Christopher May – Η ανοιχτή πρόσβαση, τα commons της γνώσης, και η κριτική της πνευματικής ιδιοκτησίας |
H επανεφεύρεση της ‘ανοιχτής πρόσβασης’ δεν σηματοδοτεί το τέλος της πνευματικής ιδιοκτησίας, παρατηρεί o Christopher May. Είναι μάλλον το τέλος της περιόδου που η πνευματική ιδιοκτησία έμοιαζε να αποτελεί το κυρίαρχο παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς πώς η γνώση και η πληροφορία ταιριάζουν στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας |
που το μοίρασμά τους κάνει κάθε μερίδιο μικρότερο,
ο φθόνος ξεπηδά μέσα από τους θρήνους σου.
Εάν όμως ο πόθος σου ήταν για ευγενέστερα πράγματα,
εκπορευόταν από αγάπη για υψηλότερες σφαίρες,
η καρδιά δεν θα υπέφερε από τόση θλίψη.
Εκεί ψηλά, όσο περισσότερα δικά μας υπάρχουν,
όσο περισσότερα κατέχει ο καθένας τόσο το καλύτερο,
κι έτσι σ’ εκείνη τη σφαίρα φλέγεται η πιο λαμπρή αγάπη.
Δάντης, Καθαρτήριο, από τη Θεία Κωμωδία
Όπως βλέπουμε στη ‘Θεία Κωμωδία’ του Δάντη, η ιδέα της διεύρυνσης ενός πόρου μέσω της μοιρασιάς του δεν είναι πρωτότυπη. Πράγματι, αυτοί οι στίχοι του δωδέκατου αιώνα θα μπορούσαν σχεδόν να αποτελέσουν μια έκκληση για την υποστήριξη της αναδυόμενης σφαίρας της ‘ανοιχτής πρόσβασης’ στην αυξανόμενη αντιπαράθεσή της με το παγκόσμιο καθεστώς της πνευματικής ιδιοκτησίας. Οπωσδήποτε, πολλοί από μας χρησιμοποιούμε την Wikipedia, εξαρτιόμαστε από το Google για την αναζήτηση στο Ίντερνετ και προτιμούμε το Firefox (όλα εκ των οποίων βασίζονται σε λογισμικό ανοιχτού πηγαίου κώδικα). Πρέπει όμως να μπορούμε να αναγνωρίσουμε με ποιο τρόπο αυτές οι πρακτικές αποτελούν μέρος μιας πιο διαδεδομένης πολιτικής και οικονομικής μεταβολής προς την ‘ανοιχτή πρόσβαση’ και όχι απλώς προσωπικές και πρακτικές τεχνολογικές επιλογές.
Τις δυο τελευταίες δεκαετίες οι υπηρεσίες και τα προϊόντα που βασίζονται στην πληροφορία και/ή τη γνώση εμπλέκονται όλο και περισσότερο με τις πρακτικές και τα πρωτόκολλα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Σ’ αυτό το πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο, η κρατική νομοθεσία παίζει κεντρικό ρόλο στη δόμηση και τη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων μέσω της ρύθμισης και της εκτέλεσης: το κράτος συγκροτεί πάντα, σε κάποιο βαθμό, την κοινωνία μέσω των νομικών μορφών που υιοθετεί για να αναγνωρίσει και να νομιμοποιήσει ορισμένες δραστηριότητες, ενώ καθιστά κάποιες άλλες απαγορευμένες και υποκείμενες σε κυρώσεις- η (λεγόμενη) κοινωνία της πληροφορίας δεν είναι διαφορετική. Πράγματι, μπορούμε να πούμε ότι η νομική μορφή που υποστήριξε την επιταχυνόμενη εμπορευματοποίηση του Ίντερνετ και, στη συνέχεια, την ιδιοποίηση της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας της πληροφορίας, είναι πνευματική ιδιοκτησία, νομοθετημένη από κράτη.
