Εισαγωγή
Στην παρούσα σύνοψη επισημαίνονται τα υφιστάμενα κενά στην πολιτική για την ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας. Εκφράζεται η ανάγκη να αναπτυχθούν στρατηγικές ψυχικής υγείας στον χώρο εργασίας για την προώθηση της ψυχικής υγείας για όλους και για τη διασφάλιση του έγκαιρου εντοπισμού και της αντιμετώπισης προβλημάτων ψυχικής υγείας σε ολόκληρη την ΕΕ και την Αυστραλία.
Τα προβλήματα ψυχικής υγείας αποτελούν ένα σημαντικό ζήτημα της δημόσιας υγείας, επηρεάζοντας έναν στους έξι ανθρώπους στην Ευρώπη το 2016 (1). Ταυτόχρονα, το εργασιακό περιβάλλον έχει τη δυνατότητα να επιδεινώσει την κακή ψυχική υγεία ή να συμβάλλει θετικά ως πηγή ευεξίας (2). Η ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας έχει επί μακρόν υποτιμηθεί στις περισσότερες κοινωνίες και από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, λόγω του εκτεταμένου στιγματισμού και των προκαταλήψεων αναφορικά με τις ψυχικές ασθένειες (1). Η παραμέληση αυτή έχει σημασία για δύο σοβαρούς λόγους. Πρώτον, η κακή ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας, ιδιαίτερα το στρες, η εξάντληση, η κατάθλιψη και το άγχος, αποτελεί σύνηθες φαινόμενο και επηρεάζει έναν στους πέντε Ευρωπαίους εργαζόμενους. Δεύτερον, το κοινωνικό και το οικονομικό κόστος της ψυχικής ασθένειας στον χώρο εργασίας είναι υψηλό για τους πάσχοντες, για τους προϊσταμένους, αλλά και για την οικονομία της ΕΕ (3,5-4% ΑΕΠ) συνολικά (1).
Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της ΕΕ και αντιπροσωπεύουν πάνω από το 90% του συνόλου των επιχειρήσεων στην ΕΕ και την Αυστραλία (3). Επομένως, οι ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν εξαιρετικά την υγεία του πληθυσμού σε μεγαλύτερη κλίμακα. Οι ΜΜΕ γενικά δεν διαθέτουν συγκρίσιμους πόρους για την ευημερία και την ψυχική υγεία των εργαζομένων σε σχέση με αυτούς των μεγαλύτερων οργανισμών, γεγονός που δικαιολογεί την ανάπτυξη προσβάσιμων διαδικτυακών εργαλείων προώθησης της ψυχικής υγείας τα οποία είναι εύκολο να αποκτηθούν και να χρησιμοποιηθούν. Καθώς ο άνθρωπος περνά το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του στον χώρο εργασίας του, οι ΜΜΕ αποτελούν ιδανικό περιβάλλον για πρωτοβουλίες που προωθούν την ψυχική ευεξία και δημιουργούν υγιή περιβάλλοντα.
Πρόβλημα
Ένα αρνητικό εργασιακό περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει σε σωματικές και ψυχικές ασθένειες, σε κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ, σε φαινόμενα απουσιασμού και παρουσιασμού, αλλά και σε απώλεια παραγωγικότητας (4). Το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός των ατόμων με ψυχικές διαταραχές είναι βασικοί παράγοντες για τα φαινόμενα ελλιπούς αναγνώρισης και για το χαμηλό ποσοστό αντιμετώπισης των ψυχικών διαταραχών στους χώρους εργασίας (5).
Λύση
Το έργο «Προαγωγή της ψυχικής υγείας και παρέμβαση στα εργασιακά περιβάλλοντα», MENTUPP, είναι ένα τετραετές έργο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ με τη συμμετοχή 17 εταίρων, και το οποίο εστιάζει στην ανάπτυξη μιας πολυεπίπεδης παρέμβασης που μπορεί να εφαρμοστεί επιτυχώς από ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στον τομέα των κατασκευών, της υγειονομικής περίθαλψης και της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ). Η παρέμβαση αφορά στα εξής:
- Στρες, εξάντληση, ευεξία και συμπτώματα κατάθλιψης (μη κλινικά),
- Καταθλιπτικές διαταραχές και συννοσηρό άγχος σύμφωνα με το ICD-11 (κλινικά), και
- Κατάργηση του στίγματος της κακής ψυχικής υγείας.
