→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

Re-public στο

Η Madalina Florescu αναδεικνύει το περίπλοκο ζήτημα της ελευθερίας σε αντιδιαστολή με την εφαρμογή της βιομετρικής τεχνολογίας που καθιστά το πέρασμα των συνόρων σαν μία αξιόποινη πράξη.


Η ανθρωπολογία αναζήτα την ανάδειξη των δομών της πραγματικότητας μέσω των διαπολιτισμικών συγκριτικών σπουδών όπως διαμορφώνονται μέσα από τα ανθρώπινα βιώματα. Η βιομετρική τεχνολογία καθιστά τα ανθρώπινα σώματα αναγνωρίσιμα στο πέρασμα του χρόνου και του χώρου σε εκείνους που διαχειρίζονται τις βάσεις πληροφοριών όπου βρίσκονται αποθηκευμένα τα ψυχολογικά προφίλ διαφορετικών ατόμων, σύμφωνα με κριτήρια που δεν καθορίζονται από πολιτισμικές μεταβλητές. Η χρήση βιομετρικής τεχνολογίας δημιουργεί βάσεις πληροφοριών που επιτρέπουν στους κατόχους τους να ιχνηλατούν την διαδρομή κάθε ατόμου σε κάθε δεδομένη στιγμή και να το καθιστούν αντικείμενο ταυτοτήτων τις οποίες τα ίδια τα άτομα δεν μπορούν να ελέγξουν. Αυτές οι βάσεις πληροφοριών μπορούν να αποτελέσουν δυνητικά εργαλεία εξολόθρευσης όλων εκείνων που σήμερα ονομάζουμε «μετανάστες» ή «δια-εθνείς» ή «υβριδικούς πολίτες».


Λέγεται ότι ο Αισχύλος έγραψε μεταξύ άλλων εκτός από τον Προμηθέα Δεσμώτη και τον Προμηθέα Λυόμενο. Είδα μια θεατρική αναπαράσταση του πρώτου στο Βελιγράδι τον Ιούλιο. Και πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν καταλαβαίνω καθόλου τα σερβικά και ότι ελάχιστα γνώριζα την πλοκή του έργου. Το να παρακολουθώ την παράσταση ήταν σαν να προσπαθώ να ξεχωρίσω την γεύση κάθε μυρωδικού σε ένα πιάτο κάρρυ. Η σκηνή αναπαριστούσε ένα παλιό βιομηχανικό κτήριο, κάτι σαν immeuble disaffecti όπως λένε οι Γάλλοι, πολύ ψηλό. Στα πλάγια ένα παράθυρο που φωτιζόταν ορισμένες στιγμές για να δείξει σε εμάς, τους θεατές, ένα ζευγάρι ντυμένο στα μαύρα. Η γυναίκα καθόταν κι ο άνδρας στεκόταν. Και οι δύο κοιτούσαν τι γινόταν στην σκηνή, υποθετικά σαν κι εμάς τους θεατές. Ο Προμηθέας ήταν δεμένος με σκοινιά σε ένα μεγάλο κύκλο που τον διαπερνούσαν τρεις μπάρες φτιαγμένες από ένα υλικό που έμοιαζε με μέταλλο βαμμένο ασημί. Εγώ το ερμήνευσα σαν να ήταν ένας μεταμφιεσμένος Χριστός στον σταυρό. Οι υπόλοιποι χαρακτήρες ήταν δύο νοσοκόμες και ο άνδρας που κρυβόταν πίσω από το σκοτεινό παράθυρο. Κρατούσε μια μεγάλη σύριγγα και έκανε ενέσεις στον Προμηθέα ένα υγρό που φαντάζομαι ότι ήταν ναρκωτικό ή δηλητήριο επειδή ο Προμηθέας αντιδρούσε στην ένεση επίμονα αλλά χωρίς επιτυχία. Έπειτα έκανε σαν να τον είχε καταλάβει μια μυστικιστική δύναμη, ενώ ο βασανιστής του εξέφραζε την ικανοποίησή του γελώντας έντονα και πιέζοντας τον Προμηθέα να πει κάτι που ο Προμηθέας είτε δεν γνώριζε, είτε δεν δεχόταν να αποκαλύψει. Σύμφωνα με την δική μου «ανάγνωση», η παράσταση ήταν μια μάχη μεταξύ επιστήμης και θρησκείας.