Το νομικό καθεστώς της πνευματικής ιδιοκτησίας
Η εγκαθίδρυση (έστω μερικώς) της παγκόσμιας κοινωνίας της πληροφορίας προκάλεσε την επέκταση της πνευματικής ιδιοκτησίας σε τομείς που μέχρι τότε δεν μπορούσε να γίνει κακή χρήση, προτρέποντας σε διεκδικήσεις κυριότητας σε πτυχές γνώσης και/ ή πληροφορίες που προηγουμένως παρέμεναν στο ‘δημόσιο τομέα’ ή αποτελούσαν μέρος μιας σφαίρας που τώρα ορίζεται ως ‘τα commons της γνώσης’ . Εάν ο καπιταλισμός απαιτεί νέες αγορές για να ανοιχτεί, μια διευρυμένη νομική μορφή της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι αναγκαία προκειμένου να συνεχιστεί η επέκταση στην κοινωνία της πληροφορίας, εφόσον νέοι εμπορεύσιμοι πόροι μπορούν να διαμορφωθούν από την πληροφορία και τη γνώση. Επομένως, αντί η κοινωνία της πληροφορίας να αποτελεί μια πρόκληση για το κράτος ή ένα φαινόμενο έξω από τον έλεγχό του, το κράτος (οι νομοθέτες και οι εκτελεστές του νόμου) είναι σε μεγάλο βαθμό συνεργοί σε ό ,τι αφορά στην ανάπτυξη ενός καπιταλισμού που βασίζεται στην πληροφορία και/ή τη γνώση. Τα κράτη μεσολαβούν (πάλι) μέσω της νομοθεσίας ανάμεσα στα αντικρουόμενα συμφέροντα του κεφαλαίου και των πολιτικών αντιπάλων του.
Επιπλέον, το κράτος είναι εγγυητής της πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν αντιμετωπίζει πραγματικούς ανταγωνιστές. Αυτό υπογραμμίζεται από τα αιτήματα του ιδιωτικού τομέα, που γίνονται πιο συγκεκριμένα μέσω της Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights Agreement- TRIPs (Συμφωνία για τις εμπορικές πτυχές των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας), υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου , που αφορά στη θεσμοθέτηση μιας επαρκούς παγκοσμιοποιημένης προστασίας της ιδιοκτησία τους, μέσα από τις νομικές δραστηριότητες του κράτους. Ενώ γενικά οι πολυεθνικές εταιρίες ζητούν λιγότερη ρύθμιση σε ορισμένους τομείς, η πνευματική ιδιοκτησία δεν είναι ένας από αυτούς. Αντίθετα, βασικό στοιχείο της TRIPs είναι η ριζική διεύρυνση και θεσμοποίηση της κρατικής αρχής- συμπεριλαμβανομένης της αναζήτησης και σύλληψης ατόμων με βάση απλώς και μόνο την υποψία παραβίασης, όπως και της φυλάκισης των ‘χάκερς’ που προσπαθούν να δημιουργήσουν μεθόδους για πρόσβαση χωρίς άδεια σε αυτές τις ιδιοκτησίες.
Η αμφισβήτηση της πνευματικής ιδιοκτησίας
Η προσπάθεια να ενισχυθεί το νομικό καθεστώς και να διευρυνθεί η ικανότητα επιβολής των δομών του προκάλεσε μια απρόσμενη αντίδραση. Η ‘εποχή της πληροφορίας’ εισήγαγε νέες μεθόδους για τη διάδοση και χρήση της πληροφορίας και της γνώσης, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως οι προηγούμενες θεωρήσεις του τρόπου με τον οποίον τα ιδιωτικά δικαιώματα εξισορροπούνται με τα δημόσια, σε ό, τι αφορά στη χρήση και την πρόσβαση σε σημαντικά ‘commons γνώσης’, αγνοήθηκαν. Ήδη, πολλοί δημιουργοί, συγγραφείς και σχολιαστές μοιράζονται τη δουλειά που βρίσκεται σε εξέλιξη στο Ίντερνετ και ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που θα εμφανιστεί στη συνέχεια σε ‘κανονικές’ διόδους, εμφανίζεται πρώτα στο διαδίκτυο.