Η παρέμβαση MENTUPP:
- Παρέχει πληροφορίες και εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν τις ΜΜΕ να προωθήσουν την ευεξία στον χώρο εργασίας, δημιουργεί υποστηρικτικά περιβάλλοντα και προλαμβάνει και διαχειρίζεται ζητήματα ψυχικής υγείας στο προσωπικό,
- Παρέχει καθοδήγηση στις ΜΜΕ σχετικά με τον τρόπο εντοπισμού εργαζομένων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, επιτρέποντας, έτσι, στις ΜΜΕ να αναλάβουν δράση σε πιο πρώιμο στάδιο και προτού προκύψουν σοβαρότερες ασθένειες, και
- Υποστηρίζει τις ΜΜΕ στη δημιουργία χώρων εργασίας που προάγουν την καλή ψυχική υγεία, οι οποίοι έχει διαπιστωθεί ότι συνδέονται με λιγότερες απουσίες και υψηλότερη απόδοση στην εργασία.
Η παρέμβαση MENTUPP στηρίζεται σε στέρεες βάσεις αποδεικτικών στοιχείων, οι οποίες αξιοποιούν την εκτεταμένη εμπειρία από την κοινοτική παρέμβαση τεσσάρων επιπέδων της συνεργαζόμενης Ευρωπαϊκής Συμμαχίας κατά της Κατάθλιψης, με στόχο τη βελτίωση της ψυχικής υγείας και τη μείωση του κινδύνου αυτοκτονίας στην Ευρώπη. Παράλληλα, ως βάση λειτουργεί και η επιτυχημένη εργασιακή παρέμβαση ενός άλλου εταίρου, των Mates in Construction (MIC), για τη μείωση των αυτοκτονιών μεταξύ των εργαζομένων στον κατασκευαστικό κλάδο στην Αυστραλία (7).
Επί του παρόντος, η παρέμβαση MENTUPP δοκιμάζεται σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή ομάδων (cRCT, Cluster Randomised Controlled Trial) σε ΜΜΕ που βρίσκονται σε οκτώ χώρες στην Ευρώπη και την Αυστραλία, εξετάζοντας τα αποτελέσματα στον τομέα της ψυχικής υγείας, τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας και τους παράγοντες εφαρμογής για τη δημιουργία μιας ισχυρής βάσης αποδεικτικών στοιχείων.
Πολιτική και Νομοθεσία
Η κοινοπραξία MENTUPP πραγματοποίησε έρευνα σε μια ομάδα ειδικών στον τομέα της ψυχικής υγείας στις συμμετέχουσες χώρες, για την αξιολόγηση των προκλήσεων και των εμποδίων στον τομέα της ψυχικής υγείας στον χώρο εργασίας, των υφιστάμενων προκαταλήψεων και του στίγματος, καθώς και του πιθανού ποσοστού επιτυχίας της παρέμβασης MENTUPP. Τα αποτελέσματα της έρευνας επεσήμαναν ότι η έλλειψη αφοσίωσης από τους προϊσταμένους και τους επιβλέποντες αναφορικά με την προώθηση της ψυχικής υγείας στον χώρο εργασίας, το υφιστάμενο στίγμα, τα ζητήματα διαχείρισης χρόνου και η έλλειψη πολιτικής αναφορικά με τις παρεμβάσεις ψυχικής υγείας στον χώρο εργασίας αποτελούν βασικά εμπόδια που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την επιτυχία της παρέμβασης MENTUPP (8). Επιπλέον, προέκυψαν βασικές διαφορές ανάμεσα στους τομείς των κατασκευών, της υγειονομικής περίθαλψης και των ΤΠΕ.
Οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο στον σχεδιασμό πολιτικών και ρυθμιστικών πλαισίων που προωθούν τους χώρους εργασίας που προάγουν την καλή ψυχική υγεία και διευκολύνουν την πρόσβαση σε αποτελεσματικές θεραπείες για τους εργαζομένους που τις έχουν ανάγκη. Πολλές βελτιώσεις στη διαχείριση ζητημάτων ψυχικής υγείας στον χώρο εργασίας προήλθαν από την υιοθέτηση προσεγγίσεων από πάνω προς τα κάτω, όπου έλαβαν χώρα νομοθετικές αλλαγές, οι οποίες ακολουθήθηκαν από στοχευμένες πρωτοβουλίες πολιτικής (9). Ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για την ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας αποτελεί θεμελιώδη συνιστώσα για τη δημιουργία ενός υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος και για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας των εργαζομένων. Η καθιέρωσή του ως μοντέλου δράσης για το μέλλον της εργασίας αποτελεί ενέργεια-κλειδί. Χωρίς μια προσέγγιση εκ των άνω προς τα κάτω, η έλλειψη συντονισμού και η πιθανότητα κατακερματισμού των δράσεων θα μείωναν το αποτέλεσμα οποιασδήποτε μελλοντικής παρέμβασης για την ψυχική υγεία στο εργασιακό περιβάλλον.