Το «κείμενο» αυτού του έργου έρχεται από τα πολύ παλιά χρόνια, καθώς έχει ταξιδέψει αιώνες μέσω της τεχνικής του παλίμψηστου (palimpsest). Το παλίμψηστο είναι τόσο τεχνική όσο και υλικό στήριγμα των επιγραφών – ένα δέρμα ζώου πάνω στο οποίο ο αντιγραφέας κάνει χώρο για μια νέα επιγραφή σβήνοντας τις υπάρχουσες. Τα ίχνη, όμως, των προηγούμενων επιγραφών ορισμένες φορές διαρρέουν στην εξωτερική στρώση δημιουργώντας έτσι ένα υβριδικό κείμενο, και ο διαχωρισμός μεταξύ των διαφορετικών στρώσεων απαιτεί μία ιδιάιτερη ερμηνευτική δουλειά. Το κείμενο του Προμηθέα Λυόμενου μπορούμε μόνο να το φανταστούμε γιατί όσα έγραψε ο Αισχύλος χάθηκαν.


Ο Wolfgang Iser έδωσε τον ορισμό του κειμένου σαν το «αισθητικό αντικείμενο» που προκύπτει από μία ένταση: την αντιπαράθεση μεταξύ της αντίστασης του κειμένου και της ερμηνείας του αναγνώστη καθώς και την φαντασιακή του ανάγνωση από αυτόν. Επίσης, όρισε την ανάγνωση σαν το ταξίδι της άποψης του αναγνώστη που διαπερνά το κείμενο και εισέρχεται στις προοπτικές των χαρακτήρων και των καταστάσεων και αναζητά μια συνθετική ενόραση που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ποτέ σαν μια μόνιμη αναπαράσταση αλλά κατασκευάζει ένα δίκτυο συνδέσμων γεμάτων νόημα καθώς αναζητά μια ενοποιητική θέματική. Το «αισθητικό αντικείμενο» δεν βρίσκεται ούτε στην παράσταση ούτε και στο κείμενο, αλλά στην συνεχή κίνηση που σκιαγραφεί τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις του κόσμου σαν βίωμα. Όχι μόνο δεν υπάρχουν διχοτομήσεις μεταξύ «πρωτότυπου», «αυθεντικού»και «απομίμησης», «πλαστού», αλλά η πραγματικότητα κατασκευάζεται μέσω της φαντασίας και η φαντασία μέσω της εμπειρίας. Η ελευθερία της έκφρασης σχετίζεται με την ελευθερία της κίνησης. Η ελευθερία, όμως, δεν είναι η απουσία συνόρων, αλλά η ικανότητα να τα δημιουργεί κανείς και να τα διασχίζει καθώς αναζητά νόημα.


Ποιος μεταναστεύει; Γιατί μεταναστεύουν οι άνθρωποι; Τι εννοούμε με τον όρο μετανάστευση; Τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι δεν καταφέρνουν να μεταναστεύσουν, αυτοί που παραμένουν φυλακισμένοι στα σύνορα; Πώς φαντάζεται τον γύρο του κόσμου κάποιος που περιμένει τον έλεγχο διαβατηρίων σε ένα διεθνές αεροδρόμιο ενώ διαθέτει πλαστό διαβατήριο; Πώς μοιάζει ο κόσμος στα μάτια ενός παιδιού μέσα από ένα παράθυρο στον όγδοο όροφο ενός HLM; Πώς νοιώθει την προσγείωση του αεροπλάνου μια νέα γυναίκα ερωτευμένη με έναν άνδρα που την περιμένει στο αεροδρόμιο όταν το διαβατήριο της είναι πλαστό; Ποιο είναι το νόημα των εθνικών συνόρων για ανθρώπους που ζουν σε ένα στρατόπεδο προσφύγων; Που νοιώθει κανείς τον πόνο της εξορίας, να ξέρει δηλαδή ότι δεν θα μπορέσει ποτέ να γυρίσει σπίτι; Η νοσταλγία δεν έχει έτοιμες λέξεις σε μια ξένη γλώσσα. Η νοσταλγία στα ρουμάνικα λέγεται dor που στα πορτογαλικά σημαίνει πόνος.