Η διάδοση του ιστολόγιου ως μορφή δημοσίευσης και η αυξανόμενη χρήση κοινωνικών δικτυακών χώρων ως ανταλλαγή πληροφοριών (όπως το mySpace) αποτελούν απλώς τα πιο ορατά δημοσίως και πρόσφατα στάδια μιας τάσης που οδήγησε την τελευταία δεκαετία σε μια στροφή προς όλο και πιο διαθέσιμες λειτουργίες συνεχούς ροής. Ωστόσο, ορισμένοι άρχισαν να ανησυχούν ότι η κυκλοφορία της δουλειάς στο διαδίκτυο μπορεί να επιτρέψει σε ανενδοίαστους χρήστες να ενσωματώσουν αυτή την εύκολα προσβάσιμη εργασία σε εμπορικά προϊόντα και να αποκομίσουν κέρδη από την αναπαραγωγή της- εκεί παραμένει πάντοτε η δυνατότητα κακής χρήσης. Η ανάπτυξη της άδειας ‘Creative Commons’ αποτελεί μια απάντηση σε αυτή την ανησυχία, καθώς οι παραγωγοί πληροφορίας και/ή γνώσης επιθυμούν να διασφαλίσουν διευρυμένη πρόσβαση, διατηρώντας παράλληλα κάποιο έλεγχο στη δουλειά τους. Οι άδειες ‘Creative Commons’, παρόμοιες με τη ‘General Public License’ (Γενική Άδεια Χρήσης) που χρησιμοποιείται από τους υπέρμαχους του ελεύθερου λογισμικού, επιτρέπουν διανεμημένη χρήση του περιεχομένου, αλλά επίσης, κι αυτό έχει σημασία, δεν επιτρέπουν την κακή χρήση του (ή ‘περίφραξη’ του) όταν χρησιμοποιείται σε άλλα πλαίσια. Η άδεια είναι διαμορφωμένη ως μενού επιλογών σχετικά με το βαθμό ελεύθερης πρόσβασης που ένας δημιουργός επιθυμεί να επιτρέψει: επιτρέπει μια επιλογή από μια σειρά όλο και μεγαλύτερων ‘ελευθεριών’ χρήσης, τροποποίησης και διανομής.
Αυτή η επέκταση της ιδέας της ‘ανοιχτής πρόσβασης’, που υποστηρίζει την ελευθερία πρόσβασης ως άμεση αντίθεση στην κυριότητα και την εξατομικευμένη ιδιοκτησία στη γνώση, είναι εν μέρει ένα δείγμα της αυξανόμενης πρόσβασης στο διαδίκτυο και τις τεχνολογίες που συνδέονται με αυτό. Ωστόσο, αυτές οι τεχνικές εξελίξεις, ενώ διευκολύνουν τις αντισταθμιστικές κινήσεις έναντι της πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν αποτελούν τη μόνη αιτία τους. Αντίθετα, και αυτό είναι προφανές στην κοινότητα του λογισμικού όπου οι ιδέες για ανοιχτή πρόσβαση επανήλθαν, η έκκληση για ανοιχτή πρόσβαση αποτελεί άμεση απάντηση στη στροφή προς μια πιο αποφασιστική προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας που παρατηρείται τις δυο τελευταίες δεκαετίες. Η επιθυμία των ‘ιδιοκτητών’ να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους με τεχνικά μέσα όπως η διαχείριση ψηφιακών δικαιωμάτων και μέσω δικαστηρίων, προκάλεσε μια αντίδραση ενάντια σε αυτές τις τόσο επεκτατικές εκφράσεις των δικαιωμάτων των ιδιοκτητών. Εκείνοι που επιδιώκουν πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία αντέδρασαν σε αυτή τη διευρυμένη κακή χρήση, αναζητώντας τρόπους (τεχνικούς και κοινωνικούς) υπονόμευσης της μετατροπής της γνώσης σε εμπορεύσιμο πόρο (ή προϊόν).
