για αποδημία ή επαναπατρισμό αλλά δεν κάνει αναφορά σε δικαίωμα μετανάστευσης. Αυτό έχει να κάνει με την εσωτερική πολιτική κάθε κράτους, όπως αυτή διασφαλίζεται από τη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών με τις αρχές της αυτονομίας, της κυριαρχίας και της μη επέμβασης.


Δεν έχει καμιά αξία όμως να περιορίζει ή να εμποδίζει κανείς τη μετανάστευση με τη βία, προστατεύοντας για παράδειγμα τα σύνορα της Ευρώπης, ή αποδεχόμενος μια διαρκή εμπόλεμη κατάσταση στα σύνορα μεταξύ Μεξικού και Καλιφόρνιας. Από την άλλη πλευρά, το ανθρώπινο δικαίωμα στη μετανάστευση μπορεί να αποτελεί απλώς μια ουτοπική λύση, ένα ‘Noch -Nicht’, σύμφωνα με τον Ερνστ Μπλοχ. Η βάση για μια ρεαλιστική λύση, που δεν αντιμετωπίζει μόνο τα συμπτώματα, είναι μια ανάλυση των αιτίων που ωθούν στη μετανάστευση, γιατί αν κάποιος ή κάποια εγκαταλείπει την πατρίδα του (της), τότε αυτός ή αυτή έχει βάσιμους λόγους να το κάνει. Σε κάθε περίπτωση αποδημίας υπάρχουν τόσο ισχυροί παράγοντες που ωθούν σε αυτήν, που ο μετανάστης δεν βλέπει άλλη διέξοδο παρά να ξεκινήσει απ’ την αρχή κάπου αλλού. Μπορούμε να ασκήσουμε επιρροή σ’ αυτούς τους παράγοντες. Εάν θέλουμε οι άνθρωποι να μένουν στην πατρίδα τους και να συμβάλουν στην ανάπτυξή της με τις ικανότητες και τις δεξιοτεχνίες τους, τότε πρέπει να αποδυναμώσουμε αυτούς τους παράγοντες.


Απαλείφοντας τα αίτια της μετανάστευσης


Όλα ξεκινούν από την αναγνώριση της διασύνδεσης ανάμεσα στη δική μας σπατάλη πόρων και τις οικολογικές καταστροφές στον ‘τρίτο’ κόσμο ως έναν λόγο μετανάστευσης, της διασύνδεσης ανάμεσα στο δικό μας παρελθόν ως ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων και των πολιτικών εντάσεων, των πολέμων και των εμφυλίων πολέμων στον ‘τρίτο’ κόσμο ως έναν ακόμη λόγο μετανάστευσης και, τέλος, της διασύνδεσης ανάμεσα στο οργανωμένο από εμάς διεθνές οικονομικό σύστημα και της κοινωνικής κατάστασης στον ‘τρίτο’ κόσμο ως έναν πρόσθετο λόγο μετανάστευσης.


Κατά συνέπεια, δεν πρέπει να μας απασχολεί μόνον η βελτίωση των προϋποθέσεων για νόμιμη μετανάστευση αλλά κυρίως οι αιτίες μετανάστευσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Σλοβένος φιλόσοφος Slavoj Zizek τονίζει: ‘Η λύση δεν είναι να ρίξουμε τα τείχη και να τους αφήσουμε όλους μέσα όπως ζητούν με μεγάλη ευκολία οι ευαίσθητοι φιλελεύθεροι. Η μόνη ρεαλιστική λύση είναι να ρίξουμε το πραγματικό κοινωνικο-οικονομικό τείχος και να αλλάξουμε την ίδια την κοινωνία, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μην προσπαθούν τόσο απεγνωσμένα να αποδράσουν από τον ίδιο τους τον κόσμο’.


Η πρόληψη της μετανάστευσης με την απάλειψη των λόγων και αιτίων της, αποτελεί μια κρίσιμη πτυχή των διεθνών σχέσεων. Η ίδια η μετανάστευση είναι επομένως ένα πεδίο πειραματισμού για μια ανθρωπιστική παγκοσμιοποίηση, υποδηλώνοντας σεισμογραφικά τα δομικά προβλήματα σε ορισμένες περιοχές του κόσμου και δείχνοντας τις άδικες και ανεπαρκείς οικονομικές και πολιτικές συνθήκες. Με αυτή την έννοια, η μετανάστευση μπορεί να γίνει ένα πολύτιμο ρυθμιστικό εργαλείο για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης και της καλοσύνης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.


Διαβάστε ακόμα


Όλη η ιστορία είναι η ιστορία της μετανάστευσης (στα Αγγλικά)


Το μίσος είναι η καινούργια αγάπη (στα Αγγλικά)

Αφιέρωμα: μετανάστευση, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: joseph bordat , ανθρώπινα δικαιώματα , ηθική , μετανάστες

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website