Ελευθερία. Να ψηφίσεις. Να γνωρίζεις. Να κλάψεις. Να φας. Να χαμογελάς. Να ελπίζεις. Να επιθυμείς. Να φοβάσαι. Να μισείς. Να αγαπάς. Να ονειρεύεσαι. Να κινείσαι. Να χτίζεις τον κόσμο. Ελευθερία έκφρασης μέσω της κινητικότητας. Πηγαίνω, μην με ρωτάτε ποια είμαι, από πού έρχομαι, και γιατί είμαι εδώ. Μην με ρωτάτε για τις αιτίες, αυτές είναι οι μυστικές μου προσευχές. Αυτή είναι η σιωπηλή κραυγή που φαντάζομαι ότι την νύχτα εκρήγνυται στα μυαλά και τις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο και σε όλες τις γλώσσες που δεν ξέρω και που μάλλον δεν θα μάθω ποτέ. Αλλά έχει εκραγεί πολλές φορές στο μυαλό μου, στη καρδιά και στο στομάχι, μέσα από το δέρμα μου, πάνω στο πρόσωπό μου, μέσα στα σπλάχνα μου. Η ελευθερία είναι ένας καταπιεσμένος σπασμός. Για τόσους πολλούς ανθρώπους!


Αυτό που αναδεικνύω σε αυτό το άρθρο είναι το περίπλοκο ζήτημα της ελευθερίας σε σχέση με την υλική και πνευματική κινητικότητα. Την ελευθερία της πολιτισμικής και θρησκευτικής έκφρασης ενάντια στις τεχνολογίες της επιτήρησης. Την βιο-μετρική – την μέτρηση της ζωής από τεχνολογίες που δημιουργήθηκαν στα εργαστήρια δημιούργημα γνώσης που ποτέ δεν αντικατοπτρίστηκε στα σώματα και τις ψυχές των ανθρώπων, στα πολιτισμικά σύνορα που οι ίδιοι κατασκεύασαν. Σύνορα προστασίας. Το επιχείρημά μου είναι ότι λέξεις, όπως παγκοσμιοποίηση, δια-εθνικότητα, ροές, δίκτυα, και διασυνδέσεις είναι πλαστά σβησίματα διαδικασιών διαχωρισμού και αποσύνδεσης, των οποίων τα ίχνη φτάνουν βαθιά μέσα στον κοινωνικό ιστό και την πολιτισμική υφή των σωμάτων, των πνευμάτων και των γλωσσών. Φτάνουν βαθιά στις συνειδήσεις. Το να μιλάει κανείς για ροές δεν ότι σημαίνει ότι μιλάει για την κυκλοφορία των ανθρώπων, το να μιλάει κανείς για την δια-εθνικότητα δεν σημαίνει ότι μιλάει για συναντήσεις, αλλά σημαίνει ότι μιλάει για την ξενοφοβία και την υλική διάσταση πολύ συγκεκριμένων και τοπικά οριοθετημένων συνόρων, που συχνά φυλάσσονται από ανθρώπους που φορούν στολές και κουβαλούν όπλα – ανθρώπων που η αντίληψή τους καθορίζεται από τεχνολογίες που υπηρετούν συμφέροντα που οι ίδιοι μπορεί να μην γνωρίζουν ούτε και να καταλαβαίνουν, συμφέροντα όμως τα οποία μπορεί να αμφισβητήσουν. Εντούτοις αυτές οι λέξεις και οι αναπαραστάσεις τους έχουν αποικίσει την φαντασία και τις επιθυμίες τους, έχουν δημιουργήσει μια αύρα γύρω από τον κόσμο – μια φαντασιακή αύρα απελευθέρωσης που δεν τοποθετείται πουθενά αλλού παρά στο φανταστικό μέλλον. Η αίσθηση της απελευθέρωσης που απολαμβάνει κανείς όταν απογειώνεται το αεροπλάνο και το βάρος του σώματος προβάλλεται για λίγα λεπτά στην πλάτη, στο κάθισμα. Κάποιος είναι ελεύθερος όταν βρίσκεται στο αεροπλάνο, και σκέφτεται τα σύννεφα, αισθάνεται σαν, σε εκείνη την συγκεκριμένη στιγμή και στον συγκεκριμένο τόπο, θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε και οποτεδήποτε θα ήθελε, ότι όλα είναι πιθανά, ότι μπορεί να διαλέξει οποιονδήποτε προορισμό και να φανταστεί οποιαδήποτε προέλευση, ότι θα μπορούσε απλά να σταματήσει και να ζήσει αν το ήθελε σε αυτό το ωραίο σύννεφο παραπέρα, και να μην επιστρέψει ποτέ πια στον αληθινό κόσμο, όπου η ταυτότητα δεν είναι πολιτισμικό κατασκεύασμα αλλά προϊόν μετρήσεων των οποίων οι βασικές μονάδες δεν ανταποκρίνονται σε τίποτα που να έχει σχέση με τον πραγματικό κόσμο των αισθήσεων, των αισθημάτων, των συμβόλων, των αναμνήσεων, των επιθυμιών, και, πολύ συχνά, των προσευχών.