Κατά συνέπεια, αυτό που ξεκίνησε ως προβληματισμός για την προστασία των δικαιωμάτων των δημιουργών και των νεωτεριστών ως ανταμοιβή για τις προσπάθειές τους, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη τεχνικών μέσων προστασίας αυτών των δικαιωμάτων, προκάλεσε τελικά μια αντίδραση καθώς εξετάστηκαν οι αρχικές θεωρίες για κίνητρα και ανταμοιβές που αποτελούν την καρδιά της πνευματικής ιδιοκτησίας, και βρέθηκαν ελλιπείς. Όπως συμβαίνει με όλα τα περίπλοκα κοινωνικά φαινόμενα, δεν υπάρχει αμφιβολία πως η επιστροφή στην ‘ανοιχτή πρόσβαση’ είναι αποτέλεσμα μιας ποικίλης σειράς κοινωνικών και τεχνολογικών μεταβολών. Ωστόσο, το πολιτικό κλίμα, όπου το κράτος εμφανίζεται να έχει αυξημένη βούληση να υποστηρίξει τα αιτήματα ιδιωτών ιδιοκτητών πνευματικής ιδιοκτησίας, αποτελεί σημαντικό παράγοντα που συμβάλει σε αυτή την αλλαγή. Η επιστροφή στην ‘ανοιχτή πρόσβαση’ επαναφέρει στο προσκήνιο την ανθρωπιστική έννοια του μοιράσματος, που σχεδόν δεν έχει ιστορικό προηγούμενο, και που στο τέλος του εικοστού αιώνα σαρώθηκε από το θρίαμβο της εξατομικευμένης ιδιοκτησίας. Ωστόσο, η επανεφεύρεση της ‘ανοιχτής πρόσβασης’ δεν σηματοδοτεί το τέλος της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά μάλλον το τέλος της περιόδου που η πνευματική ιδιοκτησία έμοιαζε να αποτελεί το κυρίαρχο παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς πώς η γνώση και η πληροφορία ταιριάζουν στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας: τώρα υπάρχει επιλογή- ανάμεσα στην ιδιοκτησία και την ανοιχτή πρόσβαση.
Διαβάστε ακόμα
Η διαχείρηση των ψηφιακών πνευματικών δικαιωμάτων (στα αγγλικά)
Ανάμεσα στην εμπορευματοποίηση και την ανοιχτή πρόσβαση (στα αγγλικά)
Αφιέρωμα: κοινά αγαθά, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: christopher may , ανοικτή πρόσβαση , κοινά αγαθά , πνευματικά δικαιώματα , ψηφιακά δικαιώματα
September 16th, 2009 at 15:54
Κανένα άρθρο για τους off shore λογαριασμούς του Pirate Bay στα νησιά Κάιμαν δεν έχω διαβάσει όμως ακόμα στα Ελληνικά. Για να κάνω το δικηγόρο του διαβόλου…
September 17th, 2009 at 12:11
@ Αναρχικός
Το άρθρο του May γράφτηκε πολύ πριν την δίκη του Pirate Bay και τις αποκαλύψεις για τους διαχειριστές του.
Νομίζω, ότι θέτεις μία όχι τόσο έυστοχη ερώτηση: δηλαδή δεν έχει τόσο σημασία αν το pirate bay στήθηκε και έτρεξε από μία ομάδα ανθρώπων που μπορεί να ήταν καλοπροαίρετη ή κακοπροαίρετη, αδιάφθορη ή διεφθαρμένη, αλλά το τι είδους κινήματα και δράσεις γεννήθηκαν ή διαχύθηκαν μέσα από αυτή την ιστορία.
Αυτή είναι μία προσέγγιση που αντί να υποψιάζεται ότι “Κάτι μπορεί να έγινε, αλλά ελάτε να δούμε την απάτη που κρύβεται από πίσω”, λέει “Παρόλο που υπάρχει μία απάτη από πίσω, κοίτα πόσα πράγματα έγιναν και γίνονται γύρω από αυτή”