Προτάσεις Πολιτικής
Βάσει των βασικών πορισμάτων της ειδικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε (8), η κοινοπραξία MENTUPP συνιστά τα ακόλουθα:
- Έναρξη διαβούλευσης με ευρύ φάσμα κυβερνητικών και μη κυβερνητικών φορέων,
- Προώθηση της ψυχικής ευεξίας όλων των εργαζομένων και των εργοδοτών μέσω του περιορισμού του στίγματος που σχετίζεται με τις ψυχικές ασθένειες και μέσω της ενίσχυσης της ευαισθητοποίησης σχετικά με αυτές,
- Ενθάρρυνση δραστηριοτήτων/πρωτοβουλιών στον χώρο εργασίας που προάγουν την ψυχική υγεία και δίνουν τη δυνατότητα στους εργαζομένους να αναζητούν με ασφάλεια βοήθεια σε περίπτωση κάποιας ψυχικής ασθένειας,
- Προώθηση και επιβολή της αξιολόγησης ψυχοκοινωνικών κινδύνων και της πρόληψης κινδύνων στον χώρο εργασίας σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την αποφυγή διακρίσεων, με επαρκή υποστήριξη των υπηρεσιών υγείας στον χώρο εργασίας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλες οι επιχειρήσεις έχουν συμμορφωθεί με τις νομικές υποχρεώσεις τους,
- Αντιμετώπιση του στίγματος, των διακρίσεων και των εσφαλμένων αντιλήψεων μέσω της εισαγωγής υποχρεωτικής εκπαίδευσης για προϊσταμένους και εργαζομένους σε επιχειρήσεις για τον καλύτερο εντοπισμό των προβλημάτων ψυχικής υγείας και την ενεργή προώθηση της ψυχικής υγείας και ασφάλειας στον χώρο εργασίας, και
- Ενίσχυση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τις απώλειες παραγωγικότητας στην εργασία λόγω ψυχικών ασθενειών μέσω του σχεδιασμού κατευθυντήριων γραμμών για προϊσταμένους και εργαζόμενους σε τμήματα ανθρώπινου δυναμικού ώστε να ενθαρρύνεται η καλύτερη ανταπόκριση σε τυχόν ψυχικές ασθένειες των εργαζομένων και να παρέχονται συμβουλές σχετικά με το πότε και το πώς μπορεί κάποιος να αναζητήσει επαγγελματική υποστήριξη, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την προστασία του προσωπικού απορρήτου.
MENTUPP project I Mental Health Promotion in Occupational Settings – Improving mental health in the workplace: www.mentuppproject.eu
Παραπομπές:
- OECD. Integrated Mental Health, Skills and Work Policy. OECD. [Internet]. 2018. [cited 2022 Aug 17]. Available from: https://www.oecd.org/els/emp/Flyer_MHW%20Council%20Recommendation.pdf
- Cottini, E. and Lucifora, C., 2013. Mental Health and Working Conditions in Europe. ILR Review, 66(4), pp.958-988.
- European Commission, Directorate-General for Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs. User guide to the SME Definition [Internet]. Available from: https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/conferences/state-aid/sme/smedefinitionguide_en.pdf
- Cohen, A. Addressing comorbidity between mental disorders and major noncommunicable diseases [Internet]. Who.int. [cited 2022 Sep 14]. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/344119/9789289052535-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- Eiroa-Orosa FJ, Lomascolo M, Tosas-Fernández A. Efficacy of an intervention to reduce stigma beliefs and attitudes among primary care and mental health professionals: Two cluster randomised-controlled trials. Int J Environ Res Public Health [Internet]. 2021;18(3):1214. Available from: http://dx.doi.org/10.3390/ijerph18031214
- Nicolás ES. Revealed: Hit to EU mental health services during Covid-19 [Internet]. EUobserver. [cited 2022 Sep 14]. Available from: https://euobserver.com/health-and-society/150262
- Gullestrup, J.; Lequertier, B.; Martin, G. MATES in Construction: Impact of a Multimodal, Community-Based Program for Suicide Prevention in the Construction Industry. Int. J. Environ. Res. Public Health 2011, 8, 4180-4196. https://doi.org/10.3390/ijerph8114180
- Hogg B, Moreno-Alcázar A, Tóth MD, Serbanescu I, Aust B, Leduc C, et al. Supporting employees with mental illness and reducing mental illness-related stigma in the workplace: an expert survey. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci [Internet]. 2022; Available from: http://dx.doi.org/10.1007/s00406-022-01443-3
- World Health Organization. Mental health policies and programmes in the workplace. [Internet]. 2005. Available from: https://www.who.int/mental_health/policy/services/13_policies%20programs%20in%20workplace_WEB_07.pdf