Η μετανάστευση είναι μια λέξη που δεν παραπέμπει απαραίτητα σε μια βαθιά συναισθηματική ανθρώπινη εμπειρία μετατροπής, γιατί θα μπορούσε κάλλιστα να αναφέρεται και σε πουλιά, ή ψάρια, ή μετακινούμενα κοπάδια. Εκείνο που κάνει την μετανάστευση μια διακριτή σφαίρα ανθρώπινης εμπειρίας είναι εκείνο που προκαλεί όχι την συνέχεια αλλά την ασυνέχεια, όχι τις ροές αλλά τα σύνορα, όχι την απελευθέρωση αλλά τον εγκλεισμό. Όταν μιλάμε για ροές που καλλιεργούν κοινωνικούς ιστούς, πρέπει να μιλάμε επίσης και για το τι συμβαίνει μεταξύ αποδημίας και μετανάστευσης. Πρέπει να μιλάμε και για πολιτισμικά διακριτές μορφές ταξιδιού και για τον βιωμένο χρόνο και τον βιωμένο χώρο της κατασκευής εντός των συνοριοπεδίων.


Η εφαρμογή της βιομετρικής τεχνολογίας για τον έλεγχο της ταυτότητας εναντιώνεται στην ιδέα του περάσματος των συνόρων, γιατί γεμίζει το κενό της ασυνέχειας με πολιτισμικά νοήματα που παραπέμπουν στο έγκλημα. Αυτά που λέγονται για τον αυτισμό, σύμπτωμα της κατάρρευσης της διαδικασίας κοινωνικοποίησης και του συναισθηματικού συσχετισμού του εαυτού με τους άλλους, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην περιγραφή των συνεπειών της εφαρμογής βιομετρικών συστημάτων ελέγχου. Το γεγονός ότι το σώμα, και ιδιαίτερα το πρόσωπο, δεν ανήκει πλέον σε ό,τι το μεταμορφώνει σε καμβά όπου γράφονται πάνω τα πολιτισμικά νοήματα, σημαίνει ότι η ίδια η τοποθεσία της μνήμης έχει διαγραφεί, γιατί αυτή η τοποθεσία είναι το ίδιο το σώμα. Και η διαγραφή της μνήμης πού έρχεται με το κλέψιμο του τόπου αποθήκευσής της, οδηγεί στο να αποδυναμώνονται οι άνθρωποι από το να είναι οι ίδιοι δημιουργοί του κοινωνικού τους προσώπου.


Διαβάστε ακόμα


Η βιομετρική και σε ένα δικτυωμένο κόσμο (στα Αγγλικά)


Η βιομετρική, οι μετανάστες, και τα ανθρώπινα δικαιώματα (στα Αγγλικά)

Αφιέρωμα: μετανάστευση
Ετικέτες: madalina florescu , ανθρωπολογία , εθνική κυριαρχία , μετανάστες , σύνορα

σχολίασε